Synestezja

• Authors: Zuzanna Kozłowska

Title variants

EN

Syneasthesia

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Synestezja, transdyscyplinarny termin stosowany przez przedstawicieli rozmaitych dziedzin nauki i sztuki, odsyła do całej gamy mniej lub bardziej pokrewnych zjawisk, których wspólnym fundamentem jest zasada intersensualności. Artykuł nakreśla wielodziedzinową panoramę zjawiska synestezji, sytuowanej w interdyscyplinarnym kontekście neurologii, demografii, genetyki, semantyki oraz poetyki. Tekst referuje syntetycznie historię badań nad zjawiskiem, omawia cechy, typy oraz wyznaczniki diagnostyczne synestezji klinicznej, wskazuje na dominujące teorie synestezji, sygnalizuje językowe aspekty oraz postaci intersensualności, przytacza różnice oraz podobieństwa pomiędzy kliniczną synestezją a metaforą, wreszcie – zarysowuje charakterystykę oraz rodzaje synestezji literackiej, wstępnie identyfikując historycznoliterackie obszary szczególnego uprzywilejowania oraz wyraźnego sfunkcjonalizowania synestezji literackiej, która stawała się historycznie zarówno narzędziem projektów sztuki „totalnej”, jak i medium skrajnie subiektywnego – indywidualistycznego doświadczenia percepcji, ciała, idei.

EN

Synesthesia, a transdisciplinary term used by representatives of various fields of science and art, refers to a whole range of more or less related phenomena, the common foundation of which is the principle of intersensuality. The article presents a multi-disciplinary panorama of the phenomenon of synesthesia, situated in the interdisciplinary context of neurology, demography, genetics, semantics and poetics. The text synthetically reports the history of research on the phenomenon, discusses the features, types and diagnostic determinants of clinical synesthesia, points to the dominant theories of synesthesia, indicates linguistic aspects and forms of intersensuality, lists the differences and similarities between clinical synesthesia and metaphor, and finally - outlines the characteristics and types of literary synesthesia, initially identifying historical and literary areas of special privilege and a clear functionalisation of literary synesthesia, which has historically become both a tool for "total" art projects and an extremely subjective medium - individualistic experience of perception, body, and ideas.

Keywords

PL

metafora sensualna; synestezja; synestezja kliniczna; intersensualność

EN

sensual metaphor; syneasthesia; clinic syneasthesia; intersensuality; sensual metaphor; syneasthesia; clinic syneasthesia; intersensuality

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Forum Poetyki
• Year: 2015
• Issue: 1
• Pages: 110-119

