Dochodowość ekonomii królewskich w Wielkim Księstwie Litewskim w drugiej połowie XVII wieku

• Authors: Stanisław Zawadzki

Title variants

EN

The profitability of royal economies in the Grand Duchy of Lithuania in the second half of the seventeenth century

Abstracts

EN

The article is devoted to the monarch’s income from the royal estates of the Grand Duchy of Lithuania: Šiauliai, Alytus, Grodno, Brest, Kobrin, and Mogilev. They are presented based on rent recorded in the lease contracts from the second half of the seventeenth century. The text also describes a system of tenant control, the so-called revision. The second part of the article deals with damages to estates and forestry in the Grodno region caused by the wars with Moscow and Sweden, which significantly reduced the profitability of the Lithuanian “table estates”.

PL

Artykuł jest poświęcony dochodom monarszym z ekonomii królewskich Wielkiego Księstwa Litewskiego: szawelskiej, olickiej, grodzieńskiej, brzeskiej, kobryńskiej i mohylewskiej. Zostały one przedstawione na podstawie czynszu zapisanego w kontraktach dzierżawnych z drugiej połowy XVII w. Scharakteryzowano także system kontroli dzierżawców, czyli rewizji. Druga część artykułu dotyczy zniszczeń w ekonomiach i leśnictwach ekonomii grodzieńskiej spowodowanych wojnami z Moskwą i Szwecją, które znacząco wpłynęły na spadek dochodowości dóbr stołowych litewskich.

Keywords

PL

dobra stołowe; ekonomie królewskie; Grodno; Mohylew; Olita; Szawle; Brześć; Kobryń

EN

table estates; royal economies; Grodno; Mogilev; Alytus; Šiauliai; Brest; Kobrin

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych
• Year: 2022
• Volume: 83
• Issue: Spec.
• Pages: 349-383

