Spory sądowe z zakresu prawa pracy w świetle akt zarządu przymusowego na dobrach fideikomisu pszczyńskiego (1934–1939)

• Authors: Tomasz Kucharski

Title variants

EN

Court disputes in the field of labor law in light of the Compulsory Administration files concerning the Pszczyna Fideicommissum (1934–1939)

Abstracts

EN

The article is devoted to the subject matter of labor law in interwar Poland during the late 1930s. The paper analyzes the files of authentic court disputes using the case study method. The research presented in the article is based on more than forty court case files, which are stored in the Pszczyna Department of the State Archives in Katowice. The files were not obtained from the proper set of court files but from a separate set consisting of the preserved private archive of the Hochberg Family Fideicommissum in Pszczyna. This particular collection offers the files of almost 300 preserved civil cases from between 1934 and 1939 (back then, according to the provisions of the Polish Code of Civil Procedure, compulsory administration was established on the estates and factories belonging to the fideicommissum). The article demonstrates how valuable the remaining archives of aristocratic families are in the process of reconstruction of the lost court case files from the interwar period. The analysis covers a wide range of issues: unlawful dismissal of employees, withholding employees’ remuneration and setting off employer’s receivables from the aforementioned salaries without a legal basis, the specific nature of employing white-collar workers as well as the defects of the declarations of will in the field of labor contracts. This made it possible to present the state of the development of labor law during the 1930s as well as to assess the complicated economic situation of the largest family fideicommissa in interwar Poland.

PL

Artykuł poświęcony jest problematyce prawa pracy w Polsce międzywojennej w latach 30. XX wieku. Autor dokonuje analizy akt autentycznych sporów sądowych metodą case study. Badania zostały oparte na dokumentacji ponad czterdziestu spraw, przechowywanych w zbiorach Archiwum Państwowego w Katowicach, Oddział w Pszczynie. Autor uzyskał te akta nie z zespołów akt sądów, ale ze zbiorów odrębnego zespołu zawierającego dokumentację z zachowanego rodzinno-majątkowego archiwum fideikomisu Hochbergów w Pszczynie. Zespół ten oferuje niemal 300 zachowanych akt spraw cywilnych z lat 1934-1939 (kiedy na podstawie przepisów kodeksu procedury cywilnej na dobrach ziemskich i fabrykach fideikomisu był ustanowiony zarząd przymusowy). Artykuł wykazuje, jak wartościowe są zbiory pozostałe po archiwach rodzin arystokratycznych dla rekonstruowania utraconych akt międzywojennego wymiaru sprawiedliwości. Analiza obejmuje szeroki zakres zagadnień: bezprawne zwalnianie pracowników, zatrzymywanie wynagrodzeń pracowników oraz potrącanie wierzytelności pracodawców z tych wynagrodzeń bez podstawy prawnej, specyfika zatrudniania pracowników umysłowych oraz wady oświadczeń woli w zakresie umów o pracę. Pozwala to ukazać stan rozwoju prawa pracy w latach 30. XX wieku i ocenić skomplikowaną sytuację ekonomiczną największych fideikomisów familijnych w międzywojennej Polsce.

Keywords

EN

family fideicommissa; Polish Code of Obligations of 1933; history of labor law; case study method; court case files; private archives of aristocratic families

PL

fideikomisy familijne; polski kodeks zobowiązań z 1933 r.; historia prawa pracy; metoda case study; akta spraw sądowych; archiwa rodzinno-majątkowe rodzin arystokratycznych

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Czasopismo Prawno-Historyczne
• Year: 2023
• Volume: 75
• Issue: 1
• Pages: 111-160

