Mozolne początki zmagań o ochronę zabytków w Galicji. Rozważania na marginesie najnowszej książki Tadeusza Łopatkiewicza

• Authors: Andrzej Laskowski

Title variants

EN

The Arduous Beginnings of the Struggle for Monument Protection in Galicia. Reflections on the Margins of the Latest Book by Tadeusz Łopatkiewicz

Abstracts

EN

The article reflects on the process of birth and slow maturation of the monument protection system in Galicia (one of the crown countries of the Habsburg monarchy), taking place in the 1860s and 1870s. One of the key figures of the time was Ludwik Mieczysław Lubicz Potocki, a conservator active in Eastern Galicia – an area covering 49 political districts of the time, including the town of Krosno and its surroundings. The starting point for the discussion is the latest book (published in 2022) by Tadeusz Łopatkiewicz dedicated to Potocki figure of this conservator and his activities in Krosno and the surrounding area. The book takes a closer look at the figure of the conservator himself and the vicissitudes of his life (the last chapter), shows the background against which he grew up, received his education and began to cooperate in discovering and interpreting traces of the past (chapter one), presents the foundations of the emerging system of historic monument protection in the Habsburg monarchy, including Galicia (chapter two) and, most importantly, based on the archival sources, presents and explains in detail Potocki’s achievements in the official care of historic monuments in Eastern Galicia, with particular emphasis on the monuments of Krosno and the surrounding area. The work is supplemented by a source appendix, bibliography, indexes, and an abstract in English. This publication by Tadeusz Łopatkiewicz, the fruit of his many years of research and archive and library searches, is an important contribution to a new synthesis of the history of the conservation and the protection of historical monuments in the Polish lands in the 19th century. A particularly valuable element, found by the book’s author and used from the perspective of the town and its surroundings under study, is Potocki’s Conservator’s Diary, written down between 1866 and 1878, on the pages of which all the glories and shadows of the conservator’s work of the time are visible, brilliantly brought out and commented on by Tadeusz Łopatkiewicz. It is imperative that this source have to be published and interpreted in its entirety in the near future, preferably through the collaboration of a group of researchers more closely involved in the person of Ludwik Mieczysław Lubicz Potocki in recent times, including Tadeusz Łopatkiewicz.  

PL

Artykuł zawiera rozważania na temat procesu rodzenia się i powolnego dojrzewania systemu ochrony zabytków w Galicji, jednym z krajów koronnych monarchii habsburskiej, zachodzącego w latach 60. i 70. XIX wieku. Jedną z kluczowym postaci tego czasu był Ludwik Mieczysław Lubicz Potocki, konserwator zabytków działający na terenie Galicji Wschodniej, obejmujący swoim działaniem 49 ówczesnych powiatów politycznych, w tym m.in. miasto Krosno i jego okolice. Punktem wyjścia do rozważań jest najnowsza (wydana w 2022 roku) książka autorstwa Tadeusza Łopatkiewicza poświęcona postaci tego konserwatora i jego działalności na terenie Krosna i okolic. Wspomniana książka przybliża postać samego konserwatora i koleje jego życia (ostatni rozdział), pokazuje tło, na jakim przyszło mu wzrastać, zdobywać wykształcenie i podejmować współpracę w zakresie odkrywania i interpretacji śladów przeszłości (rozdział pierwszy), prezentuje zręby rodzącego się systemu ochrony zabytków w monarchii habsburskiej, w tym w Galicji (rozdział drugi) oraz – co najważniejsze – w oparciu o odnalezione źródła przedstawia i precyzyjnie objaśnia dorobek Potockiego w zakresie urzędowej opieki nad zabytkami Galicji Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem zabytków Krosna i okolic. Pracę uzupełniają: aneks źródłowy, bibliografia, indeksy i streszczenie w języku angielskim. Publikacja autorstwa Tadeusza Łopatkiewicza, owoc jego wieloletnich badań oraz poszukiwań archiwalnych i bibliotecznych, stanowi istotny przyczynek do nowej syntezy dziejów konserwatorstwa polskiego i ochrony zabytków na ziemiach Polski w XIX wieku. Elementem szczególnie cennym, odnalezionym przez autora książki i wykorzystanym pod kątem badanego miasta i jego okolic, jest Dziennik konserwatorski Potockiego, spisywany w latach 1866–1878, na kartach którego uwidaczniają się wszystkie blaski i cienie pracy ówczesnego konserwatora, znakomicie wydobyte i skomentowane przez Tadeusza Łopatkiewicza. Jest rzeczą konieczną, aby w najbliższym czasie źródło to zostało opublikowane i zinterpretowane w całości, najlepiej dzięki współpracy grona badaczy bliżej zajmujących się w ostatnim czasie osobą Ludwika Mieczysława Lubicz Potockiego, w tym Tadeusza Łopatkiewicza.

