Życie religijne mieszkańców Poznania pod okupacją niemiecką na przykładzie parafii Matki Boskiej Bolesnej

• Authors: Leszek Wilczyński

Title variants

EN

Religious Life of the Inhabitants of Poznań under German Occupation on the Example of the Parish of Our Lady of Sorrows

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia życie religijne mieszkańców Poznania w latach 1939-1945 na przykładzie parafii Matki Boskiej Bolesnej na poznańskim Łazarzu. Omówiono postawy moralno-obywatelskie duchowieństwa i wiernych, ich troskę o zapewnienie sobie minimum potrzeb kulturalnych, a także ukazano działania podziemnego systemu dobroczynnego i edukacyjnego w okupowanym mieście. Tekst prezentuje również aktywność internowanego w parafii biskupa pomocniczego poznańskiego Walentego Dymka oraz atmosferę ostatnich dni okupacji. Podstawą źródłową artykułu są zasoby Archiwum Parafii Matki Bożej Bolesnej w Poznaniu, nieliczne powojenne artykuły, a także opracowania dotyczące okupacji i omawianej parafii.

EN

The article presents the religious life of the inhabitants of Poznań in the years 1939-1945 on the example of the parish of Our Lady of Sorrows in Poznań (Łazarz). The moral and civic attitudes of the clergy and the faithful were discussed, their concern for ensuring the minimum of cultural needs, as well as the activities of the underground charitable and educational system in the occupied city. The text also presents the activity of the auxiliary bishop in the parish, Walenty Dymek, and the atmosphere of the last days of the occupation. The source basis of the article are resources of the Archives of the Parish of Our Lady of Sorrows in Poznań, few postwar articles as well as studies concerning the occupation and the discussed parish.

Keywords

PL

Alfons Jankowski; archidiecezja poznańska; Marian Frankiewicz; okupacja hitlerowska; parafia Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu; Stefan Stuligrosz; Walenty Dymek.

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski
• Year: 2017
• Issue: 12
• Pages: 145-172

