Produkowanie estetyk, produkowanie podmiotu. Początki odwilży i wolność twórcza w sztukach wizualnych na przykładzie wystawy w Arsenale

• Authors: Jakub Dąbrowski
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

In Polish art history, there are two approaches to the “Arsenał” exhibition of August 1955. One, rooted in the debates around it, presents the “Arsenał” as the beginning of a political “thaw” – an act of emancipation, a demonstration of young artists who rebelled against the socialist realism. The other approach to the show or, rather, to the “thaw” as a whole, rejects an interpretation of artistic processes and choices as autonomous activities. Instead, with reference to the theory of Michel Foucault, the “Arsenał” is considered as a result of a reconfiguration of scattered power relations, stimulated by the changing strategies of the institutional power system. The present paper follows the latter approach. Foucault claims that power relations are combined with three interconnected types of human relations: defining the hierarchy of tasks and division of labor, compelling obedience, and performing “communicative binding,” i.e. purposeful action that affects the actors’ knowledge of the world and of themselves. After 1954, power relations in Poland were strategically changing: the system of labor division and the distribution of art, including all the related benefits, was still centralized, but the ineffective administrative control relaxed, while the production of meaning changed as well – the communist party modified its rhetoric referring to art and the range of artistic choice grew together with the options of communication. Still, the liberalization of the system and abandoning the Moscow version of the socialist realism in cultural policy did not mean any real increase of the freedom of choice. Using state exhibition institutions and the press, which was the main channel of communication between the authorities and the masses, the communist regime continued to control the aesthetic consciousness of the artists. An analysis of both printed and visual messages found in the press of the period, specialist periodicals and daily newspapers alike, has revealed a surprising similarity of the official discourse and the aesthetic choices made by the participants of the “Arsenał” – in particular those choices which were later interpreted as attempts to reject the socialist realism and launch a new beginning. It seems that the young artists were “positively censored,” i.e. the regime succeeded in creating an aesthetic reality which they accepted. What is more, they considered it subversive as an emanation of liberty. The selection of the aesthetic modes favored by the authorities took place in an unconscious way already at the stage of creation, before particular works of art were accepted by the ”Arsenał” jury and before they were actually controlled by the institutions of censorship.

Keywords

PL

freedom of art in communist Poland; censorship; “thaw”; “Arsenał” exhibition

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Artium Quaestiones
• Year: 2018
• Issue: 29
• Pages: 381-408

