„Nowe porządki” z socjalizmem w tle. Szkic do powojennych dziejów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu (1945–1956)

• Authors: Elżbieta Mania

Title variants

EN

“New order” Communist-style. A contribution to the post-war history of the University Library in Poznań (1945–1956)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Powojenna historia Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu zapisała się wieloma rozdziałami. Pierwszym był trudny okres usuwania zniszczeń. Drugim – organizowanie i rozwój działalności oddziałów bibliotecznych. Ważnym zadaniem bibliotekarzy było także zabezpieczanie księgozbiorów porzuconych i opuszczonych z terenów Wielkopolski, Ziem Odzyskanych i Śląska. Tymczasem, jeszcze zanim usunięto ślady obecności Universitätsbibliothek zorganizowanej w murach poznańskiej Biblioteki w czasie okupacji, ówczesna sytuacja polityczna narzuciła nowe – sowieckie wzorce. Odtąd powinnością bibliotekarza, oprócz gromadzenia, opracowywania i udostępniania zbiorów, była walka o postawę ideologiczną czytelnika. Wpływowe władze partyjno-państwowe wprowadziły zatem szereg zarządzeń, by czuwać nad całokształtem działalności bibliotekarstwa polskiego. Praktyki te przybierały różne formy, kreśląc kolejne karty bibliotecznych dziejów. Im poświęcony będzie niniejszy artykuł.

EN

The imminent post-war history of the University Library in Poznań was written in a number of chapters. The first chapter covers the time of measuring the war damages and rebuilding the existing infrastructure. The second chapter is marked by organization and development of the library’s departments. One of the major tasks to be performed by the librarians was to accommodate abandoned book collections from the Wielkopolska region, the so-called Recovered Territories and from Silesia. Things as they were, even before the last traits of the German “Universitätsbibliothek”, established during the occupation in Poznań, had been removed, the contemporary political situation dictated and imposed new Soviet-style patterns. It was from then on that the duties of a librarian included, alongside book acquisition, processing and circulation of the collection, an obligation to struggle for ideological stance of the library’s user and reader. Appropriately, the omnipresent and omnipotent Communist party and Communist state authorities introduced a number of regulations that were to secure the “proper” and adequate totality of circumstances in the activity of Polish librarianship. These notorious practices took on different forms thus shaping the successive chapters in the history of libraries in Poland and are described and discussed in the present article.

Keywords

PL

Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu; książka; historia bibliotekarstwa naukowego; XX wiek; sowietyzacja

EN

Poznań University Library; book; history of research librarianship; twentieth century; Sovietization; Poznań University Library; book; history of research librarianship; twentieth century; Sovietization

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Biblioteka
• Year: 2017
• Issue: 21(30)
• Pages: 123-153