Dates

published

2023

Contributors

author

Tomasz Kucharski

• Nicolaus Copernicus University

• https://orcid.org/0000000253637529

References

• Archiwum Państwowe w Katowicach, Oddział w Pszczynie, Archiwum Książąt Pszczyńskich, dz. XIV, sygn. 3, 205, 206, 221a, 225b, 243e, 253, 262, 266, 267, 269, 277, 285, 298, 299, 300a, 307, 311, 313, 319, 322, 335b, 337, 338, 343c, 345a, 360, 363, 371, 376b, 378, 386a, 387, 392, 404, 411, 413, 417, 429, 435, 449.
• Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 grudnia 1932 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Kodeksu Postępowania Cywilnego (Dz. U. Nr 112, poz. 934).
• Ordynacja ubezpieczeniowa z dnia 19 lipca 1911 r. i Ustawa o ubezpieczeniach pracowników umysłowych z dnia 20 grudnia 1911 r. wraz z uzupełnieniami i zmianami oraz przepisami o postępowaniu przed instancjami orzekającemi, wyd. J. Baumgarten i S. Sasorski, Poznań 1934.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o umowie o pracę pracowników umysłowych (Dz. U. Nr 35, poz. 323).
• Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 listopada 1927 r. o ubezpieczeniu pracowników umysłowych (Dz. U. Nr 106, poz. 911).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82 poz. 598).
• Rozporządzenia Wojewody Śląskiego z dnia 27 kwietnia 1926 r. w sprawie zgłaszania przez pracodawców wolnych miejsc w komunalnych urzędach pośrednictwa pracy (Dziennik Ustaw Śląskich Nr 12, poz. 21).
• Umowa taryfowa pracowników umysłowych zakładów należących do Związku Pracodawców Górnośląskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 sierpnia 1931 roku, Katowice 1937.
• Ustawa z 2 stycznia 1936 r. o amnestii (Dz. U. Nr 1, poz. 1).
• Ustawa górnicza obowiązująca w województwach pomorskiem, poznańskiem i śląskiem z wyjątkiem powiatów cieszyńskiego i bielskiego, Warszawa 1924.
• Ustawodawstwo pracy obowiązujące w górnośląskiej części województwa śląskiego, wyd. K. Kosmol, T. Bartnicki, Katowice 1936.
• Archiwum Książąt Pszczyńskich. Przewodnik po zespołach, oprac. B. Spyra, Warszawa 1973.
• Allerhand M., Kodeks Postępowania Cywilnego, cz. 2: Postępowanie egzekucyjne i zabezpieczające, Lwów 1933.
• Danowska-Prokop B., Ubezpieczenia społeczne na Górnym Śląsku w pierwszych latach po powrocie do Polski (1922–1925), „Studia Ekonomiczne” 2001, nr 15, s. 29–35.
• Jarosz-Nojszewska A., Ubezpieczenia społeczne na Górnym Śląsku w latach 1922–1939 [w:] P. Grata (red.), Od kwestii robotniczej do nowoczesnej kwestii socjalnej: studia z polskiej polityki społecznej XX i XXI wieku, t. 4, Rzeszów 2016, s. 29–50.
• Kucharski T., Akta spraw sądowych i orzecznictwo sądowe z okresu II RP jako źródło historyczne. Węzłowe problemy kwerendy i metodyki archiwalnej na przykładzie badań nad fideikomisami familijnymi, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2020, t. 13, z. 1, s. 25–50.
• Longchamps de Bérier R., Zobowiązania, Lwów 1938.
• Organiściak W., Prawo pracy II Rzeczypospolitej. Szkic dla celów dydaktycznych, „Z Dziejów Prawa” 2009, t. 10, s. 233–257.
• Organiściak W., Prawo ubezpieczeń społecznych II Rzeczypospolitej (Szkic dla celów dydaktycznych), „Z Dziejów Prawa” 2010, t. 11, s. 139–162.
• Raczyński A., Polskie prawo pracy, Warszawa 1930.
• Szczepaniak D., Uwłaczenie czci lub powadze Prezydenta RP w świetle praktyki Sądu Okręgowego w Krakowie (1933–1939), „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2022, t. 74, z. 1, s. 211–252.
• Święcicki M., Instytucje polskiego prawa pracy 1918–1939, Warszawa 1960.
• Zoll F., Prawo pracy w biegu dziejów, Wilno 1930 (ndb.).

Identifiers

DOI

10.14746/cph.2023.1.5

Biblioteka Nauki

14787661