Myślenie (cogito) czy poznanie (cognosco)? Epistemologia tomistyczna w sercu etyki Tadeusza Stycznia

• Authors: Piotr DUCHLIŃSKI

Title variants

EN

Thinking (cogito) or Knowing (cognosco)? Thomistic Epistemology at the Heart of the Ethics of Tadeusz Styczeń

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autor artykułu, komentując tekst Tadeusza Stycznia Być osobą to przekraczać siebie. O antropologii Karola Wojtyły, dokonuje rekonstrukcji założeń epistemicznych, które Styczeń przejął z tomistycznej tradycji badawczej rozwijanej w środowisku lubelskiej szkoły filozoficznej. Koncentruje się zwłaszcza na kluczowym dla tej tradycji założeniu eksponującym różnicę między cogito a cognosco. Założenie to Styczeń uczynił fundamentem epistemologicznym swojej teorii etycznej. Umożliwiło mu ono sformułowanie określonych tez (epistemologicznych i metafizycznych) dotyczących powinności i normatywności. W końcowej części artykułu przedstawiono uwagi polemiczne. Autor uzasadnia pogląd, że Styczeń przyjmował pewien obraz świata, który warunkował akceptację określonych tez epistemologicznych dotyczących prymatu cognosco wobec cogito oraz tez etycznych odnoszących się do struktury poznania normatywnej pozycji osoby ludzkiej. Na podstawie przeprowadzonych analiz autor wyprowadza wniosek, że fakty moralne mają niewielką zdolność wpływania na akceptację teorii etycznej. O akceptacji tej decyduje przede wszystkim obraz świata, którego heurystyczna funkcja polega na tym, że podpowiada on etykowi, jakie fakty ma przyjąć, a jakie odrzucić, które fakty są oczywiste, a które takie nie są oraz które możemy poznać dzięki intuicyjnym wglądom, a które możemy rozumowo wyprowadzić z innych faktów. Akceptacja określonych obrazów świata często związana jest z manifestacją tak zwanego poznawczego konserwatyzmu.

EN

In my commentary on the paper “Być osobą to przekraczać siebie: O antropologii Karola Wojtyły” [To Be Oneself is to Transcend Oneself: On the Anthropology of Karol Wojtyła], I reconstruct the epistemic assumptions taken over by Tadeusz Styczeń from the Thomistic scholarly tradition as it developed within the milieu of the Lublin School of Philosophy. In particular, I focus on the tradition’s core assumption emphasizing the difference between cogito and cognosco. Styczeń adopted this distinction as an epistemological foundation of his ethical theory, which made it possible for him to formulate specific (epistemological and metaphysical) theses concerning the nature of both normativity in general and moral obligation in particular. Following my reconstruction of Styczeń’s views, I formulate some polemical remarks by claiming that his rationale for adopting a certain image of the world is a condition for accepting, on the one hand, epistemological theses on the primacy of cognosco over cogito and, on the other hand, ethical theses concerning the structure of our knowledge of the normative position of the human person. Based on these analyses, I claim that moral facts influence our acceptance of ethical theories only to a limited extent. Instead, acceptance of an ethical theory is above all determined by our world-picture whose heuristic function consists in that it suggests which facts to accept and which to reject, which facts are obvious and which are not, or which facts can be known by means of an intuitive insight and which must be derived from other facts. Finally, I point out that the acceptance of a specific world-view is often associated with the so-called ‘epistemic conservatism.’

Keywords

PL

etyka, etyka polska, Tadeusz Styczeń, poznanie, tomizm, personalizm, godność, natura ludzka, wartości, fakty moralne

EN

ethics, Polish ethics, Tadusz Styczeń, knowledge, Thomism, personalism, dignity, human nature, values, moral facts

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL
• Year: 2020
• Volume: 33
• Issue: 1 (129)

Dates

published

2020-09-27

Contributors

author

Piotr DUCHLIŃSKI

Identifiers

DOI

10.12887/33-2020-1-129-20