Biskup, papieski inkwizytor i heretycy. Uwagi o dokumentacji procesów o herezję w księdze biskupa włocławskiego Zbigniewa Oleśnickiego (1473-1481)

• Authors: Paweł Kras

Title variants

EN

Bishop, papal inquisitor and heretics. Remarks on the records of heresy trials in the court book of Bishop Zbigniew Oleśnicki of Włocławek

Abstracts

EN

In January 1480, in the court of Bishop Zbigniew Oleśnicki of Włocławek a few burgers of Inowrocław were summoned to testify about local supporters of Hussitism. Over the ten months, more than a dozen people were interrogated whose testimonies shed light on the activities of small groups of Kuyavian Utraquists over the course of over half a century. Testimonies of individuals suspected of heresy and witnesses, as well as notes regarding other judicial activities, were recorded in separate documentation, which constitutes the preliminary part of the oldest court book of Kuyavian bishops (currently in the Diocesan Archive in Włocławek, under reference number 011). The article analyses the creation and structure of this documentation, and at the same time shows the role of the bishop, the cathedral chapter, and the papal inquisitor in inquisitorial operations against Kuyavian adherents of Utraquism.

PL

W styczniu 1480 r., przed sądem biskupa włocławskiego Zbigniewa Oleśnickiego rozpoczęły się przesłuchania mieszkańców Inowrocławia w sprawie miejscowych sympatyków husytyzmu. W ciągu 10 miesięcy przesłuchano kilkanaście osób, których zeznania rzuciły światło na działalność niewielkich grup utrakwistów kujawskich na przestrzeni ponad pół wieku. Zeznania osób podejrzewanych o herezję i świadków, a także zapiski dotyczące innych czynności procesowych zostały zapisane w wyodrębnionej dokumentacji, która stanowi wstępną część najstarszej zachowanej włocławskiej księgi biskupiej (Archiwum Diecezjalnym we Włocławsku, sygn. 011). Artykuł analizuje powstanie i strukturę tej dokumentacji, a zarazem ukazuje rolę biskupa, kapituły katedralnej, a także papieskiego inkwizytora w działaniach inkwizycyjnych przeciwko kujawskim zwolennikom utrakwizmu.

Keywords

PL

husytyzm; inkwizycja; procesy o herezję; Zbigniew Oleśnicki młodszy; Kujawy

EN

Hussitism; inquisition; heresy trials; Zbigniew Oleśnicki the Younger; Kuyavia

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Roczniki Historyczne
• Year: 2023
• Volume: 89
• Pages: 85-106