Keywords

EN

conservation of monuments; monument protection system; Ludwik Mieczysław Lubicz Potocki; conservator’s diary; Galicia; Dukla; Iwonicz; Krosno; Odrzykoń; Rymanów; Tadeusz Łopatkiewicz

PL

konserwacja zabytków; system ochrony zabytków; Ludwik Mieczysław Lubicz Potocki; dziennik konserwatorski; Galicja; Dukla; Krosno; Odrzykoń; Rymanów; Tadeusz Łopatkiewicz; Iwonicz

• Publisher: Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie
• Journal: Studia Pigoniana
• Year: 2022
• Volume: 5
• Issue: 5
• Pages: 229-248

Dates

published

2022

Contributors

author

Andrzej Laskowski

• Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

• https://orcid.org/000000032021675X

References

• Broński K., 2009, Ochrona dziedzictwa kulturowego w polityce galicyjskich władz autonomicznych. Zarys problematyki, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie”, nr 803, s. 63–80.
• Chłędowski K., 1951, Pamiętniki, t. 1–2, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław.
• Czerkies B.S., Danczak I.O., 1993, Architekt Julian Zachariewicz w ukraińskiej i polskiej kulturze, [w:] Ochrona wspólnego dziedzictwa kulturowego, pod red. J. Kowalczyka, Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, Polski Komitet Narodowy ICOMOS, Warszawa, s. 72–85.
• Demetrykiewicz W., 1885, Opieka prawna w Austryi dla zabytków sztuki i pomników historycznych. Ze szczególnem uwzględnieniem stosunków galicyjskich, Wydawnictwo „Nowej Reformy”, Kraków.
• Demetrykiewicz W., 1886, Finansowanie galicyjskich pomników historycznych, Drukarnia J. Fischera, J. Sanocki, Kraków.
• Dobosz P., 1995, Konserwatorzy i korespondenci krajowych urzędów konserwatorskich dla zabytków sztuki, wykopalisk i archiwów w Galicji, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego”, t. 2, s. 21–50.
• Dyba O., Jasińska M.D. (oprac.), 2007, Dzienniki konserwatorskie Andrzej Olesia, 1928–1929, 1935–1936, 1941–1945, Kraków [jako „Teki Krakowskie”, t. 14, 2007].
• Dyba O., Kornecki M., Marcinek R. (oprac.), 2000, Dzienniki konserwatorskie Bogdana Tretera, 1931¬–1941, Kraków [jako „Teki Krakowskie”, t. 11, 2000].
• Frycz J., 1975, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795–1918, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Gaczoł A., 1995, Dzienniki konserwatorskie Andrzeja Olesia i Bogdana Tretera, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego”, z. 2, s. 65–98.
• Hałaburda M., 2007, Krakowskie Seminarium Duchowne (1801–1901), Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej, Kraków.
• Hulewicz J., 2013, Akademia Umiejętności w Krakowie 1873–1918. Zarys dziejów, Polska Akademia Umiejętności, Kraków.
• Kowalczyk J. (red.), 2009–2014, Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844–1855), t. 1–5, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2009–2014 oraz atlas 1–7, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2010–2013.
• Koschatzky W., 1975, Rudolf von Alt, Residenz Verlag, Salzburg-Wien.
• Laskowski A., 2016, Twórcze sploty. Diecezja tarnowska a diecezja krakowska w okresie autonomii galicyjskiej – próba porównania na gruncie stosunku do sztuki, [w:] Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, t. 1, pod red. M. Walczaka, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, Kraków, s. 669–708.
