Abstrakcji przestrzeń wieloraka. Kategoria przestrzenności w twórczości Wojciecha Fangora, Jerzego Grabowskiego i Ryszarda Winiarskiego - studium porównawcze

• Authors: Łukasz Rozmarynowski

Title variants

EN

Multifarious Space of Abstraction. A Category of Spatiality in the Works of Wojciech Fangor, Jerzy Grabowski and Ryszard Winiarski – a Comparative Study

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

If one were to indicate some tendencies characteristic of the art of the 20th century, the pursuit of making artwork more spatial would certainly be one of them. This tendency manifests itself in the myriad of symptoms: an avant-garde redefinition of sculpture with its negative space; a proliferation of kinetic works enabling spectators to (re)shape artwork’s matter more actively; a dissemination of ephemeral forms, especially happening and performance; beginnings of installation art, to mention but a few. The present paper sets out to examine an artistic phenomenon  which is not as spectacular as the aforementioned examples, but it could be somehow placed at the intersection of them. One can consider the particular type of abstract painting, embedded in a pictorial plane and slightly opening for surrounding space, but simultaneously reconceptualising the relation between the imagined and the physically present. The first part of the article deals with methodology. As far as research is concerned, the author assumes moderate scientism as the methodological perspective. It is based on the belief that mathematical sciences throughout history have developed notions and analytical methods allowing the observable and communicable features of things, including artworks and artistic phenomena, to be explained in an effective way, i.e. more faithfully and usefully. Because of the fact that mathematical truths are not absolute, the methodological perspective is called ‘moderate’. Taking into account these assumptions, the second part of the article defines the analytical category of spatiality, which expresses painting’s ability to evoke variously conceptualised spaces. The three subsequent sections of the article are devoted to some paintings by three Polish artists active in the second half of the 20th century, i.e. Wojciech Fangor, Jerzy Grabowski, Ryszard Winiarski. Each of them combined two differently understood spatial orders in their works: physical (related to phenomenological and sensual experience) and conceptual (related to notions and theories proposed by exact sciences). Having analysed a number of paintings by Fangor, Grabowski and Winiarski, one can define notions of cosmogonic, transcendence and probabilistic space, respectively. In summary, the specificity of works analysed in the context of ideas drawn from exact sciences is examined.

EN

If one were to indicate some tendencies characteristic of the art of the 20th century, the pursuit of making artwork more spatial would certainly be one of them. This tendency manifests itself in the myriad of symptoms: an avant-garde redefinition of sculpture with its negative space; a proliferation of kinetic works enabling spectators to (re)shape artwork’s matter more actively; a dissemination of ephemeral forms, especially happening and performance; beginnings of installation art, to mention but a few. The present paper sets out to examine an artistic phenomenon  which is not as spectacular as the aforementioned examples, but it could be somehow placed at the intersection of them. One can consider the particular type of abstract painting, embedded in a pictorial plane and slightly opening for surrounding space, but simultaneously reconceptualising the relation between the imagined and the physically present. The first part of the article deals with methodology. As far as research is concerned, the author assumes moderate scientism as the methodological perspective. It is based on the belief that mathematical sciences throughout history have developed notions and analytical methods allowing the observable and communicable features of things, including artworks and artistic phenomena, to be explained in an effective way, i.e. more faithfully and usefully. Because of the fact that mathematical truths are not absolute, the methodological perspective is called ‘moderate’. Taking into account these assumptions, the second part of the article defines the analytical category of spatiality, which expresses painting’s ability to evoke variously conceptualised spaces.The three subsequent sections of the article are devoted to some paintings by three Polish artists active in the second half of the 20th century, i.e. Wojciech Fangor, Jerzy Grabowski, Ryszard Winiarski. Each of them combined two differently understood spatial orders in their works: physical (related to phenomenological and sensual experience) and conceptual (related to notions and theories proposed by exact sciences). Having analysed a number of paintings by Fangor, Grabowski and Winiarski, one can define notions of cosmogonic, transcendence and probabilistic space, respectively. In summary, the specificity of works analysed in the context of ideas drawn from exact sciences is examined.

