Locators of the settlements under Wallachian law in the Sambor starosty in XVth and XVIth c. Territorial, ethnic and social origins.

• Authors: Jan Gawron

Title variants

PL

Locators of the settlements under Wallachian law in the Sambor starosty in XVth and XVIth c. Territorial, ethnic and social origins.

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

This article deals with issues related to the origin of locators of the Wallachian settlements on the example of villages established in the Sambor starosty in the XVth and XVIth centuries. It relies primarily on the analysis of information found in the location documents of settlements arising in this area. The research carried out here leads to the conclusion that the first owners of the Wallachian villages in the Sambor starosty were the representatives of the Wallachian nobility, most probably from the Transylvania area, who received extensive land bestowals from the king Vladyslav Jagiello in the XVth century. From the knyazships founded by the nobility came the knyazes who founded new Wallachian villages within the royal domain in the XVIth century. They were mainly from the peasant estate, and most of them were recruited from the ruthenised knyaz families and from the subjects of the same domains. Although the ethnic Vlachs constituted a small percentage of residents of the Sambor starosty and were quickly subjected to ruthenisation, their descendants continued to lead the ranks among the locators. The work also draws attention to the characteristics of the development of the settlement network in the Sambor area. New settlements were most often created at a short distance from the home rural centres surrounding them from various directions. After some time, these "villages" could also become "home" for subsequent settlements. New settlements were usually located in areas situated higher than the home settlements of founders who, looking for new settlement areas, headed upstream as the rivers were natural communication routes.

PL

Lokatorzy osad na prawie wołoskim w starostwie samborskim w XV i XVI w. Pochodzenie terytorialne, etniczne i społeczne. Niniejszy artykuł porusza kwestie związane z pochodzeniem lokatorów osad prawa wołoskiego na przykładzie wsi powstających w starostwie samborskim w XV i XVI w. Opiera się on przede wszystkim na analizie informacji zawartych w dokumentach lokacyjnych osad powstających na tym obszarze. Przeprowadzone badania doprowadziły do wniosków, że pierwszymi właścicielami wsi wołoskich na obszarze starostwa samborskiego byli przedstawiciele szlachty wołoskiej, pochodzący najprawdopodobniej z terenów Siedmiogrodu, którzy otrzymali w XV w. obszerne nadania ziemskie od króla Władysława Jagiełły. Z założonych przez nich osad wywodzili się kniaziowie zakładający w XVI w. nowe wsie wołoskie w obrębie domeny królewskiej. W głównej mierze byli pochodzili oni ze stanu chłopskiego, a rekrutowali się przeważnie ze zrutenizowanych rodzin kniaziowskich i z poddanych tych samych dóbr. Choć etniczni Wołosi stanowili niewielki odsetek mieszkańców starostwa samborskiego i szybko ulegali rutenizacji, to ich potomkowie wciąż wiedli prym wśród lokatorów. W pracy zwrócono również uwagę na charakterystykę rozwoju sieci osadniczej na Samborszczyźnie. Nowe osady najczęściej powstawały w niewielkiej odległości od macierzystych ośrodków wiejskich, otaczając je z różnych kierunków. Owe „wsie-córki” po pewnym czasie także mogły stać się matkami” dla kolejnych osad. Nowe lokacje powstawały zazwyczaj na terenach położonych wyżej od rodzimych miejscowości osadźców, którzy szukając pustek osadniczych, kierowali się w górę biegu cieków wodnych, będących naturalnymi szlakami komunikacyjnymi. 

Keywords

EN

ius Valachicum; Sambor starosty; colonization; ethnicity; settlement network; locations; migration; social origin; ius Valachicum; Sambor starosty; colonization; ethnicity; settlement network; locations; migration; social origin

PL

ius Valachicum; starostwo samborskie; kolonizacja; etniczność; sieć osadnicza; lokacje; migracja; pochodzenie społeczne

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Balcanica Posnaniensia Acta et studia
• Year: 2019
• Volume: 26
• Pages: 269-290

Dates

published

2020-02-20

Contributors

author

Jan Gawron

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Historii, Plac Marii Curie-Skłodowskiej 4A, 20-031 Lublin, Polska