Dates

published

2022

Contributors

author

Stanisław Zawadzki

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000151439409

References

• Korespondencja wojskowa hetmana Janusza Radziwiłła w latach 1646–1655, cz. 1: Diariusz kancelaryjny 1649–1653, oprac. M. Nagielski, K. Bobiatyński, P. Gawron, K. Kossarzecki, P. Kroll, A.A. Majewski, D. Milewski, Warszawa 2019.
• Korespondencja wojskowa hetmana Janusza Radziwiłła w latach 1646–1655, cz. 2: Listy, oprac. K. Bobiatyński, P. Gawron, K. Kossarzecki, P. Kroll, A.A. Majewski, D. Milewski, M. Nagielski, Warszawa 2020.
• Rachunki podskarbstwa litewskiego 1648–1652, wyd. E. Tyszkiewicz, Wilno 1855.
• VL, t. 4, 5, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1860.
• Augustyniak U., Wazowie i „królowie rodacy”. Studium władzy królewskiej w Rzeczypospolitej XVII wieku, Warszawa 1999.
• Bobiatyński K., Michał Kazimierz Pac – wojewoda wileński, hetman wielki litewski. Działalność polityczno-wojskowa, Warszawa 2008.
• Bobiatyński K., Od Smoleńska do Wilna. Wojna Rzeczypospolitej z Moskwą 1654–1655, Zabrze 2004.
• Borowik P., Ile miasteczek naprawdę istniało w ekonomii grodzieńskiej w okresie zarządu Antoniego Tyzenhauza?, w: Małe miasta. Historia i współczesność, red. M. Zemło, P. Czyżewski, Supraśl 2001, s. 74–79.
• Borowik P., Powinności robocze mieszczan Ekonomii Grodzieńskiej, w: Małe miasta. Elity, red. M. Zemło, Supraśl 2005, s. 467–479.
• Borowik P., Rozplanowanie miasteczek w ekonomii grodzieńskiej w czasach Antoniego Tyzenhauza, w: Małe miasta. Przestrzenie, red. M. Zemło, Supraśl 2003, s. 35–50.
• Borowik P., Skidel w II poł. XVII i w XVIII w., w: Małe miasta. Kultura i oświata, red. M. Zemło, Supraśl 2004, s. 33–39.
• Buczyło A., Chłopi we wsiach królewskich guberni łomaskiej w świetle inwentarza z 1789 roku, w: Chłopi na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej do czasów uwłaszczenia, red. D. Michaluk, Ciechanowiec–Warszawa 2019, s. 85–104.
• Filipczak-Kocur A., Kopiariusz kancelarii podskarbińskiej Stefana Paca (1630–1634), w: Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. 3, cz. 1, red. A. Górak, K. Latawiec, D. Magier, Siedlce 2009, s. 51–59.
• Filipczak-Kocur A., Skarbowość Rzeczypospolitej 1587–1648. Projekty, ustawy, realizacja, Warszawa 2006.
• Griškevičius M., Šiaulių ekonomijos pirmiau karaliaus stalo dvarų istorinis aprašymas, „Mūsų senovė” 1, 1922, nr 4–5, s. 809–865.
• Hedemann O., Sprawa o zabójstwo strzelca w Puszczy Białowieskiej. Notatka archiwalna (w skróceniu), „Echa Leśne” 9, 1933, s. 11.
• Janulaitis A., Powstanie włościan szawelskich w roku 1769, tłum. z lit., Wilno 1921.
• Jurginis J., Alytaus ekonomijos dvarų pastatai 1649 metais, Vilnius 1972.
• Jurkiewicz J., Czynsz i pańszczyzna w ekonomiach królewskich w Wielkim Księstwie Litewskim w XVII – pierwszej połowie XVIII w., w: Przemiany w Polsce, Rosji, na Ukrainie, Białorusi i Litwie (druga połowa XVII – pierwsza XVIII w.), Wrocław 1991, s. 22–51.
• Karpiński A., Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog, współpr. E. Kalinowski, E. Nowosielska. Warszawa 2020.
• Karpiński A., W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-polityczne i ekonomiczne, Warszawa 2000.
• Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz – podskarbi nadworny litewski, t. 1–2, Londyn 1970.
• Kościałkowski S., Doniesienie o stanie ekonomji szawelskiej, „Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie” 1, 1907, s. 151–154.
• Kościałkowski S., Ze studjów nad dziejami ekonomii królewskich na Litwie, „Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie” 5, 1914, s. 1–92.
• Kowalski M., Księstwa Rzeczpospolitej. Państwo magnackie jako region polityczny, Warszawa 2013.
• Kula W., Leskiewiczowa J., Źródła do dziejów powstania chłopów szawelskich w 1769 r., „Teki Archiwalne” 5, 1957, s. 228–333.
• Leśniak F., Zarys problematyki dóbr stołu królewskiego w Koronie i na Litwie (koniec XVI–XVIII wieku), „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Historyczne” 20, 1999, nr 203, s. 29–44.
• Majewski A.A., Aleksander Hilary Połubiński (1626–1679), marszałek wielki litewski. Działalność polityczno-wojskowa, Warszawa 2017.
• Majewski A.A., Działania wojenne w Księstwie Kurlandii i Semigalii w latach 1658–1660, w: Z dziejów stosunków Rzeczypospolitej Obojga Narodów ze Szwecją w XVII wieku, red. M. Nagielski, Warszawa 2007, s. 225–245.
• Markowicz M., Najazd Rakoczego na Polskę 1657, Zabrze–Tarnowskie Góry 2011.
• Moroz M., Działalność Józefa Markiewicza w Ekonomii Grodzieńskiej za rządów Antoniego Tyzenhauza, „Białostocczyzna” 13, 1998, nr 1, s. 15–29.
• Morzy J., Kryzys demograficzny na Litwie i Białorusi w II połowie XVII wieku, Poznań 1965.
