Psalmy Dawidowe (Gdańsk 1616): przyczynek do recepcji Katechizmu Heidelberskiego w Polsce

• Authors: Margarita A Korzo

Title variants

EN

David’s Psalms (Gdańsk 1616): a contribution to the reception of the Heidelberg Catechism in Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest próbą określenia okoliczności powstania i ewentualnych źródeł katechizmu zamieszczonego w składzie Psalmów Dawidowych (Gdańsk 1616) – Katechizmu Heidelberskiego, zwanego również Katechizmem Palatynatu, wydanego w 1563 roku. Redaktorzy polscy w trakcie pracy translatorskiej korzystali z linii tzw. psałterzy heidelberskich (Heidelberg 1567, 1573, 1575; Neustadt 1584; Herborn 1595, 1598, 1609; Amberg 1604; Düsseldorf 1612), które zawierały niemieckojęzyczną wersję Psałterza genewskiego autorstwa tłumacza i wykładowcy prawa na Uniwersytecie w Królewcu Ambrosiusza Lobwassera (Lipsk 1573) oraz połączony ze skróconą Ordynacją kościelną dla Palatynatu i wyborem modlitw Katechizm Heidelberski. Inicjatywa przekładu katechizmu należała do przedstawicieli Jednoty Braci Czeskich, którzy nie wiedzieli o już istniejącym i używanym w praktyce szkolnej polskim tłumaczeniu (Wilno 1605). Świadczy to o tym, że przedstawiciele różnych odłamów reformacyjnych w Rzeczypospolitej nie zawsze byli dobrze obeznani ze wzajemnym dorobkiem wydawniczym. Polecany przez ustawodawstwo synodalne Katechizm Heidelberski staje się z czasem podstawą nauczania w Rzeczypospolitej zarówno w jednotach reformowanych, jak i u braci czeskich.

EN

This article attempts to reconstruct the circumstances surrounding the origination and the possible sources of the catechism included in the edition of David’s Psalms (Danzig 1616), i.e., the so-called Heidelberg Catechism, also known as the Palatinate catechism, published in 1563. During the translation work, Polish editors made an extensive use of the series of other the so-called Heidelberg Psalters (Heidelberg 1567, 1573, 1575; Neustadt 1584; Herborn 1595, 1598, 1609; Amberg 1604 and Düsseldorf 1612) that included the German language version of the Geneva psalter authored by the translator and the law reader at the University of Königsberg Ambrosius Lobwasser (Leipzig 1573) combined with the abridged Church regulations for the Palatinate and a selection of prayers called the Heidelberg Catechism. The idea of the translation of the catechism was initiated by members of the Unity of the Brethren (Bohemian Brethren) who, at the time, were not aware of the already existing and widely used in practice Polish translation of the catechism (Vilna 1605). The above testifies to the fact that the representatives (members) of different factions and splinter groups of the Reformation groups in the Republic of Poland were not always well acquainted with the publishing output of their respective publishing endeavours. The Heidelberg Catechism, recommended by the synodal legislation, becomes in time the most fundamental publication for teaching in the Republic of Poland for both reformed unities and Bohemian brethren.

Keywords

PL

piśmiennictwo reformacyjne w Rzeczypospolitej; psałterz Ambrosiusza Lobwassera; polskie przekłady Katechizmu Heidelberskiego i ich recepcja

EN

reformation writings in Poland; A. Lobwasser psalter; Polish translations of the Heidelberg Catechism and their re; reformation writings in Poland; A. Lobwasser psalter; Polish translations of the Heidelberg Catechism and their re

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Biblioteka
• Year: 2013
• Issue: 17(26)
• Pages: 53-63

