Filozofia Chrześcijańska a obraz świata. Uwagi z perspektywy socjologii filozofii

• Authors: PIOTR DUCHLIŃSKI

Title variants

EN

Christian Philosophy and the image of the world. Notes from the perspective of the Sociology of Philosophy

Abstracts

EN

In this article, I present a proposal to study Christian philosophy understood as a research tradition from the perspective of the sociology of philosophy. For a sociologist of philosophy, Christian philosophy is a specific empirical phenomenon that we can learn by discovering the mechanisms of its functioning. The article focuses on the issue of accepting the image of the world that defines the identity of Christian philosophy. The task of the sociology of philosophy is to discover the mechanisms that influence the context of acceptance of this image of the world. The sociology of philosophy distances itself from assessing the truth or falsehood of the content of theses advocated by individual philosophers. Although each philosophy develops according to the principles of the so-called immanent logic, it is, however, certain social and psychological factors that influence what a given philosopher accepts as obvious and beyond discussion. In the article, I showed that the acceptance of the image of the world is a consequence of upbringing that takes place in a specific social group (e.g. family, school) which shares certain axiological ideas and descriptive beliefs. Thanks to the upbringing, in the future student of philosophy, who always remains a child of his time and culture, the mental and emotional ground is prepared for the acceptance of an already more speculative image of the world, which the adept gets acquainted with during professional university studies (philosophy or theology) under the supervision of recognized by him authorities. The mind, shaped by specific educational processes, is able to carry out a personal and holistic act of epistemic faith in a specific picture of the world that is given to it through theories and educational practice. Acceptance and involvement in the image of the world enables the formulation of specific argumentation strategies within it, the task of which is (i) explication, (ii) explanation and (iii) justification of the objective consequences of the image of the world. We adopt argumentative practices through training, we learn them both orally and in writing, of course under the supervision of those who have practically tried these arguments themselves. The student simply believes teachers and textbooks. Up to a certain point, this belief is rational. The image of the world as a whole, consisting of content-descriptive and normative beliefs, is not subject to any final rational justification. The accepted theses are assigned a different epistemological status; from theses endowed with unconditional obviousness, the correlate of which is not only subjective experience, but also objective reality, to those that can be subjected to a more or less creative revision by means of various kinds of interpretative procedures. No picture of the world is ultimately captivating. It is always possible to change the image of the world to a different one that better suits our intellectual needs and emotional sensitivity. This change takes the form of a specific conversion in certain situations.

PL

W artykule przedstawiam propozycję badania filozofii chrześcijańskiej rozumianej jako tradycja badawcza z perspektywy socjologii filozofii. Dla socjologa filozofii, filozofia chrześcijańska to określone zjawisko empiryczne, które możemy poznać odkrywając mechanizmy jego funkcjonowania. W artykule koncentruję się na zagadnieniu akceptacji obrazu świata, który określa tożsamość filozofii chrześcijańskiej. Zadaniem socjologii filozofii jest odkrycie mechanizmów, które wpływają na kontekst akceptacji tego obrazu świata. Socjologia filozofii dystansuje się od oceny prawdziwości czy fałszywości treściowej tez głoszonych przez poszczególnych filozofów. Choć każda filozofia rozwija się według zasad tzw. immanentnej logiki, to jednak określone czynniki społeczne i psychologiczne mają wpływ na to, co dany filozof akceptuje jako oczywiste i nie podlegające żadnej dyskusji. W artykule wykazałem, że akceptacja obrazu świata jest konsekwencją wychowania, które dokonuje się w określonej grupie społecznej (np. rodzina, szkoła) wyznającej określone idee aksjologiczne i przekonania deskryptywne. Dzięki wychowaniu w przyszłym adepcie filozofii, który zawsze pozostaje dzieckiem swojego czasu i kultury, zostaje przygotowany umysłowy i emocjonalny grunt pod akceptację już bardziej spekulatywnego obrazu świata, z którym adept zapoznaje się podczas fachowych studiów uniwersyteckich (filozoficznych lub teologicznych) pod okiem uznawanych przez niego autorytetów. Ukształtowany za pomocą określonych procesów wychowawczych umysł, jest w stanie dokonać osobistego, i całościowo angażującego aktu wiary epistemicznej w określony obraz świata, który jest mu podawany poprzez teorie i praktykę edukacyjna. Akceptacja i zaangażowanie w obraz świata umożliwia formułowanie w jego ramach określonych strategii argumentacyjnych, których zadaniem jest (i) eksplikacja, (ii) objaśnienie i (iii) uzasadnienie przedmiotowych konsekwencji obrazu świata. Praktyki argumentacyjne przejmujemy poprzez trening, uczymy się ich w mowie i piśmie, oczywiście pod okiem tych, którzy sami wcześniej te argumenty praktycznie wypróbowali. Uczeń po prostu wierzy nauczycielom i podręcznikom. Do pewnego etapu wiara ta jest racjonalna. Obraz świata jako pewna całość, na którą składają się treściowe przekonania deskryptywne i normatywne nie podlega żadnemu ostatecznemu racjonalnemu uzasadnieniu. Zaakceptowanym tezom przedmiotowym przypisuje się różny status epistemologiczny; od tez obdarzonych bezwarunkową oczywistością, których korelatem jest nie tylko subiektywne przeżycie, ale obiektywna rzeczywistość, do takich, które mogą być poddane mniej lub bardziej twórczej rewizji za pomocą różnych rodzajów zabiegów interpretacyjnych. Żaden obraz świata nie zniewala w sposób ostateczny. Zawsze możliwa jest zmiana obrazu świata na inny, który bardziej odpowiada naszych potrzebom intelektualnym i wrażliwości emocjonalnej. Zmiana ta przybiera w niektórych sytuacjach formę szczególnej konwersji

