Spory pomiędzy posesorami a chłopami dóbr Cieni i Michałowa w czasach Księstwa Warszawskiego

• Authors: Piotr Z. Pomianowski

Title variants

EN

Disputes between the landowners and the peasantry in the Duchy of Warsaw period. Cases of Cienia and Michałów villages

Abstracts

EN

The relations between the gentry and the peasantry in the Duchy of Warsaw period show their undoubtedly transitional character. The capitalistic civil law which was imposed by France did not harmonize at all with the partially feudal realities of the Polish countryside. Napoleon abolished serfdom in Article 4 of the Constitution. Soon after, Frederick Augustus I of Saxony issued the December Decree (1807). Its significance as well as consequences, despite the wealth of the literature concerning this subject matter, are extremely difficult to define even today. In the Polish People’s Republic period, which was definitely a period of very intensive research into the issues of the exploitation of the peasants and their resistance in the feudal and bourgeoisie eras, it was claimed that the Decree abolished the shared ownership of farms and deprived the peasants of their rights (the abolition of dominium utile). These categorical conclusions were, as a rule, formulated without taking the court records into consideration. Furthermore, these records actually seem to indicate that the reality was much more complicated. The article delineates the disputes between the peasantry of two villages, Cienia and Michałów, and their landowners (or vice versa) before the Civil Tribunal of First Instance in Kalisz. It is worth mentioning that according to the peasants’ awareness as well as to judge’s opinions the December Decree did not put an end to the mutual rights and obligations between the gentry and the peasantry that had been shaped by customs and various documents which had been issued for centuries.

PL

Okres Księstwa Warszawskiego miał charakter przejściowy, jeśli chodzi o relacje pomiędzy ziemiaństwem a chłopstwem. Narzucone kapitalistyczne francuskie prawo cywilne zupełnie nie współgrało z na poły feudalnymi realiami polskiej wsi. Napoleon w artykułem 4 konstytucji zniósł poddaństwo. Niedługo później Fryderyk August wydał dekret grudniowy, którego znaczenie i skutki – mimo bogatej literatury przedmiotu – do dnia dzisiejszego są niezmiernie trudne do określenia. W czasach Polski Ludowej, w okresie wzmożonych badań nad wyzyskiem chłopów i oporem wsi czasów feudalnych i burżuazyjnych, twierdzono, że dekret oznaczał zniesienie własności podzielonej w odniesieniu do gospodarstw chłopskich i wyzucie włościan z ich praw. Te kategoryczne twierdzenia formułowano z reguły bez uwzględnienia źródeł o proweniencji sądowej, a te ostatnie zdają się sugerować, że rzeczywistość była o wiele bardziej skomplikowana. W artykule omówiono spory, które chłopi z Cieni i Michałowa toczyli z posesorami tych wsi przed Trybunałem Cywilnym Pierwszej Instancji w Kaliszu. Charakterystyczne, że w świadomości chłopów, ale i opinii sędziów, dekret grudniowy nie przekreślił bynajmniej wzajemnych uprawnień i obowiązków ziemian i gromad chłopskich, których źródłem były zwyczaje oraz wystawiane przez stulecia różnego rodzaju dokumenty.

Keywords

PL

powinności chłopskie; Kodeks Napoleona; Księstwo Warszawskie

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Czasopismo Prawno-Historyczne
• Year: 2020
• Volume: 72
• Issue: 2
• Pages: 63-72

Dates

published

2020

Contributors

author

Piotr Z. Pomianowski

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000333250930

References

• AGAD, Archiwum Gospodarcze Wilanowskie.
• AGAD, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych.
• Bobińska C., Polskie zakupieństwo a francuska censive, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia historica” 1992, t. 46.
• Bortkiewicz F., Nadziały i powinności chłopów pańszczyźnianych w dobrach prywatnych Królestwa Polskiego, Warszawa 1958.
• Brodowska H., Historia społeczno-gospodarcza chłopów polskich w zaborze rosyjskim [w:] S. Inglot, Historia chłopów polskich, t. 2, Warszawa 1972.
• Code de procédure civile: édition originale et seule officielle, Paris 1806.
• Dziennik Praw [Księstwa Warszawskiego], t. 1, 1807.
• Dziennik Praw [Księstwa Warszawskiego], t. 2, 1807.
• Grynwaser H., Pisma, t. 2, Wrocław 1951.
• Heylman A., Rozbiór wykazu hipotecznego, Warszawa 1858.
• Mazurkiewicz J., Znaczenie akt notarialnych dla badań nad własnością w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim, „Annales Uniwersitatis Mariae Curie-Skłodowska”, sectio F, 1965, nr 7.
• Michalkiewicz S., Historia społeczno-gospodarcza chłopów polskich w zaborze pruskim [w:] S. Inglot (red.), Historia chłopów polskich, t. 2, Warszawa 1972.
• Orłowski R., Położenie chłopów w dobrach Ordynacji Zamojskiej w drugiej połowie XVIII w., „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska”, sectio F, 1952, nr 7.
• Rajca Cz., Ruch oporu chłopskiego w Królestwie Polskim w latach 1815–1864, Warszawa 1969.
• Rozdolski R., Stosunki poddańcze w Galicji, t. 1, Warszawa 1962.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. 1, Warszawa 1880.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. 6, Warszawa 1885.
• Sobociński W., Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń 1964.
• Stankiewicz Z., Sytuacja prawna Polaków na Litwie, Białorusi i Ukrainie w latach 1772–1863 [w:] J. Bardach (red.), Historia państwa i prawa Polski, t. 3: M. Senkowska-Gluck (red.), Od rozbiorów do uwłaszczenia, Warszawa 1981.
• Topolski J., Położenie i walka klasowa chłopów w XVIII w. w dobrach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, Warszawa 1956.
• Wiśniewska D., Własność prefabrykancka w Łodzi w latach 1820-1866, Łódź 2019.
• Исаев И.А., История государства и права России, Moskwa 1996.

Identifiers

DOI

10.14746/cph.2020.2.4

Biblioteka Nauki

913086