Kodeks magistra Hieronima Szwarca. Przyczynek do dziejów najstarszego księgozbioru bernardynów w Krakowie

• Authors: Alicja Szulc

Title variants

EN

Master Hieronim Szwarc codex. A contribution to the history of the oldest book collection of the Franciscans/Bernardines in Cracow

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł ma na celu pokazanie na przykładzie jednego kodeksu średniowiecznego wartości i znaczenia badań proweniencyjnych księgozbiorów historycznych. Przedmiotem charakterystyki jest średniowieczny kodeks ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu − XV-wieczny odpis Catholiconu Giovanniego Balbi da Genova, popularnego w średniowieczu podręcznika gramatyki łacińskiej. Rękopis ukończony w 1457 roku, skromnie iluminowany, jest jedynym w zbiorach Biblioteki przykładem rękopiśmiennej księgi łańcuchowej (liber catenatus). Kodeks ten jest unikatowy i cenny ze względu nie tyle na treść, ile na osobę pierwszego właściciela (być może także kopisty księgi) – Hieronima Szwarca, magistra atrium Uniwersytetu Jagiellońskiego i późniejszego zakonnika w klasztorze franciszkanów obserwantów (bernardynów) w Krakowie na Stradomiu. Jak wynika z analizy zapisków proweniencyjnych odnotowanych na przedniej części wyklejki oprawy Catholiconu oraz ze źródeł historiograficznych, uniwersyteckich i zakonnych, Hieronim był synem znanego mieszczanina krakowskiego Jerzego Szwarca, który na przełomie 1453 i 1454 roku gościł w swojej kamienicy przy rynku sławnego włoskiego kaznodzieję pokutnego i reformatora zakonu franciszkanów Jana Kapistrana oraz towarzyszących mu braci. Powyższe badania źródłowe dowiodły, że prezentowany kodeks był własnością (może nawet dziełem rąk) absolwenta Uniwersytetu Jagiellońskiego, a zarazem reprezentanta kapistrańczyków, tj. licznego grona krakowskich studentów, którzy pod wpływem kazań Jana Kapistrana wstąpili do zakonu franciszkanów obserwantów i pierwszego na ziemiach polskich klasztoru bernardynów, założonego w Krakowie w 1453 roku. Druga zapiska własnościowa na oprawie księgi przynosi z kolei informację, iż w 1466 roku kodeks magistra Hieronima został przekazany (przez właściciela?) do biblioteki krakowskiego klasztoru. Należy więc do najstarszego księgozbioru bernardyńskiego w Polsce.

EN

The present article attempts to present, with an example of a medieval codex, the value and significance of the research on provenance of historical book collections. This is the case with the book under review: it is a detailed description of the Codex from the book collection of Poznań University Library – the fifteenth century copy of Catholicon by Giovanni Balbis of Genoa, a popular and commonly used in the Middle Ages dictionary and text book (primer) of Latin grammar. The manuscript, modestly illuminated and finished in 1457, is the only specimen of a hand-written chained book (liber catenatus) currently held in the Library’s collection. The codex is unique and extremely valuable not only on account of its content, but rather because of its first owner (possibly the copyist of the original book) – Hieronim Szwarc, Master of Arts or atrium magister of the Jagiellonian University, and later a monk at Priory of Franciscans/Observants, also known as the Bernardines, in Cracow-Stradom. As it follows from the analysis of the provenance notes placed on the front side of the flyleaf of the original binding of Catholicon, as well as from available historiographical sources, both academic and monasterial, Hieronim was a son of a well-known Cracow burgher Jerzy Szwarc who, at the turn of the 1453/1454, hosted in his tenement house in the market the famous Italian penitential preacher and reformer of the Franciscan Order John of Capistrano and accompanying friars. The relevant source study has revealed that the codex was in possession (or was possibly even the work) of the Jagiellonian University graduate, and at the same time a Capistrano-follower, i.e. a member of the numerous circle of students of the Cracow Academy who, inspired by sermons delivered by John of Capistrano, joined the Franciscan/Observants Order and the first priory of the Bernardines in Poland founded in Cracow in 1453. Another ownership note provides, in turn, a statement that Master Hieronim’s codex was handed over (by the owner?) to the library of this particular priory in 1466. It belongs then to the oldest Bernardine book collection in Poland.