Keywords

PL

spatiality; moderate methodological scientism; Wojciech Fangor; Jerzy Grabowski; Ryszard Winiarski

EN

spatiality; moderate methodological scientism; Wojciech Fangor; Jerzy Grabowski; Ryszard Winiarski; spatiality; moderate methodological scientism; Wojciech Fangor; Jerzy Grabowski; Ryszard Winiarski

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Artium Quaestiones
• Year: 2020
• Issue: 1
• Pages: 401-436

Dates

published

2020-12-20

Contributors

author

Łukasz Rozmarynowski

References

• Abstraction, red. M. Lind, London–Cambridge 2013
• Arnheim R., Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, tłum. J. Mach, Łódź 2013
• Batóg T., Dwa paradygmaty matematyki. Studium z dziejów i filozofii matematyki, Poznań 2000
• Batóg T., Podstawy logiki, Poznań 2003
• Bogucki J., Sztuka Polski Ludowej, Warszawa 1983
• Bois Y.-A., R.E. Krauss, Formless. A User’s Guide, New York 1997
• Bondecka-Krzykowska I., Przewodnik po historii matematyki, Poznań 2006
• Bondecka-Krzykowska I., Historia obliczeń. Od rachunku na palcach do maszyny analitycznej, Poznań 2012
• Breuer H., Atlas fizyki, tłum. J. Gronkowski, Warszawa 2000
• Brezine C., Algorithms and Automation. The Production of Mathematics and Textiles, w: The Oxford Handbook of the History of Mathematics, red. E. Robson, J.A. Stedall, Oxford–New York 2009, s. 468–492
• Buckley J.J., E. Eslami, An Introduction to Fuzzy Logic and Fuzzy Sets, Heidelberg 2013
• Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, tłum. I. Krońska, K. Leśniak, W. Olszewski, B. Kupis, Warszawa 2004
• Dolphijn R., I. van der Tuin, Nowy materializm. Wywiady i kartografie, tłum. J. Bednarek, J. Maliński, Gdańsk–Poznań–Warszawa 2018
• Domańska E., Jakiej metodologii potrzebuje współczesna humanistyka? „Teksty Drugie” 2010, 1/2(121/122), s. 45–55
• Domańska E., Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej, Warszawa 2012
• Duda R., Wprowadzenie do topologii, cz. 1: Topologia ogólna, Warszawa 1986
• Dudzik S., Jerzy Grabowski. Artysta i uniwersum, Ząbki 2012
• Elsaesser T., M. Hagener, Teoria filmu. Wprowadzenie przez zmysły, tłum. K. Wojnowski, Kraków 2015
• Fangor W., ENTER/ESCAPE – Jak malarstwo kształtuje nowe przestrzenie? (Wypowiedzi uczestników wystawy), „Sztuka i Dokumentacja” 2010, 2, s. 75
• Fichtenholz G.M., Rachunek różniczkowy i całkowy, t. 1, tłum. T. Huskowski, R. Bittner, B. Gleichgewicht, Warszawa 1999
• Garber D., Leibniz. Body, Substance, Monad, Oxford 2009
• Haraway D., Manifest gatunków stowarzyszonych, w: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów, red. J. Bednarek, A. Gajewska, tłum. J. Bednarek, Poznań 2012, s. 241–260
• Heller M., Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświata, Warszawa 2002
• Heller M., Przestrzenie Wszechświata. Od geometrii do kosmologii, Kraków 2017
• Heller M., S. Krajewski, Czy fizyka i matematyka to nauki humanistyczne? Kraków 2014
• Henderson L.D., The Fourth Dimension and Non-Euclidean Geometry in Modern Art, Cambridge–London 2013
• Hilbert D., Grundlagen der Geometrie, Leipzig 1903
• Hilbert D., O nieskończoności, w: Filozofia matematyki. Antologia tekstów klasycznych, red. i tłum. R. Murawski, Poznań 2003, s. 318–340
• Hohol M.L., Matematyczność ucieleśniona, w: Oblicza racjonalności. Wokół myśli Michała Hellera, red. B. Brożek, Kraków 2011, s. 143–166
• Jakubowski J., R. Sztencel, Rachunek prawdopodobieństwa dla (prawie) każdego, Warszawa 2002
• Jänich K., Topologia, tłum. D. Czarnocka-Cieciura, G. Cieciura, Warszawa 1991
• Janicka K., Surrealizm, Warszawa 1985
• Jerzy Grabowski (1933–2004). Grafika i rysunek, red. M. Nowakowska, tłum. E. Rodzeń-Leśnikowska, Łódź 2008
• Kandinski W., O duchowości w sztuce, tłum. S. Fijałkowski, Łódź 1996
