Czy całkowicie dobrowolnie? Okoliczności wstępowania Polaków do carskiego korpusu oficerskiego od konfederacji barskiej do powstania listopadowego

• Authors: Wiesław Caban

Title variants

EN

Was it Entirely Voluntary? Circumstances in which Poles Joined the Tsarist Officer Corps between the Bar Confederation and the November Uprising

Abstracts

EN

The author attempts to determine the scale of voluntary enlistment of Poles to the Russian officers’ corps over four periods: in the last years of the Polish-Lithuanian Commonwealth, during the Napoleonic wars, in the period between 1815 and 1830, during the November Uprising and immediately after its fall.

PL

Autor podejmuje próbę określenia skali dobrowolnego wstępowania Polaków do rosyjskiego korpusu oficerskiego na przestrzeni czterech okresów: w ostatnich latach Rzeczypospolitej, w dobie wojen napoleońskich, w latach 1815–1830, w czasie powstania i bezpośrednio po jego upadku.

Keywords

PL

okoliczności dobrowolnego wstępowania polskich oficerów do armii rosyjskiej; relacje polsko-rosyjskie od końca XVIII wieku i do lat trzydziestych XIX wieku

EN

circumstances of voluntary joining of Polish officers to the Russian army; Polish-Russian relations from the late 18th century until the 1830s

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej
• Year: 2022
• Volume: 57
• Issue: 1
• Pages: 9-33

