Racjonalność deliberatywna

• Authors: Robert PIŁAT

Title variants

EN

Deliberative Rationality

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule bronię koncepcji głoszącej istnienie deliberatywnego rdzenia w obrębie podmiotu decyzji i działania. Koncepcja ta oparta jest zarówno na filozoficznej analizie, jak współczesnej teorii decyzji. Nowożytna tradycja filozoficzna wprowadziła pojęcie podmiotu (bardzo odmiennego od pojęcia podmiotu w filozofii dawnej) w celu rozwiązania problemu przypisywania osobie całej treści jej poznania, decyzji czy działania. To nowe pojęcie miało zagwarantować sprawczość i odpowiedzialność działającej osoby niezależnie od tego, co z zewnątrz determinuje jej działanie. Pojęcie podmiotu ma zatem charakter normatywny – wskazuje na to, jak osoba powinna myśleć od sobie, jeśli chce stosować wobec siebie pojęcia sprawczości i odpowiedzialności. Wielu współczesnych filozofów zgłasza zastrzeżenia do pojęcia podmiotu, uważając je za przesadne co do treści, oparte na nieuzasadnionych założeniach, a także podejrzane moralnie jako narzucające zbyt silne ograniczenia na ludzkie działanie, a tym samym pomniejszające ludzką wolności i autoekspresję. W artykule dyskutuję dwie niedawne książki polskich filozofów: Barbary Tuchańskiej i Szymona Wróbla, zmierzających do krytycznego ograniczenia roszczeń związanych z pojęciem racjonalnego, samowiednego podmiotu. W odpowiedzi proponuję prospektywne rozumienie podmiotu – w odniesieniu do nastawionego na przyszłość procesu podejmowania decyzji. Podmiot można tu rozumieć jako korelat pewnego systemu teoriodecyzyjnego, na który składają się uporządkowane zbiory preferencji i subiektywne oceny prawdopodobieństwa odpowiednich stanów rzeczy. Odwołuję się tu do tak zwanych subiektywistycznych teorii podejmowania decyzji (Franka Ramseya, Bruna de Finettiego, Leonarda Savage’a i Richarda Jeffreya). Teoria ta ma charakter formalny i z konieczności nie docenia rzeczywistych ograniczeń w ludzkim podejmowaniu decyzji. Dziś wiemy prawie na pewno, że nie porządkujemy logicznie własnych preferencji przed podjęciem decyzji. Tym niemniej uważam, że należy utrzymać ideę racjonalnej preferencji jako pewien rdzeń ludzkich decyzji i działania. Twierdzę również, że zorientowana na przyszłość i deliberatywna postawa stanowi właściwą domenę samowiedzy.

EN

In this article I argue for the existence of a deliberative core in the subject of decision and action. This idea is informed by both philosophical reflection and contemporary decision theory. Modern philosophy coined the concept of self-knowing subject (very different from its ancient and medieval predecessor) in order to tackle the problem of ascribing the whole content of cognition, decision or action to an individual. The new concept was supposed to secure the agency and responsibility of the acting person no matter how much this person might have been affected by determining forces. Subjectivity is a normative concept: it prescribes a way a person should think of herself if she wants to meet the criteria of agency and responsibility. A number of contemporary philosophers have voiced objections against the notion of subject. It has been dismissed as overblown, loaded with unsupported assumptions, and morally suspicious as it imposes too rigid constraints on justification of human behavior, and by doing so, it impedes personal freedom and self-expression. I discuss recent books by Barbara Tuchańska and Szymon Wróbel, who aim at critical delimitation of the notion of rational subject. In response to this criticism I argue that subjects constitute themselves prospectively: in future oriented decision making processes, especially in those under uncertainty. Subjects may be interpreted as correlates of ordered sets of preferences and subjective probability assessments. My natural ally here is the subjective approach to decision making, which was defended by Frank Ramsey, Bruno de Finetti, Leonard Savage, and Richard Jeffrey. To be sure this theory has a formal character and necessarily downplays the psychological constraints of human decision making. It is almost certain that we do not order our preferences logically before we make a decision. However, one can still hold to the idea of ordering as a normative notion: a rational, deliberative core of human decision and action. I also claim that future oriented, deliberative stance constitutes the proper domain of self-knowledge.

Keywords

PL

decyzja, podmiot decyzji, działanie, podmiot działania, teoria decyzji, sprawczość, odpowiedzialność, wolność, samowiedza

EN

decision, self-knowing subject, action, acting subject, decision theory, agency, responsibility, freedom, self-knowledge

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL
• Year: 2015
• Volume: 28
• Issue: 4 (112)

Dates

published

2020-01-25

Contributors

author

Robert PIŁAT

Identifiers

DOI

10.12887/28-2015-4-112-09