Dates

published

2019-05-07

Contributors

author

Jakub Dąbrowski

References

• Ambroziewicz J., Znieczulica!, „Po prostu” 13 lutego 1955
• Apel do młodych plastyków, „Sztandar Młodych”, dod. „Przedpole”, 18 stycznia 1955
• Apel do młodych plastyków. Przed Wystawą Festiwalową, „Przegląd Kulturalny” 27 stycznia – 2 lutego 1955
• Arsenał jest pewnego rodzaju marginesem. Rozmowa z Elżbietą Grabską, „Kresy” 1992, 12
• Barańczak S., Knebel i słowo. O literaturze krajowej w latach siedemdziesiątych, Warszawa 1980
• Bąblewska M., W pracowni przed festiwalem, „Przegląd Kulturalny” 23–29 czerwca 1955
• Bogucki J., Uwagi o mecenacie, „Trybuna Ludu” 7 lutego 1955
• Bogucki J., W pracowniach malarzy, „Przegląd Artystyczny” 1955, 1–2
• Bogucki J., Sztuka Polski Ludowej, Warszawa 1983
• Borowski W., J. Ludwiński, O niedostrzeganiu jednego z największych przełomów i kilku sprawach z nim związanych, „Przegląd Kulturalny” 26 maja – 1 czerwca 1955
• Bourdieu P., Outline of a Theory of Practice, tłum. R. Nice, Cambridge 1995
• Celnikier I., Problemy wystawy festiwalowej, „Przegląd Kulturalny” 17–23 lutego 1955
• Czeszko B., Oczyma przyjaznego, „Trybuna Ludu” 11 kwietnia 1955
• Czeszko B., Wizyta w Trietiakowskiej oraz Meksykański malarz patrzy na Warszawę, „Trybuna Ludu” 28 marca 1955
• Ćwiertnia J., O smaku destylowanej wody, o metodzie uchylania drzwi i jeszcze o kilku sprawach natury artystycznej, „Przegląd Kulturalny” 17–23 marca 1955
• Dombska A., Ograniczenia wolności prasy w PRL „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2011, 84
• Es, Przypomnienie o festiwalowej wystawie młodej plastyki, „Przegląd Kulturalny” 5–11 maja 1955
• Foucault M., Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, tłum. T. Komendant, Warszawa 1998
• Foucault M., Podmiot i władza, tłum. J. Zychowicz, „Lewą Nogą” 1998, 9
• Gogol B., „Fabryka fałszywych tekstów”. Z działalności Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Gdańsku w latach 1945–1958, Warszawa 2012
• Grabska E., Przed wystawą młodej plastyki, „Przegląd Artystyczny” 1955, 1–2
• Guttuso R., Jarmark snobizmu, „Przegląd Artystyczny” 1954, 4–5
• Jastrun M., Wokół zamarzniętej wody, „Przegląd Kulturalny” 7–13 kwietnia 1955
• Juszkiewicz P., Od rozkoszy historiozofii do „gry w nic”. Polska krytyka artystyczna czasu odwilży, Poznań 2005
• Kosińska J., Sprawy plastyki ujęliśmy w swoje ręce, „Sztandar Młodych” dod. „Przedpole”, 12 marca 1955
• Kostrzyńska W., Galeria sztuki polskiej XIX w., „Przegląd Kulturalny” 31 marca –6 kwietnia 1955
• Kowalska B., Polska awangarda malarska 1945–1980. Szanse i mity, Warszawa 1988
• Kozakiewicz S., Galeria Narodowa Sztuki Polskiej, „Trybuna Ludu” 3 kwietnia 1955
• Lachur Z., Sprawa obrony pokoju to główne zadanie dla artysty, „Sztandar Młodych” dod. „Przedpole”, 12 marca 1955
• Lipkowa G., Młoda plastyka przed festiwalem, „Po prostu” 26 czerwca 1955
• List młodego plastyka, „Przegląd Kulturalny” 20–26 stycznia 1955
• Mellerowicz T., Słowo o malarzu i misce, „Trybuna Ludu” 7 lutego 1955
• Miedziński P., Fotografia strzeżona. Mechanizmy kontroli w Centralnej Agencji Fotograficznej, w: Cenzura w PRL. Analiza zjawiska, red. Z. Romek, K. Kamińska-Chełmiak, Warszawa 2017
• Morawska H., Uwagi o galerii dwudziestolecia, „Przegląd Kulturalny” 26 maja –1 czerwca 1955
• Morawski S., Świat na opak, filozofia sztuki burżuazyjnej, „Przegląd Artystyczny” 1954, 4–5
• Mrożek S., Dziennik, t. 1, Kraków 2010
• Osęka A., Formalizm czy ideowość, „Po prostu” 9 października 1955
• Piotrowski P., Odwilż, w: Odwilż. Sztuka ok. 1956 r., red. P. Piotrowski, Poznań 1996
• Polsakiewicz Z., O realistycznej i antyrealistycznej deformacji, o tym, czego nie należy wpuścić przez otwarte drzwi i jeszcze o kilku sprawach natury politycznej, „Przegląd Kulturalny” 31 marca – 6 kwietnia 1955
• Putrament J., O ciasnym i szerokim pojmowaniu realizmu, „Trybuna Ludu” 13 czerwca 1955
• Romek Z., Cenzura a nauka historyczna w Polsce 1944-1970, Warszawa 2010
• Romek Z., System cenzury w PRL, w: T. Strzyżewski, Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Warszawa 2015
• Rustecki W., O malarstwie radzieckiej Ukrainy, „Przegląd Kulturalny” 27 stycznia – 2 lutego 1955
• Salon Młodego Malarstwa w Paryżu, „Przegląd Kulturalny” 24–30 marca 1955
• Sokorski W., O rzeczywisty zwrot w naszej polityce kulturalnej, „Przegląd Kulturalny” 22–28 kwietnia 1954
• Sokorski W., Rok obrachunków, „Przegląd Kulturalny” 5–12 stycznia 1955
• Sowa A.L., Historia polityczna Polski 1944–1991, Kraków 2011
• Strzyżewski T., Wstęp, w: idem, Wielka księga Cenzury PRL w dokumentach, Warszawa 2015
• Szczepański J.A., O właściwy stosunek do sztuki zachodu, „Trybuna Ludu” 20 czerwca 1955
• TEN, Z pracowni młodych plastyków reportaż przypadkowy, „Sztandar Młodych” 6 czerwca 1955
• Turowski A., Polska ideoza, w: Sztuka polska po 1945 roku. Materiały z sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Warszawa, listopad 1984, red. T. Hrankowska, Warszawa 1984
• Tyrmand L., Dziennik 1954, Warszawa 1989
• Van Gogh w Nowym Jorku, „Przegląd Kulturalny” 5–11 maja 1955
• W trosce o kadry młodych artystów, „Trybuna Ludu” 13 lutego 1955
• Włodarczyk W., Socrealizm. Sztuka polska w latach 1950–1954, Paryż 1986
• Włodarczyk W., „Arsenał” i Kazimierz, w: Do „Arsenału” przez Kazimierz, oprac. W. Odorowski, Kazimierz Dolny 2004
• Włodarczyk W., Miejsce malarstwa, Warszawa 2008
• Włodarczyk W., Po co był socrealizm?, w: Doświadczenie i świadectwo totalitaryzmu na obszarze kultur środkowoeuropejskich, red. J. Goszczyńska, J. Królak, R. Kulmiński, Warszawa 2011
• Zenowicz M., Narada młodych plastyków, „Przegląd Kulturalny” 27 stycznia – 2 lutego 1955
• Zimand R., Uwagi o deformacji i realizmie, „Przegląd Kulturalny” 7–13 kwietnia 1955
• Uchwała II Plenum KC PZPR, https://fbc.pionier.net.pl/details/nnl0TTs [dostęp: 18 marca 2018]

Identifiers

DOI

10.14746/aq.2018.29.14