Tworzenie systemu władzy terytorialnej w Drugiej i w Trzeciej Rzeczypospolitej. Analiza porównawcza

• Authors: Marek Jakubiak

Title variants

EN

Creating a System of Territorial Authority in the Second and the Third Republic of Poland. A Comparative Analysis

Abstracts

EN

The article raises the issues of building a local government system in the Second and the Third Republic of Poland. In the introduction, the author presents the development of local government as a form of public administration in Europe at the end of the nineteenth and in the early twentieth centuries. Against this background, he briefly discusses the situation in this respect in the Polish territories before Poland regained independence. In the following parts, the legislative process leading to the constitution of the local government administration of the Second and Third Republic of Poland is described, taking into account the political and social conditions of both periods. Finally, the course of creating the system of territorial authority is summarised in both cases from a comparative perspective.

PL

Artykuł dotyczy problematyki budowy systemu samorządu terytorialnego w II i III RP. Przedstawiono zarys rozwoju władzy lokalnej jako formy administracji publicznej w Europie końca XIX w. i początku XX w. Na tym tle omówiono pokrótce sytuację w tym zakresie na ziemiach polskich pod zaborami przed odzyskaniem niepodległości. Następnie opisano proces legislacyjny prowadzący do ukonstytuowania administracji samorządowej II i III RP, z uwzględnieniem uwarunkowań politycznych i społecznych obydwu okresów. Na koniec podsumowano przebieg tworzenia systemu władzy terytorialnej w obu przypadkach w ujęciu komparatywnym.

Keywords

PL

II Rzeczpospolita Polska; III Rzeczpospolita Polska; administracja publiczna; samorząd terytorialny; akty prawne

EN

Second Republic of Poland; Third Republic of Poland; public administration; local government; legal acts

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej
• Year: 2022
• Volume: 57
• Issue: 2
• Pages: 145-162

Dates

published

2022

Contributors

author

Marek Jakubiak

• Wydział Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej

• https://orcid.org/000000017087393X

References

• Dekret o utworzeniu Rad Gminnych na obszarze b. Królestwa Kongresowego, Dz.Pr.P.P. 1918, nr 18, poz. 48, art. 2.
• Dekret o wyborach do Rad Miejskich na terenie b. Królestwa Kongresowego, Dz.Pr.P.P. 1918, nr 20, poz. 58, art. 2–4.
• Dekret o samorządzie miejskim, Dz.Pr.P.P. 1919, nr 13, poz. 140, art. 1.
• Dekret o ordynacji powiatowej z dnia 4 lutego 1919 roku, Dz.Pr.P.P. 1919, nr 13, poz. 171, art. 5–7.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483.
• Polsko-Niemiecka Konwencja dotycząca Górnego Śląska zawarta w Genewie dnia 15 maja 1922, Dz.U. 1922, nr 44, poz. 371.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej, Dz.U. 1928, nr 11, poz. 86.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2002 r. w sprawie powołania Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, Dz.U. 2002, nr 13, poz. 124.
• Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r., Dz.U. 1935, nr 30, poz. 227.
• Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym, Dz.U. 1992, nr 84, poz. 426.
• Ustawa z dnia 30 stycznia 1920 r. o zniesieniu Sejmu i Wydziału Krajowego b. Królestwa Galicji i Lodomerji z Wielkiem Księstwem Krakowskiem, Dz.U. 1920, nr 11, poz. 61, art. 7, s. 113.
• Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 1921, nr 44, poz. 267.
• Ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorjalnego, Dz.U. 1933, nr 35, poz. 294, art. 1–2.
• Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych miejskich, Dz.U. 1938, nr 63, poz. 480.
• Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych, Dz.U. 1938, nr 63, poz. 481.
• Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. 1990, nr 16, poz. 95.
• Ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych, Dz.U. 1990, nr 21, poz. 124.
• Ustawa z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych, Dz.U. 1990, nr 32, poz. 191.
• Ustawa z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. 1990, nr 34, poz. 198.
• Zarządzenie Prezesa Rady Ministrów nr 20 z dnia 22 lipca 1993 r. w sprawie powołania Wspólnej Komisji Rządu i Samorządu Terytorialnego (zmienione zarządzeniem nr 43 z dnia 14 grudnia 1994 r.), Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 15 lipca 1997 w sprawie powołania Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, Dz.U. 1997, nr 91, poz. 558.
• Babiak J., Ptak A., Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej, w: Władza lokalna w procesie transformacji systemowej, red. J. Babiak, A. Ptak, Kalisz–Poznań 2010, s. 23–36.
• Dziadzio A., Koncepcja państwa prawa w XIX w. – idea i rzeczywistość, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 57 (2005), z. 1, s. 177–201.
• Izdebski H., Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej, w: Samorząd terytorialny. Zagadnienia prawne i administracyjne, red. A. Piekara, Z. Niewiadomski, Warszawa 1998, s. 68–87.
• Jakubiak M., Początki samorządu terytorialnego III Rzeczypospolitej w ujęciu historyczno-prawnym, w: 25 lat samorządu terytorialnego w Polsce – teoria i praktyka, red. K. Popik, B. Szmulik, Lublin 2016, s. 17–34.
• Kisielewski T.A., Piłsudski, Dmowski i Niepodległość. Osobno, ale razem, Poznań 2018.
• Kmieciak R., Wielowymiarowość pojęcia samorządu. Od związków terytorialnych do specjalnych, Poznań 2015.
• Kocięcka M., Droga do restytucji samorządu powiatowego, w: 25 lat samorządu terytorialnego w Polsce – teoria i praktyka, red. nauk. K. Popik, B. Szmulik, M. Mazuryk, Lublin 2016, s. 35–51.
• Kotulski M., Samorząd terytorialny w dwudziestoleciu międzywojennym, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo” 327 (2019), nr 3888, s. 129–153.
• Płaza S., Sejmiki i zjazdy szlacheckie województw poznańskiego i kaliskiego. Ustrój i funkcjonowanie (1572–1632), Warszawa–Kraków 1984.
• Pokładecki J., Samorząd terytorialny w warunkach transformacji systemu politycznego w Polsce, Poznań 1996.
• Sygit B., Exposé premierów polskich 1918–2009, Toruń 2010.
• Uruszczak W., Zasady ustrojowe na ziemiach polskich w okresie zaborów. Od suwerenności monarchy do suwerenności narodu. Przyczynek do historii administracji w XIX w., Tarnów 2018.
• Witkowski W., Historia administracji w Polsce 1764–1989, Warszawa 2012.
• Zima Ł., Samorząd terytorialny w Polsce przed i po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Wykorzystanie funduszy unijnych przez jednostki samorządu terytorialnego na przykładzie województwa podkarpackiego, „Rocznik Administracji Publicznej” (2016), nr 2, s. 331–352.
• Żerko S., Polska wobec autonomicznej Słowacji (październik 1938 – marzec 1939), „Colloquium” (2014), nr 2, s. 73–96.

Identifiers

DOI

10.12775/SDR.2022.2.07

Biblioteka Nauki

2235034