• Kandinski W., Punkt i linia a płaszczyzna. Przyczynek do analizy elementów malarskich, tłum. S. Fijałkowski, Łódź 2019
• Kawa R., J. Lembas, Wstęp do informatyki, Warszawa 2017
• Kemp M., The Science of Art. Optical Themes in Western Art from Brunelleschi to Seurat, New Haven–London 1990
• Kemp M., Seen/Unseen. Art, Science, and Intuition from Leonardo to the Hubble Telescope, Oxford 2012
• Kępińska A., Nowa sztuka. Sztuka polska w latach 1945–1978, Warszawa 1981
• King J.P., The Art of Mathematics, New York 1992
• Kline M., Mathematics in Western Culture, New York 1953
• Knorowski M., Analisis situs, czyli topologia według Fangora, w: Wojciech Fangor. 3 wymiary, Kielce 2005, s. 25–28
• Kofler E., Z dziejów matematyki, Warszawa 1962
• Kotula A., P. Krakowski, Sztuka abstrakcyjna, Warszawa 1977
• Kowalska B., Polska awangarda malarska 1945–1980. Szanse i mity, Warszawa 1988
• Kowalska B., Kajetan Sosnowski. Malarz niewidzialnych światów, Warszawa 1998
• Kowalska B., Fangor. Malarz przestrzeni, Warszawa 2001
• Kowalska B., W poszukiwaniu ładu. Artyści o sztuce, Elbląg–Katowice 2001
• Kowalska B., O kilku różnych przestrzeniach Wojciecha Fangora, w: Wojciech Fangor. 3 wymiary, Kielce 2005, s. 3–8
• Kowalska B., Sztuka struktur matematycznych, w: Jerzy Grabowski (1933–2004). Grafika i rysunek, red. M. Nowakowska, tłum. E. Rodzeń-Leśnikowska, Łódź 2008, s. 3–7
• Kuratowski K., Wstęp do teorii mnogości i topologii, Warszawa 1977
• Ludwiński J., Sztuka w epoce postartystycznej, w: idem, Epoka błękitu, red. J. Hanusek, Kraków 2009
• Margolis J., Po dwóch stronach debaty wokół modernizmu/postmodernizmu, w: Czym, w gruncie rzeczy, jest dzieło sztuki? Wykłady z filozofii sztuki, red. K. Wilkoszewska, tłum. W. Chojna, Kraków 2004, s. 12–26
• Matematyczność przyrody, red. M. Heller, J. Życiński, A. Michalik, Kraków 1992
• Milner J., Kazimir Malevich and the Art of Geometry, New Haven–London 1996
• Mioduszewski J., Wykłady z topologii. Topologia przestrzeni euklidesowych, Katowice 1994
• Murawski R., Filozofia matematyki. Zarys dziejów, Poznań 2013
• Murawski R., Nieskończoność w matematyce. Zmagania z potrzebnym, acz kłopotliwym pojęciem, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” 2014, 55, s. 5–42
• Murawski R., Dlaczego matematyka pozwala rozumieć i opisywać świat? Refleksja filozoficzna, w: idem, Z historii logiki i filozofii matematyki, Poznań 2019, s. 133–146
• Murawski R., O pojęciu prawdy w matematyce, w: idem, Z historii logiki i filozofii matematyki, Poznań 2019, s. 107–115
• Murawski R., K. Świrydowicz, Wstęp do teorii mnogości, Poznań 2005
• Olek J., Porządek przypadku, czyli o Winiarskim, w: Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973–1974, red. J. Grabski, Kraków 2002
• Omnès R., Converging Realities. Toward a Common Philosophy of Physics and Mathematics, Princeton 2005
• Ornes S., Math Art. Truth, Beauty, and Equations, New York 2019
• O’Sullivan S., From Aesthetics to the Abstract Machine: Deleuze, Guattari and Contemporary Art Practice, w: Deleuze and Contemporary Art, red. S. Zepke, S. O’Sullivan, Edinburgh 2010, s. 189–207
• Palka Z., A. Ruciński, Wykłady z kombinatoryki. Przeliczanie, Warszawa 2007
• Panofsky E., Perspektywa jako „forma symboliczna”, tłum. G. Jurkowlaniec, Warszawa 2008
• Peitgen H.-O., H. Jürgens, D. Saupe, Fraktale. Granice chaosu, cz. 1, tłum. K. Pietruska-Pałuba, K. Winkowska-Nowak, Warszawa 2002
• Peitgen H.-O., H. Jürgens, D. Saupe, Fraktale. Granice chaosu, cz. 2, tłum. K. Pietruska-Pałuba, K. Winkowska-Nowak, Warszawa 1995
• Perspektywa sztuki matematycznej, red. W. Skrodzki, „Współczesność. Czasopismo Literackie” 1967, 14(241), s. 8–11
• Piegat A., Modelowanie i sterowanie rozmyte, Warszawa 1999
• Porębski M., Kubizm. Wprowadzenie do sztuki XX wieku, Warszawa 1986