Dates

published

2013-01-01

Contributors

author

Margarita A Korzo

• dr, Instytut Filozofii Rosyjskiej Akademii Nauk

References

• Akta synodów prowincjonalnych Jednoty Litewskiej 1626–1637, wstęp, oprac. M. Liedke, P. Guzowski, Warszawa 2011.
• Akta synodów różnowierczych w Polsce, oprac. M. Sipayłło, t. 4: Wielkopolska 1569–1632, Warszawa 1997.
• Becker J., Gemeindeordnung und Kirchenzucht. Johannes a Lascos Kirchenordnung für London (1555) und die reformierte Konfessionsbildung, Leiden–Boston 2007.
• Bekenntnisschriften und Kirchenordnungen der nach Gottes Wort reformierten Kirche, red. E.F.K. Müller, Zürich 1987.
• Bierma L.D., „Vester Grundt” and the origins of the Heidelberg Catechism, w: Later Calvinism. International Perspectives, red. W.F. Graham, Kirksville 1994.
• Bierma L.D., Olevianus and the Authorship of the Heidelberg Catechism: Another Look, „Sixteenth Century Journal” 1982, t. 13, nr 4.
• Der Genfer Psalter – eine Entdeckungsreise, red. P.E. Bernoulli, F. Furler, wyd. 2 zmien., Zürich 2005.
• Die Evangelischen Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts, red. E. Sehling, t. 14: Kurpfalz, Tübingen 1969.
• Die Evangelischen Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts, t. 11: Bayern, cz. 1, Tübingen 1961.
• Die Evangelischen Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts, t. 7: Niedersachsen, z. 2, cz. 1, Tübingen 1963.
• Dworzaczkowa J., Szkoła w Lesznie do 1656 roku. Nauczyciele i programy, Leszno 2003.
• Dziennik M.G. Gertycha, X.1608–31.VIII.1616, w: Akta synodów różnowierczych w Polsce, oprac. M. Sipayłło, t. 4: Wielkopolska 1569–1632, Warszawa 1997.
• Estreicher K., Bibliografia polska, t. 14, Kraków 1895.
• Estreicher K., Bibliografia polska, t. 15, Kraków 1897.
• Föllmi B.A., Calvin und das Psalmsingen. Die Vorgeschichte des Genfer Psalters, „Zwingliana” 2009, t. 36.
• Grunewald E., Lobwasser am Niederrhein. Die Düsseldorfer Ausgabe der „Psalmen Davids” von 1612 und ihre Quellen, w: Der Genfer Psalter und seine Rezeption in Deutschland, der Schweiz und den Niederlanden 16.–18. Jahrhundert, red. E. Grunewald, H.P. Jürgens, J.R. Luth, Tübingen 2004.
• Hesselink I.J., The Dramatic Story of the Heidelberg Catechism, w: Later Calvinism. International Perspectives, red. W.F. Graham, Kirksville 1994.
• John Calvin: a biography, red. T.H.L. Parker, London 1975.
• Klooster F.H., The Priority of Ursinus in the Composition of the Heidelberg Catechism, w: Controversy and Conciliation. The Reformation and the Palatinate 1559–1583, red. D. Visser, Allison Park 1986.
• Korzo M., Jeszcze raz w sprawie nieznanego tłumaczenia Jana Kalwina w Polsce, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2012, t. 56.
• Leszczyński R., Rybiński, Maciej, w: Encyklopedia katolicka, t. 17, Lublin 2012, kol. 645.
• Lobwasser A., Der Psalter deß Königlichen Propheten Davids, red., komentarz E. Grunewald, H.P. Jürgens, współpraca D. Gutknecht, L. Kessner, t. 1–2, Hildesheim–Zürich–New York 2004.
• Pelc J., Teksty Jana Kochanowskiego w kancjonałach staropolskich XVI i XVII wieku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1963, t. 8.
• Petkūnas D., Holy Communion Rites in the Polish and Lithuanian Reformed Agendas of the 16th and Early 17th Centuries, Klaipėda 2007.
• Ph. Wackernagel, Das deutsche Kirchenlied von der ältesten Zeit bis zu Anfang des XVII. Jahrhunderts, t. 4, Leipzig 1874.
• Scheitler I., Der Genfer Psalter im protestantischen Deutschland des 17. und 18.Jahrhunderts, w: Der Genfer Psalter und seine Rezeption in Deutschland, der Schweiz und den Niederlanden 16.–18. Jahrhundert, red. E. Grunewald, H.P. Jürgens, J.R. Luth, Tübingen 2004.
• Sipayłło M., Prażmowski (Prasmovius) Andrzej, w: Polski słownik biograficzny, t. 28, Kraków 1985.
• Sobieszczański F.M., Maciej Rybiński, w: S. Orgelbrand, Encyklopedia powszechna, t. 22, Warszawa 1866.
• Tworek S., Programy nauczania i prawa gimnazjum kalwińskiego w Kiejdanach z lat 1629 i 1685, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1970, t. 15.
• Visser D., Zacharias Ursinus (1534–1583). Melanchthons Geist im Heidelberger Katechismus, w: Melanchthon in seinen Schülern, red. H. Scheible, Wiesbaden 1997.
• Walter H., Der Heidelberger Katechismus im konfessionspolitischen Kräftespiel seiner Frühzeit. Historisch-bibliographische Einführung der ersten vollständigen deutschen Fassung, der sogenannten 3. Auflage von 1563 und der dazugehörigen lateinischen Fassung, Zürich 1983.
• Weismann Ch., Die Katechismen des Johannes Brenz. 1. Die Entstehungs-, Text- und Wirkungsgeschichte, Berlin–New York 1990.
• Wengerscii A., Libri quattuor Slavoniae reformatae, przedmowa I. Tazbir, Warszawa 1973.
• Zdanowicz R., Psałterz Rybińskiego (wraz z wykazem polskich kancjonałów i psałterzyz XVI w.), „Muzyka. Kwartalnik poświęcony historii i teorii muzyki oraz krytyce naukowej i artystycznej” 1957, nr 3 (6).

Identifiers

DOI

10.14746/b.2013.17.3