Keywords

EN

Christian philosophy; sociology of philosophy; philosophy of science; epistemology; meta-science; Thomism; worldview; Polish philosophy

PL

filozofia chrześcijańska; socjologia filozofii; filozofia nauki; epistemologia; metanauka; tomizm; obraz świata; filozofia polska

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Filozofia Chrześcijańska
• Year: 2021
• Volume: 18
• Pages: 79-110

Dates

published

2021

Contributors

author

PIOTR DUCHLIŃSKI

• Akademia Ignatianum w Krakowie, Instytut Filozofii

References

• Abel G., Świat jako znak i interpretacja, tłum. W. Małecki, Warszawa 2014.
• Abriszewski K., Budowanie sieci zamiast wiedzy. Krótkie wprowadzenie do ANT-ologii, w: Teoretyczne podstawy socjologii wiedzy, t. 1, red. P. Bytniewski, M. Chałubiński, Lublin 2006,s. 271 -287.
• Heidegren C.G., Lundberg H., Towards a Sociology of Philosophy, „Acta Sociologica” 53 (2010), s. 3 -18.
• Dennet D., Dźwignie wyobraźni i inne narzędzia do myślenia, tłum. Ł. Kurek, Kraków 2015.
• Duchliński P., Kobyliński A., Moń R., Podrez E., Inspiracje chrześcijańskie w etyce, Kraków 2016.
• Encyklika Leona XIII, Aeterni Patris, Warszawa, 2003.
• Encyklika Fides et ratio Ojca Świętego Jana Pawła II do biskupów Kościoła katolickiego O relacjach między wiarą i rozumem, nr 1. Tekst polski wydany przez Pallottinum, Poznań 1998.
• Fellman F., Samorozumienie nowoczesnego człowieka w świetle ewolucji, „Analiza i Egzystencja” 19 (2012), s. 235 -245.
• Filozoficzne i naukowo -przyrodnicze elementy obrazu świata, red. A. Latawiec, A. Lemańska, Warszawa 1998.
• Gałecki S., O możliwości istnienia filozofi i chrześcijańskiej, „Ruch Filozofi czny” 2016, nr 3, s. 117 -132.
• Gutowski P., Metafizyka procesualna a tomizm egzystencjalny, w: Poznanie bytu czy ustalanie sensów, red. A. Maryniarczyk, M.J. Gondek, Lublin 1999, s. 109 -132.
• Hajduk Z., Restrykcjonizm – ekspansjonizm: Spór o wartości poznawcze i pozapoznawcze w nauce, „Sprawozdanie Towarzystwa Naukowego KUL” 34 (54) 2005, s. 55 -73.
• Hajduk Z., Wartości epistemiczne: aktualne kontrowersje w aksjologii nauki, w: Wartości dla życia, red. K. Popielski, Lublin 2008, s. 117 -133.
• Hajduk Z., Wartościowanie i wartości w nauce, „Studia Philosophiae Christianae” 40 (2004), nr 2, s. 13 -38.
• Heller M., Naturalizm teologiczny Józefa Życińskiego, w: J. Życiński, Transcendencja i naturalizm, Kraków 2014, s. 9 -14.
• Heller M., Nauka i teologia – niekoniecznie tylko na jednej planecie, Kraków 2019.
• Heller M., Naukowy obraz świata a zadanie teologa, w: Obrazy świata w teologii i naukach przyrodniczych, red. M. Heller, S. Budzik, S. Wszołek, Tarnów 1996, s. 13 -28.
• Heller M., Przeciw fundacjonizmowi, w: M. Heller, Filozofia i wszechświat, Kraków 2006, s. 82 -101.
• Heller M., Teologia i wszechświat, Tarnów 2008.
• Hesse M., Revolutions and Reconstructions in the Philosophy of Science, Brington 1980.
