Techniki tłumaczenia frazy תֵּבַת עֲצֵי־גֹפֶר i jej łacińskiego odpowiednika arca de lignis levigatis w czeskich i polskich przekładach biblijnych z okresu od XIV do XVI wieku

• Authors: Andrzej SIERADZKI

Title variants

EN

Techniques for translating the phrase תֵּבַת עֲצֵי־גֹפֶר and its Latin equivalent arca de lignis levigatis in Czech and Polish Biblical translations from the period from the fourteenth to the sixteenth century

Abstracts

EN

The subject of the analysis are the methods of translating phrases and arca de lignis levigatis in Czech and Polish biblical texts from the period from the 14th to the 16th century. The aim of the research is to show to what extent the lexical shape of the equivalents of these phrases in the mentioned translations was related to the choice of the translation basis, the translation tradition prevailing in a given circle, as well as the interpretations and explanations adopted for a specific place in the Bible. The analyzes conducted in the article show that the authors of all Czech Bible translations avoid literal translations of the noun tebh and its Latin equivalent arca. Both Catholic and Protestant translators regularly render it through a noun koráb. This way of translation is also adopted by Catholic Polish Bibles, modeled on the Czechs. The state observed in the studied texts proves that the translating decisions were motivated not by the meaning of a noun from the Hebrew or Latin basis, but were related to possible depictions of Noah's ark in theological writings or even perpetuated in generally understood Christian culture. Other solutions on the basis of Polish accept Protestant translations from the original languages, in which the constitutive element of the phrase make nouns archa and a chest, directly referring to the meaning of the noun from the translation basis.

PL

Przedmiotem analiz są sposoby przekładu fraz תֵּבַת עֲצֵי־גֹפֶר oraz arca de lignis levigatis w czeskich i polskich tekstach biblijnych z okresu od XIV do XVI wieku. Celem prowadzonych badań jest pokazanie na ile kształt leksykalny odpowiedników tych fraz we wspomnianych tłumaczeniach miał związek z wyborem podstawy tłumaczenia, z panującą w danym kręgu tradycją przekładową oraz z przyjmowanymi interpretacjami i objaśnieniami określonego miejsca w Biblii. Prowadzone w artykule analizy pokazują, że autorzy wszystkich czeskich przekładów biblijnych unikają dosłownego tłumaczenia rzeczownika tebh i jego łacińskiego odpowiednika arca. Tak translatorzy katoliccy, jak i protestanccy regularnie oddają go przez rzeczownik koráb. Taki sposób przekładu przyjmują też, wzorując się na Czechach, katolickie biblie polskie. Stan obserwowany w badanych tekstach dowodzi, że decyzje translatorskie były motywowane nie znaczeniem rzeczownika z podstawy hebrajskiej czy łacińskiej, ale związane były z możliwymi ujęciami arki Noego w pismach teologicznych czy nawet utrwalonych w ogólnie pojętej kulturze chrześcijańskiej. Inne rozwiązania na gruncie polskim przyjmują protestanckie tłumaczenia z języków oryginału, w których człon konstytutywny frazy stanowią rzeczowniki archa i skrzynia, bezpośrednio nawiązujące do znaczenia rzeczownika z podstawy tłumaczenia.

Keywords

EN

Polnish; Czech; Bibel; arca de lignis levigatis

PL

język polski; język czeski; Biblia; arca de lignis levigatis

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Bohemistyka
• Year: 2020
• Issue: 4
• Pages: 479-502

