Wojny XX wieku i ich skutki dla ustrojów państwowych i prawa

• Authors: Piotr Fiedorczyk , Adam Lityński , Anna Stawarska-Rippel

Abstracts

PL

Wojna rosyjsko-japońska 1904-1905 rozpoczęła okres wojen XX w. W wyniku I wojny  światowej rozpadły się aż cztery imperia, przy czym w co najmniej trzech z nich wybuchły rewolucje (Rosja, Rzesza Niemiecka, Imperium Osmańskie, a tylko w pewnym stopniu rewolucja dotknęła imperium Habsburgów). W istocie I wojna światowa wcale nie skończyła się 11 listopada 1918 r., Rosja – tak „biała”, jak i „czerwona” – oraz Turcja wznowiły wojnę po 11 listopada 1918 r.; koniec wojny to marzec 1921 r.Tak zwany system wersalski kończący I wojnę światową stanowił eksplozję rozwoju prawa międzynarodowego publicznego. Miało ono głównie na celu utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, co się nigdy nie udało. Również teoretycznie wielkie znaczenie uzyskała  idea samostanowienia narodów. Na mapie Europy Środkowo-Wschodniej – między Niemcami a Rosją – pojawiły się państwa narodowe nie istniejące przed 1914 r. Koniec pierwszej wielkiej wojny musiał skutkować poszerzaniem obszarów demokracji. Po II wojnie światowej natomiast częściowo udało się zrealizować zasadę międzynarodowej odpowiedzialności za zbrodnie wojenne, przeciw ludzkości oraz ludobójstwo (genocidium). Nie dotyczyło to jednak ZSRR, który znalazł się wśród zwycięzców.Pierwszą połowę XX stulecia nazwać można epoką rewolucji. To rewolucje zrodziły najbardziej zbrodnicze w historii ludzkości systemy totalitarne, ludobójcze. Więź krajów totalitarnych z cywilizowanym światem, m.in. w zakresie prawa została zerwana.  Po I wojnie nastąpił np. wielki  rozwój prawa pracy w kierunku korzystnym dla pracowników, ale w systemach totalitarnych powszechnie i na dużą skalę stosowano pracę niewolniczą.Koniec obu wojen XX wieku skutkował zmianami ustrojowymi, a w konsekwencji także w zakresie prawa karnego oraz cywilnego. Powstanie nowych państw po I wojnie zaowocowało procesem kodyfikacji prawa. Proces ten miał także miejsce po II wojnie, gdy w ramach tzw. bloku radzieckiego państwa tworzyły kodeksy oparte na wzorcach radzieckich. W efekcie obu wojen powstały liczne problemy związane, m.in. z odszkodowaniami wojennymi, reparacjami, przesunięciem granic, uzasadnianiem przekształceń własnościowych, instytucjami prawa rodzinnego i małżeńskiego oraz inne.Zimna wojna – konfrontacja systemu komunistycznego oraz liberalnego zachodniego - w istocie zaczęła się wraz z narodzinami systemu komunistycznego, już w 1917 r. Po II wojnie nabrała tylko nowej dynamiki. Zimna wojna  powędrowała wkrótce do Azji, do Ameryki Łacińskiej oraz do krajów Trzeciego Świata. Przegrana przez ZSRR zimna wojna przyniosła wolność licznym krajom i narodom zniewolonym. Niepodległość to oczywiście nowe systemy ustrojowe, a za tym poszło budowanie własnych systemów prawa cywilnego i karnego.

Keywords

PL

zimna wojna; wojny XX wieku

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Czasopismo Prawno-Historyczne
• Year: 2019
• Volume: 71
• Issue: 1
• Pages: 57-100