Dates

published

2022

Contributors

author

Wiesław Caban

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

• https://orcid.org/0000000236958259

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych: Komisja Rządowa Wojny, sygn. 478
• Государственное Управлене Тюменской Области – Государственный Архив в Тобольске: ф. И 329, оп. 13, д. 130, д. 605
• Национальный Исторический Архив Беларуси в г. Гродно: Ф. 1, оп. 2, д. 1103, д. 1983; ф. 1, оп. 3, д. 180; ф. 1, оп. 10, д. 399, 402, 411
• Национальный Исторический Архив Беларуси в Минске: ф. 295, оп. 1, д. 387
• Российский Государственный Военно-Исторический Архив (Москва): ф. 36, оп. 11, д. 43, 68; ф. 395, оп. 39, д. 282; ф. 400, оп. 12, д. 95; ф. 14014, оп. 3, д. 595
• Российский Государственный Йсторичесеий Архив (Петерсбург): Ф. 1286, оп. 1806 год, д. 27
• Grabowski J., oficer sztabu Napoleona, Pamiętniki wojskowe 1812–1814, oprac. B. Borucki, Warszawa 2004.
• [Jabłoński] A., Dziesięć lat w niewoli moskiewskiej, napisał Jasieńczyk, Lipsk 1867.
• Poczet skazańców na Sybir z r. 1831, w: W. Śliwowska, Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku. Słownik biograficzny, Warszawa 1998, s. 755–767.
• Polak w carskim mundurze. Wspomnienia Aleksandra Skolimowskiego (1817–1895), oprac. W. Caban, J. Szczepański, Kielce 2015.
• Spis imienny męczenników polskich, w: W. Śliwowska, Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku. Słownik biograficzny, Warszawa 1998, s. 733–753.
• Staniszewski W., Pamiętniki więźnia stanu i zesłańca, oprac. A. Gałkowski, W. Śliwowska, Warszawa 1994.
• Список генералам с 1796–1801, Санктпетербург 1801.
• Список генералам, штаб-и обер-офицерам всей Российской армии, с показанием чинов, фамилий и знаков отличия, Санктпетербург 1828.
• Baczkowski M., W służbie Habsburgów. Polscy ochotnicy w austriackich siłach zbrojnych w latach 1772–1815, Kraków 1998.
• Caban W., Losy żołnierzy powstania listopadowego wcielonych do armii carskiej, „Przegląd Historyczny” 91 (2000), z. 2, s. 235–245.
• Caban W., Młodzież polska w rosyjskich korpusach kadetów w XIX wieku, w: Społeczeństwo w wojsku, wojsko w społeczeństwie w XIX i XX wieku. Relacje i procesy w ujęciu interdyscyplinarnym, red. T. Osiński, Dęblin 2020, s. 77–108.
• Caban W., Służba rekrutów z Królestwa Polskiego w armii carskiej w latach 1831–1873, Warszawa 2001.
• Chodubski A., Aktywność kulturalna Polaków w Azerbejdżanie w XIX i na początku XX wieku, Gdańsk 1986.
• Czubaty J., Wodzowie i politycy. Generalicja polska lat 1806–1815, Warszawa 1993.
• Czubaty J., Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacjach wyboru (1795–1815), Warszawa 2005.
• Drozdowska A., Koriot Józef (1785–1855), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Wrocław–Warszawa 1968, s. 73–74.
• Dziewulski M., Haratym A., Szembek Aleksander Józef, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 48, Warszawa–Kraków 2012–2013, s. 32–35.
• Dzwonkowski W., Polacy w armii Katarzyny II, „Biblioteka Warszawska” 1 (1913), s. 90–111.
• Ejlbart N., Generał Stanisław Leparski – komendant kopalń nerczyńskich, „Zesłaniec” (2006), nr 28, s. 3–25.
• Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, posłowie A. Kuczyński, Z. Wójcik, Wrocław 1991.
• Kasparek N., Powstańczy epilog. Żołnierze listopadowi w dniach klęski i internowania 1831–1832, Olsztyn 2001.
• Klimecki M., Przysięga homagialna korpusu oficerskiego Wojsk Polskich składana po upadku powstania listopadowego, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 25 (1982), s. 189– 194.
• Kukiel M., Czartoryski a jedność Europy 1770–1861, tłum. z j. ang. J.M. Kłoczowski, oprac. i wstęp M. Filipowicz, Lublin 2008.
• Kulik M., Armia rosyjska w Królestwie Polskim w latach 1815–1856, Warszawa 2019.
• Kulik M., Materiały do dziejów Korpusu Litewskiego (1818–1830) w Rosyjskiej Bibliotece Narodowej w Petersburgu, „Miscellanea Historico-Archivistica” 25 (2018), s. 126–133.
• Magieramow A., Jeńcy polscy z armii napoleońskiej zesłani do Omska i wcieleni do Sybirskiego Kozackiego Wojska Liniowego – na podstawie materiałów zachowanych w Omskim Archiwum Państwowym, http://artofwar.ru/m/maa/text_0260.shtml.
• Molik W., Polacy w korpusie oficerskim armii pruskiej w XIX wieku i początkach XX wieku. Casus Kazimierz Raszewskiego, w: Polacy i osoby polskiego pochodzenia w siłach zbrojnych i policji państw obcych. Historia i współczesność, red. A. i Z. Judyccy, Toruń 2001, s. 299–310.
• Mulina S.A., Jeńcy-konfederaci w perspektywie rosyjskich problemów i konfliktów socjalnych, w: Konfederacja barska 1768–1772, red. A. Danilczyk, Warszawa 2018, s. 113–124.
• Nawrot D., Litwa i Napoleon w 1812 roku, Katowice 2008.
• Nowiński F., Polacy na Syberii Wschodniej. Zesłańcy polityczni w okresie międzypowstaniowym, Gdańsk 1995.
• Opłakańska R.W., Historia pewnego spisku (o próbie polskich zesłańców wzniecenia powstania na Syberii w 1814 r.), „Wrocławskie Studia Wschodnie” 4 (2000), s. 11–16.
• Osiński T., Kariery urzędnicze oficerów armii Królestwa Polskiego po powstaniu listopadowym na przykładzie lubelskich urzędników, w: Między irredentą a kolaboracją. Postawy społeczeństwa polskiego w latach niewoli – „W obcym mundurze”, red. L. Michalska-Bracha, M. Korybut-Marciniak, Warszawa 2013, s. 9–22.
