O małżeńskich darowiznach na wypadek śmierci w XVIII w. w świetle akt Metryki Koronnej

• Authors: Marcin Głuszak

Title variants

EN

Marital gifts causa mortis in the 18th century in light of the Metrica Regni Records

Abstracts

EN

Gifts causa mortis between spouses, even though it was an institution regulated by Chełmno law, started to gradually gain popularity among the nobility in the 18th century. It constituted an attractive alternative to the commonly employed life estate. Even though it provided economical security for life tenants, it did not transfer ownership rights to them and it also introduced a number of restrictions, including the prohibition of alienation of the property described in a deed. The gift causa mortis was a more advantageous solution for spouses. Nevertheless, they only could have signed such an agreement if they had no offspring together. The right of ownership was transferred in accordance with the contract. Contrary to the life estate, gifts did not result in a suspension of heirs’ rights but it excluded them from inheriting. It was the duty of the party receiving the gift to pay out recompense to the closest relatives of the deceased only. It was most frequently in the form of a sum of money stipulated in the contract.

PL

Darowizna między małżonkami na wypadek śmierci, choć była instytucją regulowaną przez prawo chełmińskie, w XVIII w. zaczęła stopniowo zyskiwać popularność wśród szlachty. Stanowiła atrakcyjną alternatywę dla powszechnie zawieranych umów dożywocia, które wprawdzie zabezpieczały ekonomicznie dożywotnika, nie przenosiły jednak na niego prawa własności i wprowadzały szereg ograniczeń, w tym zakaz alienacji dóbr objętych umową. Darowizna na wypadek śmierci była rozwiązaniem dla małżonków korzystniejszym. Niemniej mogli oni zawrzeć taką umowę tylko w przypadku braku wspólnego potomstwa. Na jej mocy przenoszone było prawo własności. W przeciwieństwie do dożywocia darowizna nie skutkowała więc zawieszeniem uprawnień spadkobierców w czasie, ale wykluczała ich od dziedziczenia. Obowiązkiem obdarowanej strony było jedynie wypłacenie najbliższym krewnym zmarłego rekompensaty, najczęściej w formie sumy pieniężnej wskazanej w umowie.

Keywords

PL

darowizna na wypadek śmierci; dożywocie; małżeńskie umowy majątkowe; prawo chełmińskie; wdowa; donatio reciproca; Metryka Koronna

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Czasopismo Prawno-Historyczne
• Year: 2020
• Volume: 72
• Issue: 2
• Pages: 47-62