Dates

published

2017-12-15

Contributors

author

Elżbieta Mania

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Historii

References

• Źródła
• Archiwum Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu:
• sygn. 90, Teczka personalna Wandy Jarosławskiej.
• sygn. 282, Zarządzenia władz i urzędów, 1944–1948.
• sygn. 284, Zarządzenia władz i urzędów, 1952–1954.
• sygn. 289, Rozporządzenia w sprawach personalnych, 1949–1958.
• sygn. 292, Rozporządzenia w sprawach rachunkowo-kasowych, 1951–1958.
• sygn. 293, Organizacja, 1945–1949.
• sygn. 294, Organizacja, 1950–1951.
• sygn. 295, Teczka personalna Zofii Kaweckiej.
• sygn. 300, Okólniki, 1950–1951.
• sygn. 329, Komisja ds. Importu Książek i Czasopism Naukowych przy Uniwersytecie Poznańskim, 1950.
• sygn. 357, Kronika Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, oprac. M. Michałowska.
• sygn. 358, Kronika Biblioteki Głównej Uniwersytetu Poznańskiego, oprac. M. Michałowska.
• sygn. 445, Kursy ideologiczne i inne.
• sygn. 635, Scalanie czasopism zagranicznych, 1945–1947.
• sygn. 929, Korespondencja Aleksandra Birkenmajera w sprawie książek, 1946–1947.
• sygn. 930, Udostępnianie zbiorów, 1945–1947.
• sygn. 936, Biuletyn Biblioteczny, 1948–1952.
• sygn. 938, Biuletyn Biblioteczny, 1952–1958.
• sygn. 942, Prohibity od 1955 roku.
• sygn. 943, Prohibity Podstawowej Organizacji Związkowej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, 1962–1980.
• sygn. 944, Komisja ds. Prohibitów, 1980–1981.
• sygn. 959, Pamiętniki z wystaw, 1951–1953.
• sygn. 960, Wystawy, 1949–1951.
• sygn. 961, Wystawy od 1951.
• sygn. 1004, Konferencje, zebrania, zjazdy, 1953–1964.
• sygn. 1085, Księga protokołów konferencyj bibliotecznych.
• sygn. 2268, Rada Oddziałowa Związku Nauczycielstwa Polskiego w Poznaniu przy Bibliotece Głównej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Korespondencja, 1950–1959.
• sygn. 2269, Protokoły zebrań Rady Oddziałowej Związku Nauczycielstwa Polskiego, 1950–1952.
• sygn. 2599, Materiały dotyczące Zakładu Pedagogiki Uniwersytetu Poznańskiego, 1952–1953.
• sygn. 2623, Sprawozdanie z Rady Oddziałowej Zakładowej Organizacji Związkowej przy Bibliotece Uniwersyteckiej w okresie 27 X 1952–20 XII 1952.
• sygn. 2697, Projekt umowy oraz regulamin dla współzawodnictwa pracy bibliotecznej pomiędzy Biblioteką Uniwersytecką we Wrocławiu i Poznaniu, 1950.
• sygn. 2270, Korespondencja Rady Oddziałowej Związku Nauczycielstwa Polskiego w Poznaniu.
• sygn. 2908, II grupa związkowa przy Bibliotece Uniwersyteckiej, 1950–1953.
• Archiwum Dyrekcji Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu:
• Sprawozdanie Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu za lata 1945–1946, Poznań 1946, mps IV 104887.
• Sprawozdanie Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu za rok 1947, Poznań 1948, mps IV 104887.
• Sprawozdanie Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu za rok 1948, Poznań 1949, mps IV 104887.
• Sprawozdanie Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu rok 1949, Poznań 1950, mps IV 104887.
• Sprawozdanie Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu za rok 1950, Poznań 1951, mps IV 104887.
• Sprawozdanie Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu za rok 1951, Poznań 1952, mps IV 104887.
• Sprawozdanie za rok 1952, Poznań 1953, mps IV 104887.
• Sprawozdanie Biblioteki Głównej Uniwersytetu Poznańskiego za rok 1953, Poznań 1954, mps IV 104887.
• Sprawozdanie Biblioteki Głównej Uniwersytetu Poznańskiego za rok 1954, Poznań 1955, mps IV 104887.
• Sprawozdanie Biblioteki Głównej Uniwersytetu Poznańskiego za rok 1955, Poznań 1956, mps IV 104887.
• Sprawozdanie Biblioteki Głównej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu za rok 1956, Poznań 1957, mps IV 104887.
• Sprawozdanie Biblioteki Głównej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu za rok 1957, Poznań 1958, mps IV 104887.
• Literatura (wybór)
• Baumgart J., Biblioteka Uniwersytecka pod rządami „Reichsuniversität”, „Przegląd Zachodni” 1956, nr 2, s. 300–309.
• Cenzura PRL. Wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951, posłowie Z. Żmigrodzki, Wrocław 2002.
• Głowacka-Helak M., Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu i Biblioteka Towarzystwa Przyjaciół Nauk w latach 1919–1953. Od współpracy do przyjaznego współistnienia, „Biblioteka” 2007, s. 45–61.
• Głowacka-Helak M., Rewindykacja Księgozbioru Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu oraz zabezpieczanie zbiorów porzuconych i opuszczonych w latach 1945–1946 na terenie Wielkopolski i Ziem Odzyskanych, „Roczniki Biblioteczne” 1991, s. 271–290.
• Głowiński M., Nowomowa po polsku, Warszawa 1991.
• Głowiński M., Nowomowa i ciągi dalsze, Kraków 2009.
• Historia nauki polskiej. 1944–1989, red. L. Zasztowta, J. Schiller-Walicka, t. X, cz. 2, Warszawa 2015.
• Jarosz D., Dzieje książki w Polsce 1944–1989. Wybór źródeł, Warszawa 2010.
• Kubiak S., Biblioteka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 1919–1966, Poznań 1967.
• Mania E., Obchody świąt i rocznic na Uniwersytecie Poznańskim w latach 1945–1956, „Zimowa Szkoła Historii Najnowszej” 2013, red. Ł. Kamiński, T. Sudoł, M. Żuczkowski, Warszawa 2014. Nowicki R., Działalność Aleksandra Birkenmajera na rzecz ochrony zbiorów bibliotecznych.
• Ziemie zachodniej i północnej Polski w latach 1945–1947, Poznań 2006.

Identifiers

DOI

10.14746/b.2017.21.7