• Hohol M., Brożek B., Homo fundamentalis, https://www.miesiecznik.znak.com.pl/homo-fundamentalis/ [dostęp: 2.05.2021].
• Jodkowski K., Milczące funkcje paradygmatu, „Studia Filozoficzne” 1981, nr l (182), s. 53 -65.
• Kmita J., O kulturze symbolicznej, Warszawa 1982.
• Kmita J., Z metodologicznych problemów interpretacji humanistycznej, Warszawa 1971.
• Kossowska M., Umysł niezmienny... Poznawcze mechanizmy sztywności, Kraków 2005.
• Kot D., Historia pewnego rozczarowania. Spór Tischnera z tomistami, https://www.miesiecznik.znak.com.pl/kot-historia-pewnego-rozczarowania-spor-tischnera-z-tomistami/ [dostęp: 28.04.2021].
• Koyré A., Galilée et Platon, w: A. Koyré, Études d’histoire de la pensée scientifi que, Paris 1973, s. 24 -49.
• Kraśko N., Instytucjonalizacja socjologii w Polsce 1970 -2000, Warszawa 2010.
• Longino H., The Social Dimensions of Scientifi c Knowledge, https://plato.stanford.edu/entries/scientific-knowledge-social/ [dostęp: 3.05.2021].
• Lubański L., Uwagi w sprawie tzw. naukowego obrazu świata, w: Obrazy świata w teologii i naukach przyrodniczych, red. M. Heller, S. Budzik, S. Wszołek, Tarnów 1996, s. 28 -42.
• Malikowski M., Instytucjonalizacja, dezinstytucjonalizacja a zmiana społeczna, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” LIII (1991), z. 3, s. 133 -143.
• Niźnik J., Socjologia wiedzy. Zarys historii i problematyki, Warszawa 1989.
• Nowak L., Byt i myśl. U podstaw negatywistycznej metafizyki unitarnej, t. 1: Nicość i istnienie, Poznań 1998.
• Parsons T., Struktura społeczna a osobowość, tłum. M. Tabin, Warszawa 1969.
• Pieter J., O pochodzeniu filozofii, „Przegląd Filozoficzny” 1939, s. 1 -64.
• Pieter J., Problemy humanisty, Warszawa 2018.
• Pieter J., Światopogląd humanisty, Katowice 2019.
• Pietkun W., Nasze samorzutne przeświadczenie o istnieniu Boga, „Collectanea Theologica” (1956), nr 27, s. 34 -52.
• Poczobut R., Czynności i władze poznawcze. Dwa ujęcia. Klasyczne i kognitywistyczne, w: Dydaktyka filozofi i. Epistemologia, red. S. Janeczek, A. Starościc, Lublin 2015, s. 243 -244.
• Przewodnik po polskiej filozofii chrześcijańskiej XX i XXI wieku, red. P.S. Mazur, P. Duchliński, P. Skrzydlewski, Kraków 2020.
• Putnam H., Wiele twarzy realizmu i inne eseje, tłum. A. Grobler, Warszawa 1998.
• Quine W., Dwa dogmaty empiryzmu, w: W. Quine, Z punktu widzenia logiki. Dziewięć esejów logiczno-filozoficznych, tłum. B. Stanosz, Warszawa 2000, s. 35 -70.
• Rokeach M., Umysł zamknięty i otwarty, tłum. E. Wojtych, Warszawa 2019.
• Sellars W., Philosophy and the Scientifi c Image of Man, w: W. Sellars, Science, Perception and Reality, Atascadero [USA, California] 1991, s. 1 - 41.
• Shils E., The Calling of Sociology and Other Essays on the Pursuit of Learning. Selected Papers of
• Edward Shils, t. 3, University of Chicago Press, 1980.
• Siemianowski A., Spór o aktualną wartość tomizmu, „Więź” 1963, nr. 11 -12, s. 30 -39.
• Słomka M., Antyewolucyjny kreacjonizm we współczesnej Polsce i jego wpływ na edukację religijną, „Roczniki Filozoficzne” t. LXVIII, (2020), nr 4, s. 133 -167.