Dates

published

2020

Contributors

author

Marcin Głuszak

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000210789012

References

• Źródła rękopiśmienne:
• AGAD, Metryka Koronna, sygn. 229, 265, 266, 275, 276, 277, 278, 279, 280, 281, 284, 285, 289, 291, 292, 294, 295, 302.
• Źródła drukowane:
• Jus culmense, cum appendice privilegiorum et jurium selectorum municipalium, et dissertatione historicojuridica, exhibitum cura Joannis Vincentii Bandtkii, wyd. J. W. Bandtkie Stężyński, Warszawa 1814.
• Kodeks Ossolińskich II, [w:] Archiwum Komisji Prawniczej, t. IV, Kraków 1921.
• Kodeks Stronczyńskiego II, [w:] Archiwum Komisji Prawniczej, t. IV, Kraków 1921.
• Kodex Napoleona z przypisami. Xiąg trzy, Warszawa 1810.
• Nieznany spis prawa chełmińskiego z przełomu XIV-XV wieku, opr. Z. Rymaszewski, Łódź 1993.
• Ostrowski T., Prawo cywilne albo szczególne narodu polskiego, t. I-II, Warszawa 1784.
• Prawa chełmienskiego poprawionego i z łacińskiego języka na polski przetłumaczonego ksiąg pięcioro, wyd. P. Kuszewic, Poznań 1697.
• Rewizja nowomiejska prawa chełmińskiego 1580 (1814) zwana także Jus culmense emandatum lub Jus culmense polonicum, przekład I. Malinowska-Kwiatkowska, J. Sondel, przekład zweryfikował Z. Rymaszewski, Toruń 1993.
• Słoński M., Accessoria, statut i konstytucye Czaradzkiego, Ładowskiego y suplementu J. O. Xcia Jegomości Biskupa Krakowskiego w Pospolitości a najbardziej co do procesu potrzebniejszego tudzież Formularze tranzakcyi niektórych przez Jmci Pana Michała Słońskiego Vicegerenta Łukowskiego S. G. zebrane, Lwów 1765.
• Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, t. I, wyd. A. Helcel, Warszawa 1856.
• Statuta Ducatus Mazoviae, [w:] Jus Polonicum codicibus veteribus manuscriptis et editionibus quibusque collatis, wyd. J. W. Bandkie Stężyński, Warszawa 1831.
• Statuty Kazimierza Wielkiego, wyd. O. Balzer, Poznań 1947.
• Volumina Constitutionum, t. I (1493-1549), vol. I (1493-1526), opr. S. Grodzicki, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 1996.
• Volumina Legum. Przedruk zbioru praw staraniem XX. Pijarów w Warszawie od roku 1732 do roku 1782 wydanego, t. I, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859.
• Zagórski S., Formulae juridicae inducendis et conficiendis transactionibus accomodatae legibus Regni conformes ac in castro Lublinensi usitate cura et impensis Simonis Zagorski Vice Regentis castrensis Lublinensis luci publicae traditae. Cum facultate superiorum. Lublini typis S. R. M. Collegii Societatis Jesu, Lublin 1768.
• Zalaszowski M., Ius Regni Poloniae, t. II, Poznań, 1702.
• Zawadzki T., Processus iudiciarius Regni Poloniae, Warszawa 1647.
• Zbiór Praw Sądowych Na Mocy Konstytucyi Roku 1776 przez J.W. Andrzeja Zamoyskiego, Ex-Kanclerza Koronnego, Kawalera Orderu Orła Białego, ułożony y na Seym Roku 1778. podany, Warszawa 1778.
• Literatura:
• Balzer O., Kancelarie i akta grodzkie w wieku XVIII, Lwów 1882.
• Bandkie Stężyński J. W., Prawo prywatne polskie napisane i wykładane przed rokiem 1830, Warszawa 1851.
• Bardach J., Studia z ustroju i prawa Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVII w., Warszawa 1970.
• Bieda J., Testament – prawo a praktyka Królestwa Polskiego. W świetle akt notariuszy zgierskich w latach 1826-1875, Łódź 2013.
• Bielecka J., Organizacja i działalność kancelarii ziemskich i grodzkich wielkopolskich XVI-XVIII w., „Archeion” 1954, t. XXII.
• Bukowska K., Historia państwa i prawa Polski, t. II, red. J. Bardach, Warszawa 1968.
• Burzyński P., Prawo polskie prywatne, t. II, Kraków 1871.
• Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, t. I-II, Lwów 1910-1911.
• Dunin K., Dawne mazowieckie prawo, Warszawa 1880.
• Dutkiewicz W., Zbiór Praw Sądowych przez ex-kanclerza Andrzeja Ordynata Zamojskiego ułożony i w roku 1778 drukiem ogłoszony, Warszawa 1874.
• Ehrenkreutz S., O stosunkach majątkowych między małżonkami według prawa chełmińskiego w Warszawie w wieku XVII, Warszawa 1915.
• Głuszak M., Advitalitas simplex i advitalitas mutua w polskim prawie ziemskim, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2018, tom 11, z. 2.
• Kaczmarczyk Z., Historia państwa i prawa Polski, t. II, red. J. Bardach, Warszawa 1968.
• Kizik E., Zabezpieczenie majątkowe wdów w Gdańsku w XVII-XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2010, t. LVIII.
• Koczerska M., Rodzina szlachecka w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa 1975.
• Kuratow-Kuratowski R., O zdolności cywilnej kobiet zamężnych w Małopolsce w wieku XIV, „Studia nad Dziejami Prawa Polskiego Prywatnego”, nr 15, Warszawa 1917.
• Kutrzeba S., Historia źródeł dawnego prawa polskiego, t. I, Kraków 1925.
• Lesiński B., Stanowisko kobiety w polskim prawie ziemskim do połowy XV wieku, Wrocław 1956.
• Malinowska I., Mikołaj Zalaszowski. Polski prawnik XVII stulecia na tle ówczesnej nauki prawa, Kraków 1960.
• Mełeń A., Ordynacje w dawnej Polsce, Lwów 1929.
• Okolski A., Zasady prawa cywilnego obowiązującego w Królestwie Polskiem, Warszawa 1885.
• Penkała A., Panieńskie ochędóstwo. Kwestie posagowe i wienne w małżeństwach szlachty województwa krakowskiego w czasach saskich, Kraków 2016.
• Penkała A., Przeciw prawu, tradycji i obyczajowi. Sprawy procesowe szlacheckich małżeństw w księgach sądów grodzkich z terenu województwa krakowskiego w czasach saskich, Kraków 2017.
• Planiol M., Podręcznik prawa cywilnego (o darowiznach i testamentach), z francuskiego przełożył i przypisami opatrzył Adam Słomiński, Warszawa 1922.
• Płaza S., Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. I, Kraków 2002.
• Roman S., Stanowisko majątkowe wdowy w średniowiecznym prawie polskim, CPH 1953, t. V.
• Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2005.
• Spasowicz W., O stosunkach majątkowych między małżonkami wedle dawnego prawa polskiego, [w:] Pisma, t. IV, Petersburg 1892.
• Sułkowska-Kurasiowa I., Księgi wpisów Metryki Koronnej (1447-1795) w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, „Archeion” 1966, t. XLIV.
• Szymczakowa A., Nazewnictwo stosunków rodzinnych w świetle praktyki sądów sieradzkich w 15. wieku, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 1995, t. II.
• Uruszczak W., Uwagi o polskiej rodzinie szlacheckiej w późnym średniowieczu, CPH 1976, t. XXVIII, z. 2.
• Winiarz A., Polskie prawo majątkowe małżeńskie w wiekach średnich, Kraków 1898.
• Witkowski W., XVIII-wieczny zbiór formuł prawnych grodu lubelskiego, „Rocznik Lubelski” 1973, t. 16.
• Zdrójkowski Z., Zarys dziejów prawa chełmińskiego 1233-1862, Toruń 1983.

Identifiers

DOI

10.14746/cph.2020.2.3

Biblioteka Nauki

913088