References

• Sources:
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Skarbu Koronnego, Dz. I: 20; Dz. LVI: 250.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Metryka Koronna, sygn. 30, 34, 37, 55, 72, 90, 91, 95.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Tzw. Metryka Litewska, Dz. IV B, sygn. 22.
• Archiwum Narodowe w Krakowie, Dokumenty pergaminowe zbioru Rusieckich, sygn. ZRPerg 215.
• Biblioteka Ukraińskiej Akademii Nauk we Lwowie, Zbiór dra A. Czołowskiego, sygn. 2837/III.
• Publications:
• Barvinskij B., Konaševiči v Peremiskij zemli v XV, XVI st. Genealogično-istorična monografia, “Zapiski
• Naukovoto tovaristva imeni Ševčenka” 1930, vol. 100, part 2, p. 19–175 [Б. Барвінський, Конашевичі в Перемиській землі в XV, XVI ст. Генеалогічно-історична монографія, “Записки Наукового товариства імені Шевченка” 1930, т. 100, ч. 2, c. 19–175].
• Czajkowski J., Dzieje osadnictwa historycznego na Podkarpaciu i jego odzwierciedlenie w grupach etnicznych, in: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, ed. J. Czajkowski, part 1, Rzeszów 1992, p. 27–
• ---
• Długopolski E., Przyczynki do osadnictwa wołoskiego w Karpatach, odb. ze Sprawozdania Filii c. k. Gimnazjum św. Jacka w Krakowie za rok 1916, Kraków 1916, p. 1–20.
• Dobrowolski K., Migracje wołoskie na ziemiach polskich, in: Pamiętnik V Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Warszawie, Lwów 1930, p. 135–152.
• Fastnacht A., Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Sanok 2007.
• Gruševskij M., Materiali do istorii suspilno-političnih i ekonomičnih vidnosti Zahidn’oi Ukraini, „Zapusku Naukovogo Tovaristva imeni Sevcenka, 1905, vol. 44 [Грушевський M., Матеріали до історії суспільно-політичних і економічних відносин Західньої України, „Запуску Наукового Товариства імени Севценка”, 1905, т. LXIV].
• Inkin V.F., V voprosu o proishoždenii i evoliucii voloskogo instituta “kniazia” (kneza) v galickoj derevne v XV–XVIII vv., in: Slaviano-voloskie sviazi (sbornik statiej), ed. N.A. Mohov, Kišinev 1978, p. 114–148 [В.Ф. Инкин, В вопросy о происхождении и эволюции волошского института “князя” (кнеза) в галицкой деревне в XV–XVIII вв., в: Славиано-волoские связи (сборник статей), oтв. редактор Н.А. Мохов , Кишинев 1978, c. 114–148].
• Jabłonowski A., Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, vol. 7, part 1, Ziemie ruskie. Ruś Czerwona, in: Źródła Dziejowe, vol. 18, written by A. Jabłonowski, Warsaw 1902.
• Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Wrocław 1991.
• Jaskułkowski K., Pawlak M., Główne teorie migracji międzynarodowych: przegląd, krytyka, perspektywy, “Sprawy narodowościowe. Seria nowa” 2016, no 48, p. 128–146.
• Jawor G., Etniczne oblicze osad prawa wołoskiego na przedpolu Karpat w Małopolsce i Rusi Czerwonej (XIV–XV), in: Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Materiały z konferencji – Rzeszów 9–11 V 1995, eds. M. Parczewski, p. Czopek, Rzeszów 1996, p. 301–306.
• Jawor G., Migracje wołoskie w Europie Środkowej w późnym średniowieczu i u progu epoki nowożytnej,
• in: Wędrówka i etnogeneza w starożytności i w średniowieczu, pod ed. Salamona i J. Strzelczyka, Instytut Historii UJ, wyd. II uzupełnione, Kraków 2010, p. 337–354.
• Jawor G., Osadnictwo historyczne od XIV do początków XVII w., in: Bojkowszczyzna Zachodnia – wczoraj, dziś i jutro, ed. J. Wolski, vol 1, Warszawa 2016, p. 361–394.
• Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2004.
• Jawor G., Particularités de «ius Valachicum» dans la Pologne du XV e et XVI e siècles. Question de l’autorité exercée sur les paroisses orthodoxes par les knyazes, in: Studia Mediaevalia Europaea et Orientalia. Miscellanea in Honorem Professoris Emeriti Victor Spinei Oblata, ed. G. Bilavschi, D. Aparaschivei, Bucharest 2018, p. 529–544.
• Jawor G., Pierwsze pokolenia mieszkańców wsi bieszczadzkich w XIV–XVI w, in: Narodziny Rzeczypospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, eds. W. Bukowski, T. Jurek, vol. 1, Kraków 2013, p. 567–582.
• Jawor G., Współistnienie grup etnicznych na Rusi Czerwonej w XV–XVI wieku na przykładzie stosunku do społeczności wołoskich, “Annales UMCS”, sectio F. Historia 1997/1998, vol. 52/53, p. 53–66.
• Kadlec K., Valši a valašske pravo v zemich slovanskych a uherskych. S uvodem podavajicim prehled theorii o vzniku rumunskeho naroda, Praha 1916.
• Makarski W., Nazwy miejscowości dawnej ziemi przemyskiej, Lublin 1999.
• Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783, Lwów 1938.
• Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607 roku [Archival materials taken mainly from the Lithuanian Metrics from 1348 to 1607], ed. A. Prochaska, Lwów 1890 .
• Papee F., Skole i Tucholszczyzna, “Przewodnik Naukowy i Literacki” 1890, vol. 18.
• Pulnarowicz W., U źródeł Sanu, Stryja i Dniestru. (Historia powiatu turczańskiego), Turka n. Sanem
• ---
• Rybarski R., Handel i polityka handlowa Polski w XVI stuleciu, t. 1, Poznań 1928.
• Stadnicki A., O wsiach tak zwanych wołoskich na północnym stoku Karpat, Lwów 1948.
• Trajdos T., Początki osadnictwa Wołochów na Rusi Czerwonej, in: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, ed. J. Czajkowski, cz. 1, Rzeszów 1992, p. 199–210.
• Wyrostek L., Ród Dragów-Sasów na Węgrzech i Rusi Halickiej, “Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 1931/2, vol. 11.
• Zbiór dokumentów małopolskich [Collection of Małopolska documents] (hereinafter: ZDM), part 3–4, 7, ed. S. Kuraś, I Sułkowska-Kuraś, Wrocław 1969-1975.

Identifiers

DOI

10.14746/bp.2019.26.15