• Sojak R., Socjologia wiedzy chce pozostać nieświadoma. Uwagi o statusie poznawczym socjologii wiedzy, „Studia Socjologiczne” 1996, nr 4, s. 25 -49.
• Sojak R., Wicenty D., Zagubiona rzeczywistość. O społecznym konstruowaniu niewiedzy, Warszawa 2005.
• Stachewicz K., O filozofii chrześcijańskiej. Kilka uwag z perspektywy historycznej i futurologicznej, „Logos i Ethos” 2 (35), 2013, s. 219 -234.
• Stróżewski W., O przeświadczeniach, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” R. 21 (2012), nr 2 (82), s. 10 -27.
• Szahaj A., O tak zwanym mocnym programie socjologii wiedzy szkoły edynburskiej, „Kultura Współczesna” (1995), nr 1 -2, s. 53 -67.
• Szubka T., Wilfrid Sellars and the Two Images of the World, „Ruch Filozoficzny” LXXV (2019),
• nr 2, s. 131 -144.
• Swieżawski S., Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, Warszawa 2000.
• Śleziński K., Filozoficzne implikacje zmieniającego się obrazu rzeczywistości przyrodniczej, „Ruch Filozoficzny” LXXV (2019), nr 3, s. 153 -167.
• Teoretyczne podstawy socjologii wiedzy, t. 1, red. P. Bytniewski, M. Chałubiński, Lublin 2006, Tischner J., Myślenie wobec wartości, Kraków 1993.
• Tischner J., Schyłek chrześcijaństwa tomistycznego, „Znak” 1970, nr 1, s. 1 -20.
• Tokarz M., Dlaczego nie przekonują nas przekonywające argumenty, „Filozofi a Nauki” 15/1 (2007), s. 5 -18.
• Turek J., Problem wyboru najlepszego wyjaśniania filozoficznego faktów naukowych, „Studia Philosophiae Christianae” 43 (2009), nr 1, s. 179 -199.
• Tyl M., Zapomniany spór o tomizm, „Folia Philosophica” t. 40 (2018), s. 5 -15.
• Vitz T., Doxastic Voluntarism, The Internet Encyclopedia of Philosophy, https://iep.utm.edu/home/about/ [dostęp: 2.05.2021].
• Wittgenstein L., O pewności, tłum. W. Sady, Warszawa 2014.
• Woleński J., Dwa pojęcia nauki: metodologiczne i socjologiczne, „Prace Komisji Historii Nauki” 9 (2009), s. 163 -175.
• Wójtowicz M., Współczesna debata wokół koncepcji woluntaryzmu doksastycznego, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” R. 21 (2021), nr 2 (82), s. 411 -423.
• Zdybicka J.Z., Zieliński I.E., Chrześcijańska filozofia, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red.
• A. Maryniarczyk i in., t. 2, Lublin 2001, s. 163 -171.
• Ziółkowski M., Wiedza – Jednostka – Społeczeństwo. Zarys koncepcji socjologii wiedzy, Warszawa 1989.
• Życiński J., Elementy filozofii nauki, Tarnów 1994.
• Życiński J., Racjonalność nauki a socjologiczny redukcjonizm Szkoły Edynburskiej, „Studia Philosophiae Christianae” 26 (1990), nr 1, s. 109 -128.
• Życiński J., Struktura rewolucji metanaukowej. Studium rozwoju współczesnej nauki, Kraków 2013.
• Życiński J., Teizm i filozofia analityczna, t. 1, Kraków 1985.
• Życiński J., Transcendencja i naturalizm, Kraków 2014.
• Życiński J., W kręgu nauki i wiary, Kalwaria 1989.

Identifiers

DOI

10.14746/fc.2021.18.5

Biblioteka Nauki

2143199