Dates

published

2019

Contributors

author

Piotr Fiedorczyk

• Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku

• https://orcid.org/0000000154560394

author

Adam Lityński

• Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu

• https://orcid.org/0000000308999130

author

Anna Stawarska-Rippel

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000332529171

References

• Ajnenekiel A. (red.), Wojna domowa czy nowa okupacja? Polska po roku 1944, Warszawa 2001.
• Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, t. 2, tłum. D. Grinberg, Warszawa 2008.
• Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław -Warszawa -Kraków - Gdańsk 1978.
• Boliński B., New Codes in The Slavic Countries (Poland, Czechoslovakia, Yougoslavia) by Valdimir Gsovki. Washinton, 1934, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny“ 1935.
• Chace J., Dzień, w którym zaczęła się zimna wojna, [w:] Zimna wojna, tłum. M. Urbański, Warszawa 2009.
• Ciesielski S., Wróg jest wszędzie. Stalinowska polityka represyjna w latach 1928-1941. Toruń 2013.
• Conquest R., Uwagi o spustoszonym stuleciu, tłum. T. Bieroń, Poznań 2002, s. 211.
• Dokowska A., Przysposobienie a życie, „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1947, nr 7.
• Dostalík P., Horák O., Zmiany w czeskim prawie prywatnym, „Forum Prawnicze” 2014.
• Engerman D.C., Ideologia a geneza zimnej wojny, [w:] M. Leffler, O.A. Westad (red.), Historia zimnej wojny, t. I: Geneza¸ tłum. M. Grzywa, Oświęcim 2017.
• Estreicher S., Samostanowienie ludów, [w:] Konserwatyzm krakowski. Wybór pism, Kraków 2012.
• Fiedorczyk P., Kilka uwag o genezie ustawy z dnia 13 lipca 1939 r. o ułatwieniu przysposobienia małoletnich, „Studia Iuridica Lublinensia” 2016, nr 25, nr 3.
• Friedrich C. J., Brzezinski Z. K., Totalitarian Dictatorship and Autocracy. Cambridge 1956.
• Gojchbarg A.G., Proletarskaja rewolucija i grażdanskoje prawo, [w:] Proletariat i prawo. (Sbornik statiej). Izdanije Narodnogo Komissariata Justicii, [b.m.] 1919.
• Gorbaczow M., Sam ze wspomnieniami, tłum. O. Morańska, Warszawa 2014.
• Grzybowski S., Wspomnienia, Kraków 1999.
• Guilmartin J.F. jr, Międzykontynentalne rakiety balistyczne a zimna wojna: technologia u steru, [w:] Zimna wojna, tłum. M. Urbański, Warszawa 2009.
• Istorija sowietskoj konstitucii (w dokumentach) 1917-1956, Moskwa 1957.
• Jakovina T., Američki komunistički saveznik. Hrvati, Titova Jugoslavija i Sjedinjene Države 1945-1955, Zagreb 2003.
• Janicka D. (red.), Judiciary and Society between Privacy and Publicity. 8th Conference on Legal History in the Baltic Sea Area, 3rd-6th September 2015, Toruń, Toruń 2016.
• Karski K., Świętońska D., Proces przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym dla Dalekiego Wschodu i jego miejsce w świadomości historycznej Japończyków, „Gdańskie Studia Azji Wschodniej” 2013, z. 4.
• Kegel T., Odpowiedzialność za przestępstwa wojenne w świetle prawa międzynarodowego, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 1987, nr 927, prawo CLIV.
• Kelemen K., Fekete B., How Should the Legal System of Eastern Europe be Classified Today? [w:] A. Badó, D.W. Belling, J. Bóka, P. Mezei (eds.), International Conference for the 10th Anniversary of the Institute of Comparative Law, Potsdam 2014, online: https://ssrn.com/abstract=2614944.
• Kładoczny P., Zbrodnie stalinowskie na terytorium II Rzeczypospolitej w latach 1939-45 w świetle prawa norymberskiego, „Studia Iuridica” 1985, t. 27.
• Kołakowski L., Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład, Londyn 1988.
• Kresić M., Yugoslav private law between the two World Wars, [w:] T. Giaro (red.), Modernisierung durch Transfer zwischen den Weltkriegen, Frankfurt am Main 2007.
• Lachowicz A., Laicyzacyjna rola reformy prawa małżeńskiego i urzędów stanu cywilnego w woj. białostockim w latach 1945-1948, „Studia Podlaskie” 2001, t. XI.