• Porfiriusz, Żywot Pitagorasa, w: Żywoty Pitagorasa, red. i tłum. J. Gajda-Krynicka, Wrocław 1993, s. 1–24
• Reale G., Historia filozofii starożytnej, t. 2: Platon i Arystoteles, tłum. E. Łupina, E.I. Zieliński, M. Podbielski, Lublin 2008
• Reinhardt F., H. Soeder, Atlas matematyki, tłum. Ł. Wiechecki, Warszawa 2006
• Rosenfeld B.A., History of Non-Euclidean Geometry. Evolution of the Concept of a Geometric Space, New York 1988
• Roskal Z.E., Koncepcje przestrzeni w nauce i filozofii przyrody, „Roczniki Filozoficzne” 2008, 1(56), s. 279–294
• Rota G.-C., The Pernicious Influence of Mathematics upon Philosophy, „Synthese” 1991, 2(88), s. 165–178
• Rottenberg A., Sztuka w Polsce 1945–2005, Warszawa 2005
• Rozmowa z Wojciechem Fangorem. Kwiecień–Maj 2003, w: Wojciech Fangor (Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski Warszawa, 16 września – 26 października 2003), Warszawa 2003, s. 54–72
• Rybka E., Astronomia ogólna, Warszawa 1975
• Ryszard Winiarski. Event-Information-Image, red. A. Muszyńska, M. Marczak-Cerońska, Warszawa 2017
• Schröder B., Konkrete Kunst. Mathematisches Kalkül und programmiertes Chaos, Berlin 2008
• Seel M., Estetyka obecności fenomenalnej, red. K. Wilkoszewska, tłum. K. Krzemieniowa, Kraków 2008
• Shlain L., Art & Physics. Parallel Visions in Space, Time, and Light, New York 2007
• Skarbek J., Scjentyzm, w: Z. Musiał, J. Skarbek, B. Wolniewicz, Trzy nurty: racjonalizm – antyracjonalizm – scjentyzm, Warszawa 2006, s. 167–223
• Sokal A.D., J. Bricmont, Modne bzdury. O nadużywaniu pojęć z zakresu nauk ścisłych przez postmodernistycznych intelektualistów, tłum. A. Lewańska, P. Amsterdamski, Warszawa 2004
• Steiner M., The Applicability of Mathematics as a Philosophical Problem, Cambridge–London 1998
• Strosberg E., Art & Science, New York–London 2015
• Sztabińska P., Geometria a natura. Polska sztuka abstrakcyjna w drugiej połowie XX wieku, Warszawa 2010
• Szydłowski S., Przestrzeń znaczy wolność. O twórczości Wojciecha Fangora, w: Wojciech Fangor. 3 wymiary, Kielce 2005, s. 19–23
• Szydłowski S., Wojciech Fangor. Przestrzeń jako gra, Kraków 2012
• Szydłowski S., Wojciech Fangor. 3 wymiary – retrospektywa, Orońsko 2015
• Szydłowski S., Wprowadzenie, w: Wojciech Fangor. Heweliusz, red. I. Ziętkiewicz, tłum. B. Łuniewicz, Sopot 2015, s. 7–18
• Świrydowicz K., Podstawy logiki modalnej, Poznań 2014
• Taranienko Z., Dialogi o sztuce, Warszawa 2004
• Theories and Documents of Contemporary Art. A Sourcebook of Artists’ Writings, red. K. Stiles, P.H. Selz, Berkeley 1996
• Toepell M.-M., Über die Entstehung von David Hilberts „Grundlagen der Geometrie”, Göttingen 1986
• Torretti R., Philosophy of Geometry from Riemann to Poincaré, Dordrecht 1978
• Virilio P., Maszyna widzenia, w: Widzieć, myśleć, być: technologie mediów, red. A. Gwóźdź, Kraków 2001, s. 39–62
• Wiesing L., Widzialność obrazu. Historia i perspektywy estetyki formalnej, tłum. K. Krzemień-Ojak, Warszawa 2008
• Wigner E.P., Niepojęta skuteczność matematyki w naukach przyrodniczych, w: Współczesna filozofia matematyki. Wybór tekstów, red. R. Murawski, Warszawa 2002, s. 293–309
• Wilder R.L., Kulturowa baza matematyki, w: Współczesna filozofia matematyki. Wybór tekstów, red. R. Murawski, Warszawa 2002, s. 275–292
• Winiarski R., Moje próby i poszukiwania, „Polska” 1966, 11(147), s. 42–43
• Wojciech Fangor: 25.09.2009–15.11.2009, red. S. Szydłowski, Warszawa 2009
• Wojciechowski A., Młode malarstwo polskie 1944–1974, Wrocław 1983
• Wójtowicz K., Spór o istnienie w matematyce, Warszawa 2003
• Wszołek S., Matematyka i metafizyka. Krótki komentarz na temat hipotezy matematyczności świata, „Studia Philosophiae Christianae” 2010, 1(46), s. 25–36
• Wywiad z Ryszardem Winiarskim, rozm. D. Skaryszewska, „Projekt” 1985, 5(164), s. 22–27

Identifiers

DOI

10.14746/aq.2020.31.13