Druki jezuickie w kręgach prawosławnych: dwa przykłady z XVII-wiecznej Rzeczypospolitej

• Authors: Margarita A. Korzo

Title variants

EN

Jesuit books among the Orthodox: two examples from the seventeenth-century Polish-Lithuanian Commonwealth

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Tłumaczenia dzieł jezuitów Fulvia Androzziego (1523–1575) i Marcina Śmigleckiego (1563/64–1618) na język cerkiewnosłowiański i tzw. prostą mowę rozpatrywane są jako ciekawy przykład funkcjonowania utworów katolickich w XVII-wiecznym środowisku prawosławnym w Rzeczypospolitej. Della frequenza della communione (1579) Androzziego powstał jako traktat o częstym przyjmowaniu komunii. Oba jego przekłady polskie: w wersji skróconej Stanisława Grochowskiego (Scieszka poboznego chrześcianina, 1600) i pełnej Szymona Wysockiego (Skarbnica duchowna, 1600) stały się źródłem lakonicznego kazania wzorcowego na pogrzeb w składzie prawosławnego Rytuału (Wilno 1621). Traktat teologiczno-prawny o pobieraniu procentów i o kontraktach Śmigleckiego (O lichwie i trzech przednieyszych kontrakciech, Wilno 1596) został częściowo włączony do pierwszego prawosławnego manuale spowiedniczego Mir s Bogom čeloveku (Kijów 1669). Zarówno kazanie wzorcowe, jak i manuale spowiednicze należały do nowych gatunków literatury religijnej, które zaczęły powstawać w piśmiennictwie prawosławnym dopiero w XVII wieku pod wpływem tradycji katolickiej.

EN

The history of works composed by Jesuits Fulvio Androzzi (1523–1575) and Marcin Śmiglecki (1563/64–1618) and their translations into Church Slavonic and the so-called “prostaâ mova” are considered as an interesting example of the spread of Catholic works among adherents of Orthodoxy in the Polish-Lithuanian Commonwealth. Androzzi’s Della frequenza della communione (1579) was originally an essay on the preparation for frequent communion. Its two Polish-language editions by Stanisław Grochowski (Scieszka poboznego chrześcianina, 1600) and Szymon Wysocki (Skarbnica duchowna, 1600) served as a source for a concise, written in “prostaâ mova” funerary sample sermon, which is found in the Vilna’s Orthodox Ritual 1621. An essay on theological and legal aspects of money-lending (usury) by Śmiglecki (O lichwie i trzech przednieyszych kontrakciech, 1596) was partly used for drawing up a treatise on moral theology Mir s Bogom čeloveku (1669) published in the Kiev Monastery of the Caves. Both sample sermons and treatises on moral theology were new literary genres for Orthodox tradition; their origin in the seventeenth century can be associated with Catholic influences.

Keywords

PL

Fulvio Androzzi; Marcin Śmiglecki; prawosławna literatura religijna; prawosławny Rytuał; kazanie wzorcowe; prawosławne manuale spowiednicze; techniki translatorskie

EN

Fulvio Androzzi; Marcin Śmiglecki; Orthodox religious literature; Orthodox Rituals; sample sermons; Orthodox manuals on moral theology; translation techniques; Fulvio Androzzi; Marcin Śmiglecki; Orthodox religious literature; Orthodox Rituals; sample sermons; Orthodox manuals on moral theology; translation techniques

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Biblioteka
• Year: 2018
• Issue: 22(31)
• Pages: 65-74

Dates

published

2018-12-15

Contributors

author

Margarita A. Korzo

• Institute of Philosophy, Russian Academy of Sciences

References

• Źródła
• Mir s Bogom čeloveku, Kijów: ławra Kijowska, 1669.
• Scieszka poboznego chrześcianina to iest Nauki y przestrogi co potrzebnieysze na poratowanie wszytkich zbawienia pragnących, Kraków: Jakub Siebeneicher, 1600.
• Skarbnica duchowna rozmaite książeczki nabożne z drogimi naukami w sobie zamykająca, Wilno: s.n., 1600.
• M. Śmiglecki, O lichwie i trzech przednieyszych kontrakciech: wyderkowym, czynszowym, y towarzystwa kupieckiego, nauka krótka, Wilno: Akademia Wileńska S.I., 1596.
• Trebnik albo Molitovnik, Wilno: bractwo Św. Ducha, 1621.
• Literatura
• Âkovenko N., U pošukah Novogo neba. Žittâ ì teksti Joanikìâ Galâtovs’kogo, Kijów: Laurus; Kritika 2017.
• Âremenko M., Kiïvs’ke černectvo XVIII st., Kijów: Kievo-Mohylan’ska Akademiâ 2007.
• Backer A. de, Sommervogel Ch., Bibliothèque de la Compagnie de Jésus, t. 1, Bruxelles: Oscar Schepens; Paris: Alphonse Picard 1890, s. 381–384.
• Brogi Bercoff G., The „Letopisecʺ of Dimitrij Tuptalo, the Metropolitan of Rostov, in the Context of Western European Culture, „Ricerche Slavistiche” 1992–1993, t. 39–40, s. 293–364.
• Charipova L.V., Latin Books and the Eastern Orthodox Clerical Elite in Kiev, 1632–1780, Manchester, New York: Mancherster University Press 2006.
• Darowski R., Marcina Śmigleckiego SJ traktat „O Lichwie” (1596), „Rocznik Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie” 1993–1994, t. 5, s. 209–228.
• Drzymała K., Ks. Marcin Śmiglecki T.J., Kraków: Prowincja Polski Południowej TJ 1981.
• Hansen K., Canisius’s Stand on Usury: An Example of Jesuit Tactics in the German Counter Reformation, „Archiv für Reformationsgeschichte” 1964, t. 55, s. 192–203.
• Isaêvič Â., Ukraïns’ke knihovydannâ: vitoki, rozvitok, problemy, Lwiw: Ìnstitut ukraïnoznavstva ìm. Ì. Krip’âkeviča NAN Ukraïni 2002.
• Jaroszewicz-Pieresławcew Z., Druki cyrylickie z oficyn Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XVII wieku, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego 2003.
• Kapuścińska A., „Theatrum meditationis”. Ignacjanizm i jezuityzm w duchowej i literackiej kulturze Pierwszej Rzeczypospolitej – źródła, inspiracje, idee, w: Drogi duchowe katolicyzmu polskiego XVII wieku, red. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa: UW 2016, s. 180–188.
• Korzo M., Dzieła Mikołaja z Mościsk OP i teologów zachodnich źródłem pierwszego manuale dla spowiedników w języku cerkiewnosłowiańskim, „Przegląd Tomistyczny” 2012, t. 18, s. 241–253.
• Lipiński E., Historia polskiej myśli społeczno-ekonomicznej do końca XVIII wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN 1975.
• Majkowski J., Androzio, Androzi, Fulvio SJ, w: Encyklopedia katolicka, t. 1, Lublin: KUL 1973, col. 532.
• O’Malley J.W., Pierwsi jezuici, Kraków: WAM 1999.
• Ozorowski E., Grochowski Stanisław, w: Słownik polskich teologów katolickich, red. ks. H.E. Wyczawski, t. 1, Warszawa: ATK 1981, s. 586–591.
• Topolska M., Czytelnik i książka w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie Renesansu i Baroku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1984.

Identifiers

DOI

10.14746/b.2018.22.4