• Leffler M.P., Narodziny amerykańskiej wielkiej strategii 1945-1952, [w:] M. Leffler, O.A. Westad (red.), Historia zimnej wojny, t. I: Geneza¸ tłum. M. Grzywa, Oświęcim 2017.
• Lityński A., Historia prawa Polski Ludowej, Warszawa 2013.
• Lityński A., Prawo Rosji i ZSRR 1917-1991 czyli historia wszechzwiązkowego komunistycznego prawa (bolszewików). Krótki kurs, Warszawa 2017.
• Lubiński K., Tendencje unifikacyjne w rozwoju prawa postępowania cywilnego, [w:] A. Marciniak (red.), Księga pamiątkowa ku czci Profesora Witolda Broniewicza. Symbolae Vitoldo Broniewicz dedicatae, Łódź 1998.
• MacQueen H.L., Private Law’s Revolutionaries: Authors, Codifiers and Merchants? [w:] S. Worthington, A. Robertson, G. Virgo (eds.), Revolution and Evolution in Provate Law, Oxford, UK - Portland, Oregon 2018.
• Malia M., Sowiecka tragedia. Historia komunistycznego imperium rosyjskiego 1917–1991, Warszawa 1998.
• Marks K., Engels F., Manifest komunistyczny, Warszawa 1983.
• Nowakowska-Małusecka J., Odpowiedzialność karna jednostek za zbrodnie popełnione w byłej Jugosławii i w Rwandzie, Katowice 2000.
• Ohanowicz A., Unifikacja i reforma prawa cywilnego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny“ 1959, z. 3.
• Organiściak W., Prawo pracy II Rzeczypospolitej. Szkic dla celów dydaktycznych, „Z Dziejów Prawa”, t. 2 (10). Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 2704, Katowice 2009.
• Osmańczyk E.J., Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych, Warszawa 1982.
• Pipes R., Czerwone imperium. Powstanie Związku Sowieckiego, Warszawa 2015.
• Płaza S., Historia Prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. III: Okres międzywojenny, Kraków 2001.
• Pomian K., Oblicza dwudziestego wieku. Szkice historyczno-polityczne. Lublin 2002.
• Prados J., Panika wojenna roku 1983, [w:] Zimna wojna, tłum. M. Urbański, Warszawa 2009.
• Prost A., Zarys historii Francji w XX wieku, tłum J. Błońska, Kraków 1997.
• Quigley J., Soviet Legal Innovation and the Law of the Western World, Cambridge (US) 2007.
• Reich N., Reichel H.C., Einführung in das sozialistische Recht, München 1975.
• Reich N., Sozialismus und Zivilrecht, Frankfurt am Main 1973.
• Rojowska E., Komisja Narodów Zjednoczonych do spraw Zbrodni Wojennych i działalność Polski w ramach jej prac : zarys problemu, „Studia Prawnoustrojowe”, Olsztyn 2013, nr 22.
• Schulze K., Konflikt arabsko-izraelski, tłum. B. Hlebowicz, Warszawa 2010.
• Schweizer P., Wojna Reagana, tłum. P. Amsterdamski, Warszawa 2004.
• Smits J.M., Of the vocation of our age against codification: on civil codes in the information society, [w:] J.M. Milo, J.H.A. Lokin, J.M. Smits (eds.), Tradition, Codification and Unification. Comparative – Historical Essays on Developments in Civil Law, Cambridge Antwerp 2014.
• Tubielewicz J., Historia Japonii, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź 1984.
• Vebers J., Family law in Latvia: From establishment of the independent state of Latvia in 1918 to restoration of independence in 1993, [w:] The International Survey of Family Law, red. A. Bainham, The Hauge - Boston - London 1997, s. 207.
• Walicki A., Zarys myśli rosyjskiej. Od oświecenia do renesansu religijno-filozoficznego, Kraków 2005.
• Walicki A., Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa 1996.
• Wolfke K., Zbrodnie międzynarodowe, [w:] E. Smoktunowicz (red.), Wielka encyklopedia prawa, Białystok -Warszawa 2000.
• Wolter A., Uznanie za zmarłego. Rozdział trzeci działu pierwszego prawa osobowego, „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1945, nr 1.
• Wrzyszcz A., Okupacyjne sądownictwo niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1945. Organizacja i funkcjonowanie, Lublin 2008.
• Wyszynski A., Zagadnienia teorii państwa i prawa, Warszawa 1952.
• Zieleniewski L., Plebiscyt w prawie narodów, Warszawa 1928.

Identifiers

DOI

10.14746/cph.2019.1.3

Biblioteka Nauki

916896