Dates

published

2023

Contributors

author

Paweł Kras

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000248441943

References

• Bieniak J., Kościelna Wieś i jej dziedzice w średniowieczu, w: Kościelna Wieś na Kujawach. Studium osadnicze, Łódź 1994.
• Bylina S., Oddźwięki husytyzmu w Królestwie Polskim, w: tenże, Hussitica. Studia, Warszawa 2007.
• Bylina S., Utrakwizm w Polsce u schyłku XV wieku, w: tenże, Hussitica. Studia, Warszawa 2007.
• Forrest I., The Detection of Heresy in Late Medieval England, Oxford 2005.
• Graczyk W., Husytyzm w diecezji płockiej w latach 1439-1463, Studia Płockie 24, 1996.
• Iwańczak W., Polskie badania nad wpływami husyckimi w Polsce, w: Polskie echa husytyzmu, Warszawa 1999.
• Kaczmarek K., Albert z Siecienia OP (?-1502). Z badań nad elitą intelektualną polskiej prowincji dominikanów w XV wieku, w: Scriptura custos memoriae. Prace historyczne, Poznań 2001.
• Kaczmarek K., Szkoły i studia polskich dominikanów w okresie średniowiecza, Poznań 2005.
• Knoll P.W., „The Worst Heretic”. Andrzej Gałka of Dobczyn in the Academic and Ecclesiastical Context of Mid-15th-Century Kraków and Poland, The Polish Review 54, 2009, nr 1.
• Kozak A., Księga sądowa gnieźnieńskich wikariuszy generalnych Sędka z Czechla i Jana z Brzóstkowa (1449-1453, 1455). Studium źródłoznawcze i edycja krytyczna, Poznań 2023.
• Kras P., Ad abolendam diversarum haeresium pravitatem. System inkwizycyjny w średniowiecznej Europie, Lublin 2006.
• Kras P., Dominican Inquisitors in Medieval Poland (14th-15th c.), w: Praedicatores, Inquisitores – I. The Dominicans and the Medieval Inquisition, Roma 2004, s. 269-271.
• Kras P., Edykt wieluński z 1424 roku i udział brachium saeculare w walce z husytyzmem w piętnastowiecznej Polsce, Summarium 26-27, 1997-1998.
• Kras P., Husyci w piętnastowiecznej Polsce, Lublin 1998.
• Kras P., Jak czytać protokoły inkwizycyjne? Sprawy husyckie w acta episcopalia Andrzeja Bnińskiego – uwagi wstępne, w: Kultura pisma w średniowieczu: znane problemy, nowe metody, Lublin 2013 (Colloquia Mediaevalia Lublinensia 2).
• Kras P., Katalog husytów i osób podejrzanych o husytyzm w piętnastowiecznej Polsce, Archiwa, Biblioteki, Muzea Kościelne 74, 2000.
• Kras P., Kategoria elitarności i masowości w badaniach polskiego husytyzmu, w: Elity i masy w społeczeństwach Czech i Polski w średniowieczu i czasach wczesnonowożytnych, Lublin 2016.
• Kras P., Praedicatores – inquisitores – persecutores. Wokół historiograficznego sporu o średniowieczną inkwizycję, w: Inkwizycja papieska w Europie Środkowo-Wschodniej, Kraków 2010 (Studia i źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie 7).
• Kras P., Protokoły inkwizycyjne. Struktura i funkcje, w: Zbožnosť středověku, Praha 2007 (Colloquia mediaevalia Pragensia 6).
• Kras P., The Premature Reformation in Fifteenth-Century Cracow. Master Andrzej Gałka of Dobczyn and His Concept of „Ecclesia Primitiva”, w: Krakau – Nürnberg – Prag. Stadt und Reformation. Krakau, Nürnberg und Prag (1500–1618), Praha 2019.
• Kras P., The Vernacular Eulogy of John Wyclif by Master Andrzej of Dobczyn: Textual Transmission of Dissident Ideas in Fifteenth Century Poland, w: Pursuing a New Order, t. II: Late Medieval Vernacularization and the Bohemian Reformation, Turnhout 2019.
• Kras P., Wycliffite and Hussite Writings in Fifteenth-Century Polish Towns: w: Uses of the Written World in Medieval Towns. Medieval Urban Literacy II, Turnhout 2014 (Utrecht Studies in Medieval Literacy 28).
• Kras P., Gałuszka T., Poznański A., Proces beginek świdnickich w 1332 roku. Studia historyczne i edycja łacińsko-polska, wyd. 2, Lublin 2018.
• Kujawski W., Krzesław z Kurozwęk jako wielki kanclerz koronny i biskup włocławski, w: Studia z historii Kościoła w Polsce, t. VIII, Warszawa 1987.
• Kupisz D., Rody szlacheckie ziemi radomskiej, Radom 2009.
• Le Roy Ladurie E., Montaillou, wioska heretyków 1294-1324, tłum. E.D. Żółkiewska, Warszawa 1988.
• Macek J., Husyci na Pomorzu i w Wielkopolsce, tłum. D. Reychman, Warszawa 1955.
• Mikulka J., Polské země a herese w době před reformací, Praha 1969.
• Nowacki J., Biskup poznański Andrzej Bniński w walce z husytami ze Zbąszynia. Nieznane karty z procesów roku 1439, Roczniki Historyczne 10, 1934, z. 2.
• Paul J., Jacques Fournier, inquisiteur, Cahiers Fanjeaux 26, 1991.
• Serczyk J., Procesy husyckie na Kujawach w XV wieku, Prace Komisji Historycznej Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, ser. C, 1, 1963.
• Skierska I., Rejestracja causarum fidei w poznańskich księgach kościelnych z lat czterdziestych XV wieku, w: Procesy husyckie na Kujawach w księdze biskupiej Zbigniewa Oleśnickiego i Krzesława z Kurozwęk. Edycja łacińsko-polska i studia historyczne, wyd. P. Kras, A. Szweda, Warszawa 2024 (Folia Jagiellonica, Fontes 19).
• Skierska I., Źródła do badania praktyk religijnych w średniowiecznej Polsce: akta sądów kościelnych i kapituł, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 87, 2007.
• Słoń M., Szpitale średniowiecznego Wrocławia, Warszawa 2000.
• Słownik polskich mendykantów w średniowieczu, online: <https://sop.dominikanie.pl/>.
• Sossalla J., Przyczynki do historii krzyżowców z czerwoną gwiazdą, Nasza Przeszłość 23, 1966.
• Szweda A., Szweda J., Z dziejów husytyzmu na Kujawach i w ziemi dobrzyńskiej, Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie 14, 2000.
• Szybkowski S., Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370-1501), Gdańsk 2006.
• Szybkowski S., Rodzina Bolumińskich na Kujawach i w Wielkopolsce w XV wieku, w: Heraldyka i okolice, Warszawa 2002.
• Świeboda W., Jak rozpoznać heretyka? Interrogatorium antyhusyckie używane w metropolii gnieźnieńskiej, Studia Źródłoznawcze 51, 2013.
• Tomczak A., Kancelaria biskupów włocławskich w okresie księgi wpisów (XV-XVIII w), Toruń 1964.
• Uruszczak W., Bolesław Ulanowski (1860-1919), w: Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Prawa i Administracji, Kraków 2000.
• Välimäki R., Heresy in Late Medieval Germany. The Inquisitor Petrus Zwicker and the Waldensians, Woodbridge-Rochester 2019.
• Wiesiołowski J., O możnych protektorach „husytów” słów kilka, w: Polskie echa husytyzmu, Warszawa 1999.
• Wrzesiński S., Inkwizycja w średniowiecznej Polsce, Zakrzewo 2009.
• Wünsch T., „Nec pestifera doctrina corrumpat gregem dominicum”. Zur Konfrontation zwischen Wycliffeismus und Konziliarismus im Umkreis der Universität Krakau in der ersten Hälfte des 15. Jahrhunderts, Zeitschrift für Ostforschung 44, 1995.
• Zdanek M., Inkwizytorzy dominikańscy w diecezji krakowskiej w średniowieczu, w: Inkwizycja papieska w Europie Środkowo-Wschodniej, Kraków 2010 (Studia i źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie 7).

Identifiers

DOI

10.12775/RH.2023.05

Biblioteka Nauki

28763515