• Laskowski A., 2020, Budując system. Ochrona zabytków sakralnych w diecezji tarnowskiej na przełomie XIX i XX wieku, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków.
• Łopatkiewicz T., 2022, Najwcześniejsze relacje konserwatorskie o zabytkach Krosna i powiatu oraz ich autor Ludwik Mieczysław Lubicz Potocki (1810–1878), Wydawnictwo Pigonianium, Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie, Krosno [„Bibiotheca Pigoniana”, t. 7].
• Łopatkiewicz P., Przebinda G., Witalisz W. (red.), 2019, Robert Wojciech Portius – krośnieński mieszczanin, kupiec i fundator. Studia z dziejów diaspory szkockiej Rzeczpospolitej oraz relacji polsko-węgierskich w dobie nowożytnej, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia, Krosno [„Biblioteka Pigoniana”, t. 2].
• Łuszczkiewicz W., 1869, Wskazówka do utrzymywania kościołów, cerkwi i przechowanych tamże zabytków przeszłości, Kraków.
• Łuszczkiewicz W., 1887, Poradnik dla zajmujących się utrzymywaniem i restauracją kościołów i kościelnych sprzętów, Warszawa.
• Merynowicz T., 1876, Wewnętrzne sprawy Galicyi, Księgarnia Polska, Lwów.
• Mikrut A., Sikorski K., 2020, Przyczynek do badań nad historią konserwacji zabytków w Galicji, „Wiadomości Konserwatorskie SKZ”, nr 62, s. 16–27.
• Miłobędzki A., 1994, Architektura ziem Polski. Rozdział europejskiego dziedzictwa, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.
• Pruszyński J., 1995, Tu Felix Austria, czyli rzecz o ochronie zabytków, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego”, t. 2, s. 7–20.
• Purchla J., 1992, Matecznik polski. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Roćko A. (red.), 2014, Polski Grand Tour w XVIII i początkach XIX wieku, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Warszawa.
• Rymaszewski B., 1992, Klucze ochrony zabytków w Polsce, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, Warszawa.
• Sobol L., 2008, Zarys głównych kierunków działań Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej z lat 1888–1905, „Wiadomości Konserwatorskie SKZ”, nr 24, s. 95–102.
• Sweet R., 2012, Cities and the Grand Tour: the British in Italy, c. 1690–1820, Cambridge University Press, Cambridge.
• „Teka Grona Konserwatorów Galicyi Zachodniej”, 1900, t. I, Kraków.
• „Teka Konserwatorska. Rocznik Koła c.k. Konserwatorów Starożytnych Pomników Galicyi Wschodniej”, 1892, t. I, Lwów.
• Tomkowicz S., 1886, Reforma konserwatorstwa zabytków sztuki w Galicyi, Redakcja „Przeglądu Powszechnego”, Kraków.
• Tondos B., 1997, Architektura Rzeszowa w okresie autonomii galicyjskiej, Wydawnictwo „AKCES”, Rzeszów.
• Walczy Ł., 2012, Dzieje konserwacji ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków [„Biblioteka Krakowska”, nr 157].
• Woźny M., 2011, Początki Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej w świetle krakowskich materiałów, „Rocznik Krakowski”, t. 77, s. 77–88.
• Woźny M., 2018, Włodzimierz Demetrykiewicz (1859–1937). Prehistoryk z przełomu epok, Polska Akademia Umiejętności, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków.

Identifiers

DOI

10.12775/SP.2022.012

Biblioteka Nauki

29433439