Kościoły Środy Wielkopolskiej według akt wizytacji Franciszka Ksawerego Rydzyńskiego z 1777 roku

• Authors: Piotr Franciszek Neumann

Title variants

EN

Churches of Środa Wielkopolska According to the Acts of Visitation of Franciszek Ksawery Rydzyński from 1777

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W XVIII wieku Środa Wielkopolska była znaczącym miasteczkiem w Wielkopolsce. Przynależała do archidiakonatu poznańskiego w diecezji poznańskiej i była siedzibą dekanatu. Kościół parafialny pw. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej, wybudowany w XV wieku, posiadał rangę kolegiaty. Ponadto w mieście istniał konwent dominikanów, a na przedmieściach cztery niewielkie kościółki (oratoria). Akta wizytacji generalnej przeprowadzonej przez Franciszka Ksawerego Rydzyńskiego ukazują stan kolegiaty i innych świątyń w 1777 roku. Liczne ołtarze i dwie kaplice kolegiaty miały własne uposażenie, istniało kilka bractw, a duchowieństwo ze względu na istniejącą kapitułę i fundacje altaryjne było liczniejsze niż w wielu innych kościołach diecezji. Do artykułu został dołączony aneks, który zawiera akta wspomnianej wizytacji kościołów w Środzie w przekładzie na język polski.

EN

In the 18th century, Środa Wielkopolska was a significant town in Wielkopolska province. It belonged to the Archdiocese of Poznań in the diocese of Poznań and was the seat of the deanery. The parish church of the Blessed Virgin Mary Assumpted , built in the fifteenth century, possessed the rank of a collegiate church. In addition, there was a Dominican convent in the town, and four small churches (oratorios) in the suburbs. Acts of the general visitation carried out by Franciszek Ksawery Rydzyński show the state of the collegiate and other temples in 1777. Numerous altars and two collegiate chapels had their own payoff. There were several brotherhoods, and the clergy, due to the existing chapter and the altar foundations, were more numerous than in many other churches of the diocese. An annex was attached to the article, which contains the acts of the aforementioned church visits in Środa translated into Polish.

Keywords

PL

Środa Wielkopolska; kolegiata średzka; kapituła kolegiacka w Środzie; kaplica Gostomskich; kaplica Grzymułtowskich; kościół św. Idziego w Środzie; kościół św. Sebastiana w Środzie; kościół Wszystkich Świętych w Środzie; kościół szpitalny Ducha Świętego

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski
• Year: 2017
• Issue: 12
• Pages: 27-98

Dates

published

2018-10-15

Contributors

author

Piotr Franciszek Neumann

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Teologiczny

References

• Zespół: Acta visitationum
• sygn. AV 31, Visitatio generalis in Archidiaconatu Posnaniensi Decanatuum Kostrzynensis, Srodensis, Pyzdrensis, Rogoznensis, Obornicensis et Bukoviensis ex speciali commissione Illustrissimi Excellentissimi et Reverendissimi Domini Andreae Stanislai Kostka Młodziejowski Episcopi Posnaniensis et Varsaviensis Supremi Regni Cancellarii in Anno Domini 1777mo inchoatae et sub felici regimine moderni Illustrissimi Excellentissimi et Reverendissimi Domini loci ordinarii Antonii Onufrii de Okęcie Okęcki Supremi Regni Cancellarii per Franciscum Xaverium Comitem de Verbno Rydzyński Episcopum Nilopolitanum Suffraganeum et Archidiaconum Posnaniensem Custodem Metropolitanum Gnesnensem Ordinis Sancti Stanislai Equitem in Anno Domini 1784to expeditae.
• Centalius J., Parentalia in obitum Illustrissimi et Magnifici D[omi]ni D[omini] Ianussii Grzymvtowski Castellani Bidgostien[sis] Capitanei Srodensis […] Anno 1617 […], Posnaniae in Officina Wolrabj.
• Regestr Diecezjów Franciszka Czaykowskiego czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783-1784, do druku podał S. Górzyński, przypisami i wstępem opatrzyli K. Chłapowski i S. Górzyński, Warszawa 2006.
• Weiss A., Raporty dziekanów o stanie kościołów diecezji poznańskiej w 1797 roku, Lublin 2010.
• Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, opr. M. Banaszak, F. Lenort, [w:] Dzieje Poznania i województwa poznańskiego (w granicach z 1975 r.). Informator o materiałach archiwalnych, red. C. Skopowski, t. 2, Warszawa 1982, s. 237-487.
• Dąbrowski H., Od lokacji miasta do wojen szwedzkich w połowie XVII w., [w:] Dzieje Środy Wielkopolskiej i jej regionu, red. S. Nawrocki, Środa Wielkopolska 1990, t. 1, s. 47-68.
• Estreicher K., Bibliografia polska, t. XIV, Kraków 1896.
• Flaga J., Bractwa religijne w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, Lublin 2004.
• Gąsiorowski A., Podziały terytorialne i zarząd wewnętrzny, [w:] Dzieje Wielkopolski, t. I, red. J. Topolski, Poznań 1969, s. 33-37.
• Gomolec L., Pod zaborem pruskim 1793-1918, [w:] Dzieje Środy Wielkopolskiej i jej regionu, red. S. Nawrocki, Środa Wielkopolska 1990, t. 1, s. 97-185.
• Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, koncepcja, teksty, wybór fot. P. Maluśkiewicz, Poznań 2008.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. V: Województwo poznańskie, red. T. Ruszczyńska, A. Sławska, z. 24: Powiat średzki, Warszawa 1964.
• Kumor B., Rydzyński Franciszek Ksawery Piotr, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 33, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991-1992, s. 453-455.
• Lepszy K., Gostomski Hieronim, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 8, Wrocław-Kraków-Warszawa, 1959-1960, s. 364-366.
• Lutyński K., Kapituła katedralna w Poznaniu w XVI wieku. Organizacja i majątek, Poznań 2000.
• Łoziński J., Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973.
• Urbańska B., Kolegiata w Środzie Wielkopolskiej, Środa Wielkopolska 2008.
• Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej, t. 1, Poznań 1858 (reprint Poznań b.r.).
• Neumann P.F., Archidiakonat poznański w świetle wizytacji generalnej z lat 1777-1784. Sieć kościołów i kaplic, budowle kościelne, duchowieństwo, Poznań 2011.
• Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2: Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964.
• Rocznik Archidiecezji Poznańskiej 2013, Poznań 2013.
• Skuratowicz J., Renesansowe kaplice grobowe z XVI i pierwszej połowy XVII wieku w Wielkopolsce, [w:] Studia nad renesansem w Wielkopolsce, red. T. Rudkowski, Poznań 1970, s. 51-70.
• Wiesiołowski J., Dominikanie w miastach wielkopolskich w okresie średniowiecza, [w:] Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222-1972, red. J. Kłoczowski, t. 1, Warszawa 1975, s. 195-269.

Identifiers

DOI

10.14746/e.2017.12.2