„Na przebłaganie za grzechy nasze…” O malarstwie sakralnym Grzegorza Bednarskiego i Janusza Matuszewskiego

• Authors: Adam ORGANISTY

Title variants

EN

“In atonement for our sins…” On Grzegorz Bednarski’s and Janusz Matuszewski’s Religious Paintings

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł omawia najnowsze obrazy pędzla Grzegorza Bednarskiego (ur. 1954) i Janusza Matuszewskiego (ur. 1963), pedagogów Wydziału Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, swego rodzaju członków „nieformalnego bractwa barokowego” działającego na uczelni. Artyści podejmują wątki religijne, ich obrazy powstają jednak z wewnętrznej potrzeby i nie są malowane do wnętrz sakralnych. Charakterystycznym elementem tej twórczości jest kostium historyczny sięgający do kolorystyki czy symboliki sztuki nowożytnej. Znamienna jest też fascynacja anonimowymi obrazami cechowymi. Prace są tym iunctim, które łączy tematykę dzieł barokowych mistrzów z malarskim sposobem wypowiedzi wieku dwudziestego. Silne oddziaływanie tych obrazów daje się dostrzec w malarstwie uczniów artystów. Zjawisko to stanowić może pars pro toto ogólnej potrzeby aktualizacji sztuki religijnej. Tym, co wyróżnia dzieła Bednarskiego i Matuszewskiego a jednocześnie wzmaga ich odbiór, jest element irracjonalnego, przeplatającego się przerażenia i zachwytu. Element ten odnieść można do przesłania książki Rudolfa Otto Świętość. Wiąże się on nie tylko z kluczowymi pojęciami opisu doświadczenia religijnego (mysterium fascinosum i mysterium tremendum). Religijna treść obrazów, połączona ze wzmiankowaną obecnością autoportretu artysty, przypomina o poczuciu „zależności stworzenia” (niem. Kreaturgefühl). Sakralność tego malarstwa religijnego przebiega w dwóch znaczeniach wyróżnionych przez Otto: w sensie numinotycznym i w sensie moralnym. Sens moralny określenia świętości wiązać można z przyjęciem przez malarza postawy „zależnej” czy nawet pokutnej. Dlatego obrazy Bednarskiego i Matuszewskiego przestają być pracami o charakterze jedynie estetycznym, zapatrzonymi w barokowy tenebryzm czy ekspresjonizm ostatniego wieku. Malarskie środki formalne mogą sprawić, że widz, utożsamiając się z zawartym w nich odniesieniem religijnym, może czuć się przelękniony, co więcej – jak mówi Otto – „bezwartościowy”. Postawa twórcy przypomina bowiem odbiorcy o potrzebie tajemnicy pokuty i łaski, w pełni wyrażonej, jak pisze niemiecki religioznawca, w chrześcijaństwie.

EN

The article discusses the newest paintings of Grzegorz Bednarski (born 1954) and Janusz Matuszewski (born 1963), professors at the Faculty of Painting of the Jan Matejko Academy of Fine Arts in Cracow, Poland. Both painters are members of the „informal Baroque brotherhood” which is active in the academy. While they frequently adopt religious motifs, their paintings are not intended for religious interiors and they are born out of an inner need. Among the characteristic elements of these works is their historic ‘costume’ juxtaposed with colors and symbols typical of modern art. A distinctive feature of the outputs of Bednarski and Matuszewski is their fascination with anonymous guild paintings. Their art works may be perceived as a bridge between the paintings of Baroque masters and the compositions characteristic of the 20th century. The paintings of Bednarski and Matuszewski seem to exert a strong influence on the works of their students. This phenomenon may be a manifestation of the more general need for ‘updating’ religious art. What distinguishes Bednarski’s and Matuszewski’s works, simultaneously intensifying their appeal, is the motif of irrational terror intertwined with rapture. The element in question may be semantically traced back to Rudolf Otto’s The Idea of the Holy. While the discussed paintings reflect the key descriptions of a religious experience according to Otto (namely, mysterium fascinosum and mysterium tremendum), their religious content, strengthened by the presence of the artist’s self-portrait, evokes the sense of one’s being created by God (German Kreaturgefühl). The sacred character of these paintings is manifested in the two senses distinguished by Otto, namely the numinotic and the moral. The moral aspect of the description of ‘holiness’ in the paintings in question is seen in that both artists adopt the attitude of ‘dependence’ or atonement. Therefore Bednarski’s and Matuszewski’s paintings are not merely aesthetic works, manifesting Baroque tenebrism or 20th century expressionism. The formal painting techniques applied in the case of these works tend to incite terror in the viewers who have grasped their religious message, and, in terms of Otto’s conception, make them feel ‘worthless.’ The artists seem to be reminding the viewers about the need for penance and grace. According to Otto, this particular need has found its fullest expression in Christianity. Translated by Dorota Chabrajska

Keywords

PL

współczesne malarstwo religijne, krakowskie środowisko, interpretacja według pojęcia sacrum Rudolfa Otto

EN

modern religious painting, the Cracow millieu, Rudolf Otto’s category of the sacred as an interpretational key

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL
• Year: 2014
• Volume: 27
• Issue: 1 (105)

Dates

published

2020-01-30

Contributors

author

Adam ORGANISTY

Identifiers

DOI

10.12887/27-2014-1-105-17