Keywords

PL

Hieronim Szwarc; Kraków; Bernardyni; Uniwersytet Krakowski w XV wieku; kodeksy średniowieczne; rękopisy średniowieczne; badania proweniencyjne

EN

Giovanni Balbis of Genoa; Catholicon; Hieronim Szwarc; Kraków; the Bernardines; Cracow University in the 15thc.; liber catenatus; medieval manuscripts; medieval codices; provenance research; Giovanni Balbis of Genoa; Catholicon; Hieronim Szwarc; Kraków; the Bernardines; Cracow University in the 15thc.; liber catenatus; medieval manuscripts; medieval codices; provenance research

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Biblioteka
• Year: 2014
• Issue: 18(27)
• Pages: 219-234

Dates

published

2014-01-01

Contributors

author

Alicja Szulc

• dr, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu

References

• Acta consularia Posnaniensia (Akta radzieckie poznańskie). 3, 1502–1506, wyd. K. Kaczmarczyk, Wydawnictwa Źródłowe Komisji Historycznej PTPN, t. 9, Poznań 1948.
• Album armorum nobilium Regni Poloniae XV–XVIII saec. Herby nobilitacji i indygenatów XV–XVIII w., wstęp, oprac. i edycja B. Trelińska, Lublin 2001.
• Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 2002.
• Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, wyd. A. Przeździecki, przeł. K. Mecherzyński, t. 5, ks. XII, Kraków 1870.
• Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, Księga dwunasta 1445–1461, red. J. Wyrozumski, Warszawa 2009.
• Kantak K., Bernardyni polscy, t. 1, Lwów 1933, s. 13; K. Kantak, J. Szablowski, J. Żarnecki, Kościół i klasztor bernardynów w Krakowie, Kraków 1938.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 10, red. M. Myśliński, Warszawa 2005.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 2, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971.
• Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, red. F. Piekosiński, t. 1: 1257–1506, Kraków 1879.
• Korespondencja żupnika krakowskiego Mikołaja Serafina z lat 1437–1459, wyd. W. Bukowski, T. Płóciennik, A. Skolimowska, Kraków 2006.
• Księga promocji Wydziału Sztuk Uniwersytetu Krakowskiego z XV wieku, wyd. A. Gąsiorowski, przy współpracy T. Jurka, I. Skierskiej, W. Swobody, Kraków 2000.
• Maciszewska M., Klasztor bernardyński w społeczeństwie polskim 1453–1530, Warszawa 2001.
• Memoriale Ordinis Fratrum Minorum a fr. Joanne de Komorowo compilatum, wyd. X. Liske, A. Lorkiewicz, MPH V, Lwów 1888.
• Metryka Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1400–1508, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, przy współpracy R. Grzesika, t. 1, Kraków 2004.
• Najstarsza księga promocji Wydziału Sztuk Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1402–1541, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, Warszawa 2011.
• Pirożyński J., Johannes Gutenberg i początki ery druku, Warszawa 2002.
• Polska Jana Długosza, red. H. Samsonowicz, Warszawa 1984.
• Potkowski E., Produkcja książki rękopiśmiennej w Polsce w XV stuleciu, w: Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi, red. B. Bieńkowska, Warszawa 1980.
• Potkowski E., Produkcja książki rękopiśmiennej w Polsce w XV stuleciu, w: Książka rękopiśmienna w kulturze Polski średniowiecznej, Warszawa 1984.
• Przybyszewski B., Krakowskie duchowieństwo parafialne przy końcu średniowiecza, „Folia Historica Cracoviensia” 1994, t. 2.
• Słownik staropolskich nazw osobowych, red. W. Taszycki, t. 2, Wrocław 1968–1970.
• Szulc A., Homo religiosus późnego średniowiecza. Bernardyński model religijności masowej, Poznań 2007.
• Świerk A., Moguncki „Catholicon” (GW, 3182) jako problem badawczy, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1994, t. 44.
• Wiśniewski J., Katalog prałatów i kanoników sandomierskich od 1186–1926, Radom 1926.
• Wójcik R., „Opusculum de arte memorativa” Jana Szklarka. Bernardyński traktat mnemotechniczny z 1504 roku. Poznań 2006.

Identifiers

DOI

10.14746/b.2014.18.10