• Ochmański J., Położenie społeczno-gospodarcze i walka klasowa chłopów w ekonomii kobryńskiej w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku, RDSG, t. 19, 1957, s. 45–88.
• Pałucki W., Drogi i bezdroża skarbowości polskiej XVI i pierwszej połowy XVII wieku, Wrocław 1974.
• Pietrzak J., W służbie Sobieskiego. Działalność polityczna i wojskowa Jana Gorzeńskiego (około 1626–1694), „Zapiski Historyczne” 83, 2018, 1, s. 69–110.
• Płosiński J., Potop szwedzki na Podlasiu 1655–1657, Zabrze 2006.
• Przyboś A., Gosiewski Wincenty Aleksander Korwin, w: PSB, t. 8, Wrocław 1959–1960, s. 343–346.
• Rachuba A., Zabójstwo Wincentego Gosiewskiego i jego polityczne następstwa, PH, t. 71, 1980, nr 4, s. 705–724.
• Rybarski R., Skarb i pieniądz za Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III, [ed. i przyg. tekstu A. Gajewski], Oświęcim 2015.
• Sahanowicz H., Attitude of Belarus’ Population to the Russian Army in the 17th Century, w: Belarus and Its Neighbors. Historical Perceptions and Political Constructs, red. A. Łahviniec, T. Čulickaja, Warszawa 2013, s. 28–41.
• Sahanowicz H., Życie codzienne na Białorusi w warunkach wojny według skarg poddanych radziwiłłowskich z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XVII wieku, w: Hortus bellicus. Studia z dziejów wojskowości nowożytnej. Prace ofiarowane Profesorowi Mirosławowi Nagielskiemu, red. K. Bobiatyński, P. Gawron, K. Kossarzecki, P. Kroll, D. Milewski, Warszawa 2017 (Biblioteka Epoki Nowożytnej, 5), s. 315–325.
• Samojlik T., Antropogenne przemiany środowiska Puszczy Białowieskiej do końca XVIII wieku, Białowieża–Kraków 2007, praca doktorska obroniona na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego, Archiwum UJ, Dokt. 2007/243.
• Samojlik T., Jędrzejewska B., Krasnodębski D., Olczak H., Dwór łowiecki Wazów w Białowieży w świetle źródeł pisanych i badań archeologicznych, KHKM, t. 62, 2014, nr 1, s. 73–90.
• Stangreciuk M., Traktat w Radnot (6 grudnia 1656) jako pierwsza próba rozbioru ziem Rzeczypospolitej. Przyczyny, realizacja, w: Z dziejów stosunków Rzeczypospolitej Obojga Narodów ze Szwecją w XVII wieku, red. M. Nagielski, Warszawa 2007, s. 215–224.
• Stańczak E., Kamera saska za czasów Augusta III, Warszawa 1973.
• Sucheni-Grabowska A., Ekonomie, w: Encyklopedia gospodarcza Polski do 1945 r., t. 1, red. A. Mączak, Warszawa 1981, s. 155–157.
• Sucheni-Grabowska A., Losy egzekucji dóbr w Koronie w latach 1574–1650, KH, t. 80, 1973, nr 1, s. 3–19.
• Topolski J., Wpływ wojen połowy XVII w. na sytuację ekonomiczną Podlasia, w: Studia historica w 35-lecie pracy naukowej Henryka Łowmiańskiego, Warszawa 1958, s. 309–349.
• Tyla A., XVI–XVIII a. Alytaus ekonomijos valdymas, w: Alytaus miesto ir apylinkių istorijos bruožai, red. D. Leščinskienė i in., Vilnius 1989, s. 9–22.
• Tyla A., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės iždas: XVI amžiaus antroji pusė – XVII amžiaus vidurys, Vilnius 2012.
• Vasiliauskas E., The Development of Towns of the Šiauliai Crown Estate from the 16th to the 18th Century, „Archaeologia Baltica” 16, 2011, s. 72–103.
• Wierzbicki L.A., Akt konfederacji wojska litewskiego zawiązanej w Kobryniu 22 listopada 1672 roku, „Res Historica” 21, 2005, s. 135–138.
• Wójcik Z., Jan Sobieski, Warszawa 1983.
• Zawadzki S., Gospodarowanie ekonomiami królewskimi w Wielkim Księstwie Litewskim w świetle kontraktów dzierżawnych z II poł. XVII w., Warszawa 2021, praca doktorska obroniona na Wydziale Historii UW.
• Zawadzki S., Kobiety w kontraktach na królewskie dobra stołowe w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim w II poł. XVII w., w: Słowianie, my lubim… KOBIETY, red. P. Borowiak, M. Urban, K. Urbańska, Poznań 2019, s. 161–166.
• Zawadzki S., Zawadzki G., Puszcze w ekonomiach królewskich Wielkiego Księstwa Litewskiego w II połowie XVII w. – zarządzanie i eksploatacja, „Rocznik Lituanistyczny” 7, 2021, s. 155–184.
• Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej. Funkcje urzędów i królewszczyzn w procesie przeobrażeń warstwy społecznej, Wrocław 1977.
• Żytkowicz L., Z dziejów gospodarki czynszowej na Żmudzi w XVI–XVIII w. Rzekoma reforma ekonomii szawelskiej w 1640 r., w: Studia nad gospodarką, społeczeństwem i rodziną w Europie późnofeudalnej, red. J. Topolski, C. Kuklo, Lublin 1987, s. 95–118.
• Бабулин И.Б., Смоленский поход и битва при Шепелевичах 1654 года, Moskva 2018.
• Безьев Д.А., Украина и Речь Посполитая в первой половине XVII в., Moskva 2012.
• Кiтурка I.Ф., Дзяржаўныя ўладанні на землях Беларусі ў другой палове XVII–XVIII ст. Палітыка гаспадарчага аднаўлення і развіцця, Grodno 2003, praca doktorska obroniona w Instytucie Studiów Podyplomowych Grodzieńskiego Państwowego Uniwersytetu im. Janki Kupały.
• Мелешко В.И., Могилев в ХVI – середине XVII вв., Minsk 1988.

Identifiers

DOI

10.12775/RDSG.2022.SI.14

Biblioteka Nauki

29519709