Dates

published

2018-10-15

Contributors

author

Leszek Wilczyński

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Teologiczny

References

• Frankiewicz M., Wspomnienia z lat okupacji 1939-1945, mps.
• Kronika parafii MB Bolesnej 1896-1958, część I.
• Kronika parafii MB Bolesnej 1896-1958, cz. II (Suplement), karta: Uzupełnienia do różnych lat.
• Materiały do Kroniki. Teczka I.
• Sprawozdania duszpasterskie.
• Wilczyński L., Historia parafii Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu, mps.
• Album Przewodnika Katolickiego, nr 14, 1903.
• Banaszak M., Edmund Lorkiewicz (1907-1981), [w:] Duchowieństwo archidiecezji poznańskiej. Kapłani zmarli w latach 1946-2014, red. L. Wilczyński, Poznań 2014.
• Banaszak M., Walenty Dymek, [w:] Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919, t. I, red. M. Banaszak, Gniezno 1992.
• Białecki K., Pod czujnym okiem bezpieki. Arcybiskup Walenty Dymek w materiałach WUBP w Poznaniu, [w:] Ksiądz Arcybiskup Walenty Dymek, Metropolita Poznański (1888-1956), red. L. Wilczyński, Poznań 2010.
• Boras Z., Trzeciakowski L., W dawnym Poznaniu, Poznań 1974.
• Dutkiewicz P., Tramwaje w Poznaniu, Poznań 2005.
• Dworecki Z., Poznań i poznaniacy w latach Drugiej Rzeczpospolitej 1918-1939, Poznań 1994.
• Epstein C., Wzorcowy nazista. Arthur Greiser i okupacja Kraju Warty, Wrocław 2010.
• Jacewicz W., Woś J., Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945, z. I: Straty osobowe, Warszawa 1977.
• Jarkiewicz K., W ogniu wypróbowany 1939-1945, [w:] Dzieje Kościoła w Polsce, red. A. Wiencek, Bielsko-Biała 2008.
• Jastrząb Ł., Życie religijne w Poznaniu podczas okupacji niemieckiej (1939-1945). Część I, „Poznańskie Zeszyty Humanistyczne”, t. XXIV, 2016.
• Jastrząb Ł., Życie religijne w Poznaniu podczas okupacji niemieckiej (1939-1945). Część II, „Poznańskie Zeszyty Humanistyczne”, t. XXV, 2016.
• Jesse W., Wspomnienia pośmiertne. Ksiądz Alfons Jankowski. Jednodniówka, Poznań 1948.
• Joachimczak W., Roman Hildebrandt (1908-1972), [w:] Duchowieństwo archidiecezji poznańskiej. Kapłani zmarli w latach 1946-2014, red. L. Wilczyński, Poznań 2014.
• Kalendarz kościelny parafii Matki Boskiej Bolesnej na św. Łazarzu w Poznaniu, Poznań 1939.
• Kędelski M., Ludność Łazarza i Górczyna w XIX i na początku XX wieku, „Kronika Miasta Poznania”, nr 3: Święty Łazarz, 1998.
• Kowal S., Społeczeństwo Łazarza w dwudziestoleciu międzywojennym, „Kronika Miasta Poznania”, nr 3: Święty Łazarz, 1998.
• Kowalski N., Szatkowski H., Kazimierz Maliński (1872-1928), [w:] Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biograficzny, t. II, red. L. Wilczyński, H. Szatkowski, Gniezno 2007.
• Kozłowski J., Józef Gorgolewski (1889-1942), [w:] Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919, t. I, red. M. Banaszak, Gniezno 1992.
• Krajkowski L., Zabytkowy cmentarz górczyński parafii Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu 1910-2010, Poznań 2010.
• Łuczak C., Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty 1939-1945), Poznań 1996.
• Majka E., Pracowali w tej parafii…, „Wiadomości Parafialne Parafii Mosińskiej”, nr 146, 2013.
• Marek R., Kościół rzymskokatolicki wobec ziem zachodnich i północnych, Warszawa 1976.
• Matusik P., Mater Dolorosa. U początków parafii Matki Boskiej Bolesnej na Świętym Łazarzu (1895-1913), „Kronika Miasta Poznania”, nr 3: Święty Łazarz, 1998.
• Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. I (lata 1945-1959), Poznań 1994.
• Salmanowicz S., Prusy. Dzieje państwa i społeczeństwa, Warszawa 1998.
• Serwański E., Wielkopolska w cieniu swastyki, [w:] Zbrodnie niemieckie w Wielkopolsce 1939-1945, red. M. Libicki, R. Wryk, Poznań 2004.
• Szatkowski H., Lewicki Jan Chrzciciel (1846-1909), [w:] Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biograficzny, t. III, red. H. Szatkowski, L. Wilczyński, Gniezno 2007.
• Szymankiewicz Z., Poznań we wrześniu 1939 roku, Poznań 1985.
• Śmigiel K., Duchowieństwo polskie w tzw. Okręgu Warty 1939-1945, [w:] Zbrodnie niemieckie w Wielkopolsce 1939-1945, red. M. Libicki, R. Wryk, Poznań 2004.
• Trzeciakowscy M. i L., W dziewiętnastowiecznym Poznaniu. Życie codzienne miasta 1815-1914, Poznań 1982.
• Trzeciakowski L., Lata międzywojenne, [w:] Poznań. Zarys dziejów, red. J. Topolski, Poznań 1973.
• Trzeciakowski L., Stosunki polsko-niemieckie w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1846-1848, [w:] W kręgu polityki. Polacy-Niemcy w XIX wieku, red. Lech Trzeciakowski, Poznań 2002.
• Wilczyński L., Kardynał August Hlond – wrześniowy uciekinier?, „Poznańskie Zeszyty Historyczne”, t. IX, 2007.
• Wilczyński L., Ksiądz arcybiskup Walenty Dymek. Efekty inwigilacji, [w:] Ksiądz Arcybiskup Walenty Dymek, Metropolita Poznański (1888-1956), red. L. Wilczyński, Poznań 2010.
• Wysiedlenie i poniewierka 1939-1945. Wspomnienia Polaków wysiedlonych przez okupanta hitlerowskiego z ziem polskich „wcielonych” do Rzeszy, red. C. Łuczak, Poznań 1974.
• Zakrzewski Z., Przechadzki po Poznaniu lat międzywojennych, Poznań 1983.
• Zakrzewski Z., Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918-1939, Poznań 1985.
• Zakrzewski Z., Wspominam Poznań. Fakty i refleksje, Poznań 1986.
• Zarzycki A., Cyryl Ratajski (1875-1942), „Kronika Miasta Poznania”, nr 3, 1989.
• Piętka J., Alfons Jankowski (1907-1943), http://www.wtg-gniazdo.org/ksieza/main.php?akcja=opis&id=1530 [dostęp: 22.06.2017].
• Rudawski B., Alianckie naloty na Poznań, „Z Archiwum Instytutu Zachodniego”, nr 2, 2016, http://www.iz.poznan.pl/plik,pobierz,1276,f1fc479f4ebf92e52d4fd4d4332953df/nr%202%20-%202016%20-%20Z%20Archiwum%20Instytutu%20Zachodniego.pdf (dostęp 20.06.2017).
• Śmigiel K., Losy Kościoła katolickiego w okupowanym Poznaniu, „Kronika Miasta Poznania”, nr 3, 2009, wydanie internetowe: https://wbc.macbre.net/document/6909/losy-koscioa-katolickiego-w-okupowanym-poznaniu-ks-kazimierz-smigiel.html [dostęp: 21.06.2017].

Identifiers

DOI

10.14746/e.2017.12.5