Dates

published

2020

Contributors

author

Andrzej SIERADZKI

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

References

• Berns A. D., 2015, The Bible and Natural Philosophy in Renaissance Italy: Jewish and Christian Physicians in Search of Truth, Cambridge.
• Biblia Tysiąclecia, 1982, wydanie trzecie poprawione, Poznań.
• Briks P., 1999, Podręczny słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, Warszawa.
• Calascio M. de, 1747, Concordantiae sacrorum Bibliorumhebraicorum... Londini.
• Cohen Ch., 1972, Hebrew tebh: Proposed Etymologies, Janescu, nr 4, s. 44–45
• Elektronický slovník staré češtiny, 2020. Praha, oddělení vývoje jazyka Ústavu pro jazyk český AV ČR, v. v. i., 2006–. Online: http://vokabular.ujc.cas.cz [do- stęp: 13.05.2020].
• Flavi Josephi opera, 1892, Berlin.
• Flawiusz J., 1979, Dawne dzieje Izraela, Poznań.
• Fürst J., 1840, Librorum sacrorum Veteris Testamenti Concordantiae..., Lipsk.
• Greń Z., 1996, Techniki przekładowe staroczeskich tłumaczy Biblii i paralelne metody objaśniania tekstu w folklorze, Rocznik Slawistyczny 50, s. 77–86.
• Hirsch E. G., Hyvernat H., 2020, Gopher-wood, [w:] Jewish Encyclopedia. Online: http://www.jewishencyclopedia.com/articles/6808-gopher-wood [dostęp: 7.05.2020].
• Jewish Encyclopedia, 2020. Online: http://www.jewishencyclopedia.com/articles/1780-ark-of-noah [dostęp: 22.04.2020].
• Jougan A., 1957, Słownik kościelny łacińsko-polski, Poznań.
• Kwilecka I., 1990, Średniowieczna Biblia czeska a staropolskie przekłady biblijne (Zarys problematyki badawczej), Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 23, s. 73–82.
• Kwilecka I., 2003a, Staropolskie przekłady Biblii i ich związki z biblistyką europejską. Zarys problematyki, [w:] eadem, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań, s. 209–229.
• Kwilecka I., 2003b, Z dziejów przekładu pierwszej polskiej Biblii protestanckiej, [w:] eadem, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań, s. 335–352.
• Kyas V., 1997, Česká bible v dějinách národního písemnictví, Praha: Vyšehrad.
• Marini M., 1593, Collectio messis. Dictionarium Latino Hebraeum ex thesauro decerptum, Venetia.
• Merell J., 1956, Bible v českých zemích od nejstarších dob do současnosti, Praha.
• Parkhurst J., 1813, A Hebrew and English Lexicon Without Points: In which the Hebrew and Chaldee Words of the Old Testament are explained in their leading and derived Sensus..., Londyn.
• Riera D., 1700, Psalterium Marianum praefiguratum, Maiorica.
• Sancti Aurelii Augustini, Hipponensis episcopi, Opera omnia, 1837, Paris.
• Scheffer V., 1712, Biblia immacilata.Tomus secundus, Praga.
• Sieradzki A., 2019, Tłumaczenie frazy תֵּבַת עֲצֵי־גֹפֶר i jej odpowiedników łacińskich w polskich tekstach biblijnych XVI wieku, [w:] Studia hebraica. Księga pamiątkowa Seminarium Wiedzy o Hebrajszczyźnie Biblijnej dedykowana Pani Profesor Kamilli Termińskiej, Katowice, s. 221–238.
• Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, 1983, tom V: I–Lyrista, red. M. Plezia, Wrocław.
• Słownik polszczyzny XVI wieku, 1976, tom X, red. M. R. Mayenowa, Warszawa.
• Spoelstra J. J., 2013, Life Preservation in Genesis and Exodus: An Exegetical Study of the Tebh, Stellenbosch.
• Staročeská textová banka, 2020. Online: https://vokabular.ujc.cas.cz/banka.aspx?idz=SDTB [dostęp: 15.05.2020].
• Szeruda J., 1932, Geneza i charakter Biblii gdańskiej, Warszawa.
• The NAS Old Testament Hebrew Lexicon, 2020, Online: https://www.biblestudytools.com/lexicons/hebrew/nas/tebah.html [dostęp: 9.05.2020].
• Wanicowa Z., 2010, Mechanizm błędów translacyjnych w »Biblii Królowej Zofii« a spór o podstawę jej przekładu, Językoznawstwo : współczesne bada- nia, problemy i analizy językoznawcze 1 (4), s. 13–35.
• Ziomek J., 1976, Renesans, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.14746/bo.2020.4.2

Biblioteka Nauki

909186