• Rostworowski E., Jerlicz Roch (ur. ok. 1740), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 11, Wrocław– Warszawa 1964–1965, s. 176–177.
• Rostworowski E., Judycki Józef (2. poł. XVIII w.), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 11, Wrocław–Warszawa 1964–1965, s. 311–314.
• Strzeżek T., Strzyżewska Z., Cztery źródła rosyjskie do dziejów powstania listopadowego, „Przegląd Historyczny” 88 (1997), z. 3–4, s. 525–537.
• Szczepański J., Urzędnicy administracji państwowej Królestwa Polskiego w latach 1815–1866 (na przykładzie guberni radomskiej), Kielce 2015.
• Tarczyński M., Generalicja powstania listopadowego, Warszawa 1980.
• Tokarz W., Armia Królestwa Polskiego 1815–1830, Piotrków 1917 (reprint: Warszawa 2017).
• Widerszal L., Sprawy kaukaskie w polityce europejskiej 1831–1864, Warszawa 2011.
• Wiech S., Polacy w mundurach rosyjskiej żandarmerii (1815–1896), w: Polacy i osoby polskiego pochodzenia w siłach zbrojnych i policji państw obcych. Historia i współczesność, red. A. i Z. Judyccy, Toruń 2001, s. 505–512.
• Żytkowicz L., Rządy Repnina na Litwie w latach 1794–1797, Wilno 1938.
• Абрамовский А.П., Кобзов В.С., Оренбургское казачье войско в трех веках, Челябинск 1999.
• Арсаков К., Чаплиц Ефим Игнатевич, в: Русский Биографичесеий Словарь, т. 22, С-Петербург 1905, с. 26–27.
• Артамонова И., Лепарский Станислав Романович, в: Русский Биографичесеий Словарь, т. 10, С-Петербург 1914, с. 256–258.
• Безотосный В.М., Закаленные эпохой. Российский генералитет Александра I, Москва 2015.
• Безотосный В.М., Национальный состав российского генералитета 1812 года, „Вопросы истории” (1999), № 7, с. 60–71.
• Безотосный В.М., Российский генералитет эпохи 1812 года. Опыт изучения коллективной биографии, Москва 2018.
• Бессонов В.А., Миловидов Б.П., Польские военнопленные Великой армии в России в 1812–1814 гг., в: Отечественная война 1812 года. Источники. Памятники. Проблемы. Материалы XIII Всероссийской научной конференции, Москва 2006, с. 289–305.
• Кортунов А.И., Численность и национальный состав Оренбургского казачьего войска в XVIII–XIX вв., Уфа 2004.
• Крих А.А., Мулина С.А., Данилчик А., Барские конфедераты в Западной Сибири. Биографический словарь, Санкт-Петербург 2020.
• Кулик M., 10-й (Варшавский) округ корпуса внутренней стражи, в: Военная история России XIX–XX веков. Материалы VII Международной военно-исторической конференции, ред. А.В. Аранович, Д.Ю. Алексеев, Санкт-Петербург 2014, с. 126–131.
• Мамсик Л.М., Поляки в Сибири (по материалам амнистии 1804 г.), в: Проблемы социально – экономического и культурного развития Сибири XVII–XX вв. Сборник научных трудов, ред. М.В. Шиловский, Новосибирск 2005, с. 50–57.
• Миловидов Б.П., Пленные Великой Армии, оставшиеся в Росси. К постановке проблемы, http://www.reenactor.ru/ARH/PDF/Milovidov_02.pdf.
• Мулина C.A., Криx A.A., Поляки в Западной Сибири. Последняя треть XVIII – первая треть XIX веков. Биографический словарь, Омск 2013.
• Некрашевич Ф.A., Отдельный Литовский Корпус. Создание, структура, деятельность (1817–1831), Минск 2016.
• Некрашевич Ф.А., Отдельный Литовский корпус в планах тайных обществ декабристов, в: Российские и славянские исследования: научный сборник, Минск 2007, с. 123–128.
• Польская смута в Сибири в 1814 году. Исторический очерк, в: Ежегодник Тобольского губернского музея, Тобольск 1897, с. 62–72.
• Польский уланский полк, https://ru.wikipedia.org.
• Прозрителев Г.Н., О военнопленных поляках на Северном Кавказе в войну 1812 г., С-Петербург 1914.
• Самович А.Л., ВоеннопленныеXIX – начала XX вв. в западном регионе России, Москва 2011.
• Самович А.Л., Проблема польских военнопленных и пути ее решения в 1831 г., www.gramota.net/materials/3/2011/2-3/42.html.
• Стариков Ф.М., Историко-статистический очерк Оренбургского казачьего войска, Оренбург 1891.
• Столете Военного Министерства 1802–1902, ред. Д.А. Скалон, т. 4, ч. 2, кн. 1, от. 2, С-Петербург 1907.
• Судовцов Н.Д., Военнопленные поляки Отечественной Войны 1812 г. на Кавказе, в: Polonia. Исследования о Польше и поляках, ред. А.И. Селицкий, т. 1, Краснодар 2018, c. 168–170.
• Целорунго Д.Г., Офицеры и солдаты российской армии эпохи Отечественной войны 1812 года. Социальные портреты и служба, Бородино 2017.
• Целорунго Д.Г., Офицеры русской армии – участники бородинского сражения, Москва 2002.
• Целорунго Д.Г., Формулярные списки офицерского корпуса русской армии эпохи отечественной войны 1812 года, в: Исследования по источниковению истории ССС дооктябрского периода, ред. А.Г. Тартаковский, Москва 1990, с. 115–131.
• Цеслинский (?), Шембек Александр, в: Русский Биографичесеий Словарь, т. 23, С-Петербург 1911, с. 82.
• Щербатов М.М., Генерал-фельдмаршал князь Паскевич. Его жизнь и деятельность, т. 4–5, С-Петербург 1894.
• Netografia
• http://regiment.ru/bio/O/29.htm
• http://www.museum.ru/museum/1812/Persons/slovar/sl_o06.html
• http://www.museum.ru/museum/1812/Persons/slovar/sl_p33.html

Identifiers

DOI

10.12775/SDR.2022.1.01

Biblioteka Nauki

2234980