„Furia della figura” jako metafora „żywego płomienia miłości” w barokowej rzeźbie śląskiej

• Authors: Adam ORGANISTY

Title variants

EN

Furia della figura as a Metaphor for the „Living Flame of Love,” as seen in the Silesian Baroque Sculpture

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Tekst przypomina śląskie rzeźby barokowe w Kamieńcu Ząbkowickim (niem. Kamenz), w Henrykowie (Heinrichau) i w Ziębicach (Münsterberg). Pomimo różnic warsztatowych dzieła łączy zbliżony ładunek dramatyczny. W literaturze niemieckojęzycznej tłumaczono ich odrębność poprzez uwypuklenie szczególnej sytuacji kulturowej Śląska, podkreślając wpływ „ducha marzycielstwa” (Schwärmergeist), religijnego nastroju, noszącego w sobie elementy „bożego szaleństwa”. Krytykując tezy napiętnowane przedwojennymi paradygmatami, historycy sztuki rzeźby te zaliczają obecnie do „nurtu ekspresyjnego”. Określenie ich jako „ekspresyjnych” nie pozwala jednak nadal na odczytanie zastosowanych w nich układów formalnych jako nośników określonych znaczeń. Figury henrykowskiego papieża czy św. Eustachego w Kamieńcu Ząbkowickim, ukazane w spiralnym skręcie ciała, odwołują się do „neomanierystycznych zasad kompozycji” (neomanieristische Kompositionsprinzipien), obecnych w sztuce przełomu XVII i XVIII stulecia. Wyobrażono w nich „formę najbardziej ruchliwą ze wszystkich” – formę trzepoczącego się płomienia (furia della figura). Żywy płomień miłości, opisywany przez św. Jana od Krzyża czy św. Teresę od Jezusa, przenika również „szkołę niebiańskiej filozofii” św. Bernarda z Clairvaux. Możliwe, że źródłem dla ekspresyjnych rzeźb śląskich była nie tylko Ekstaza św. Teresy z Avilà dłuta G.L. Berniniego, ale stanowiły je przede wszystkim teksty świętej karmelitanki. Dla jednego z najważniejszych teoretyków sztuki manieryzmu, G. P. Lomazza, „forma ognistego płomienia” (forma della fiamma del foco) była bowiem najlepszym sposobem wyobrażenia «porywczości postaci» (furia della figura), zakomponowanej „w formie serpentynowej piramidy [piramidale, serpentinata]”.

EN

The article discusses Silesian Baroque sculptures in Kamieniec Ząbkowicki (Kamenz), Henryków (Heinrichau) and in Ziębice (Münsterberg). Despite workshop differences the works in question have a similar dramatic effect. In German literature the specificity of these sculptures has been explained by the particular cultural situation of the region of Silesia and the influence of the spirit of fancy (Schwärmergeist), a religious mood marked by ‘divine madness.’ However, art historians focusing on the study of sculpture tend to criticize the ideas bearing the stigma of pre-war paradigms, and instead consider these works as instances of expressive sculpture. Yet even such a description does not enable a reading of the formal patterns used in the discussed Silesian sculptures as principal carriers of meaning. The statues of the Pope in Henryków and Saint Eustace in Kamieniec Ząbkowicki, both showing a spiral curl of the body, demonstrate a reference to neo-mannerist compositional principles characteristic of the art of the turn of the 18th century. They depict ‘the most restless form of all forms,’ namely that of a dancing flame (furia della figura). The ‘living flame of love,’ described by St. John of the Cross and St. Teresa of Jesus, informs also St. Bernrad’s of Clairvaux ‘school of heavenly philosophy.’ The inspiration for the expressive Silesian sculptures may have come not only from G.L. Bernini’s The Ecstasy of Saint Teresa, but also, and above all, from the writings of the Saint Carmelite nun. Indeed, according to Gian Paolo Lomazzo, who belongs among the most important theorists of mannerist art, the shape of the flame of fire (forma della fiamma del foco) was the best means to depict ‘the fury of the figure’ (furia della figura), incorporated in the ‘pyramid-shaped coil’ (piramidale, serpentinata). Translated by Dorota Chabrajska

Keywords

PL

barokowa rzeźba śląska, nurt ekspresyjny, Thomas Weissfeldt, „duch marzycielstwa” (Schwärmergeist), figura serpentinata, furia della figura, mistyka, cystersi, karmelici, żywy płomień miłości

EN

Silesian Baroque sculpture, expressive sculpture, Thomas Weissfeldt, the 'spirit of fancy' (Schwärmergeist), figura serpentinata, furia della figura, mysticism, Cistercians, Carmelites, living flame of love

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL
• Year: 2015
• Volume: 28
• Issue: 2 (110)

Dates

published

2020-01-28

Contributors

author

Adam ORGANISTY

Identifiers

DOI

10.12887/28-2015-2-110-14