Dates

published

2015-07-06

Contributors

author

Zuzanna Kozłowska

• https://orcid.org/0000-0001-6126-9669

References

• Asher, J. E, J. A Lamb, D Brocklebank, J. B Cazier, E Maestrini, L Addis, M Sen, S Baron-Cohen, i A. P Monaco. „A Whole-Genome Scan and Fine-Mapping Linkage Study of Auditory-Visual Synesthesia Reveals Evidence of Linkage to Chromosomes 2q24, 5q33, 6p12, and 12p12”. AMERICAN JOURNAL OF HUMAN GENETICS 84, nr 2 (2009): 279–85.
• Barker, Jennifer. „Out of Sync, Out of Sight: Synaesthesia and Film Spectacle”. Paragraph 31, nr 2 (2008). http://muse.jhu.edu/journals/paragraph/v031/31.2.barker.html.
• Baron-Cohen S, Robson E, Lai MC, i Allison C. „Mirror-Touch Synaesthesia Is Not Associated with Heightened Empathy, and Can Occur with Autism.” PloS One 11, nr 8 (2007). http://www.daysyn.com/Banissy_Wardpublished.pdf.
• Baron-Cohen, Simon. „Is There a Normal Phase of Synaesthesia in Development?” PSYCHE, nr 2 (1996).
• Brang D, Rouw R, Ramachandran VS, i Coulson S. „Similarly Shaped Letters Evoke Similar Colors in Grapheme-Color Synesthesia.” Neuropsychologia 49, nr 5 (2011): 1355–58.
• Bronikowska, Renata. „Kierunki przesunięć metaforycznych przymiotników percepcji dotykowej”. Udostępniono 1 czerwiec 2014. http://sensualnosc.ibl.waw.pl/pl/articles/kierunki–przesuniec–metaforycznych–przymiotnikow–percepcji– dotykowej–131/.
• Chiou R, i Rich AN. „The Role of Conceptual Knowledge in Understanding Synaesthesia: Evaluating Contemporary Findings from a «Hub-and-Spokes» Perspective.” Frontiers in Psychology 5, nr 105 (2014).
• Colizoli, Olympia, i Romke Rouw. „Pseudo-Synesthesia through Reading Books with Colored Letters”, 1 czerwiec 2014. http:// www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0039799.
• Cytowic, Richard E. Synesthesia a Union of the Senses. Cambridge: MIT Press, 2002.
• Daya, S. A. „A Brief History of Synaesthesia and Music”. Udostępniono 12 maj 201n.e. http://www.thereminvox. com/article/articleview/33/1/5.
• Deroy, Ophelia, i Charles Spence. „Are We All Born Synaesthetic? Examining the Neonatal Synaesthesia Hypothesis”. Neuroscience & Biobehavioral Reviews Neuroscience & Biobehavioral Reviews 37, nr 7 (2013): 1240–53.
• Fechner, Gustaw Theodor. Vorschule der Aesthetik. Leipzig: FORGOTTEN Books, 2016.
• Fitzgibbon, Bernadette M, Peter G Enticott, Anina N Rich, Melita J Giummarra, Nellie Georgiou-Karistianis, i John L Bradshaw. „Mirror-Sensory Synaesthesia: Exploring ‘Shared’ Sensory Experiences as Synaesthesia”. NBR Neuroscience and Biobehavioral Reviews 36, nr 1 (2012): 645–57.
• Galton, Francis. Inquiries into Human Faculty and Its Development. Bristol, U.K.; Tokyo, Japan: Thoemmes Press ; Maruzen Co., 1998.
• Galton, Francis. „Visualised Numerals”. Nature : A Weekly Illustrated Journal of Science, nr 21 (1880).
• Głowiński, Michał, i Janusz Sławiński, red. Słownik terminów literackich. Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 2008.
• Gray, Jeffery A, Simon Baron-Cohen, John E Harrison, Julia Nunn, i C. R. Steven Williams, red. Synaesthesia: Classic and Contemporary Readings. Vancouver, B.C.: Langara College, 2007.
• Grossenbacher PG, i Lovelace CT. „Mechanisms of Synesthesia: Cognitive and Physiological Constraints.” Trends in Cognitive Sciences 5, nr 1 (2001): 36–41.
• Harbisson, Neil. „I listen to Color”, 1 czerwiec 2014. http://www.ted.com/talks/neil_harbisson_i_listen_to_color.
• Hassan, Ihab H. „Baudelaire’s «Correspondances»: The Dialectic of a Poetic Affinity”. Frenchreview The French Review 27, nr 6 (1954): 437–45.
• Hochel, Matej, i Emilio Milán. „Synaesthesia: The Existing State of Affairs”. Cognitive Neuropsychology 25, nr 1 (2008): 93–117.
• Holcombe, Alex, Eric Altschuler, i Harriet Over. „A Developmental Theory of Synaesthesia, with Long Historical Roots: A Comment on Hochel & Milan (2008)”. Cognitive Neuropsychology 26, nr 2 (2009): 227–29.
• Jarosiński, Zbigniew, i Helena Zaworska, red. Antologia polskiego futuryzmu i nowej sztuki. Wrocław; Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1978.
• Kierzek-Trzeciak, Paulina. „Przybyszewski – synestezja”, b.d.
• Kluba, Agnieszka. „Synestezja”. Udostępniono 1 czerwiec 2014. http://sensualnosc.ibl.waw.pl/pl/articles/synestezja–114/.
• Kurcz, Ida. Psycholingwistyka: przegląd problemów badawczych. Warszawa: Państwowe Wydawn. Naukowe, 1976.
• Legeżyńska, Anna. Od kochanki do psalmistki: tematy, konwencje i sylwetki liryki kobiecej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009.
• Luriâ, Aleksandr Romanovič. O pamięci, która nie miała granic. Przetłumaczone przez Mariusz Maruszewski i Joanna Przesmycka-Kamińska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
• Łebkowska, Anna. „Jak ucieleśnić ciało: o jednym z dylematów somatopoetyki”. Teksty Drugie : teoria literatury, krytyka, interpretacja. 2011, nr 4 (2011): 11–27.
• Matyjaszkiewicz, Ika. „Barokowa haptyczność wizji”. Udostępniono 16 czerwiec 2014. http://sensualnosc.ibl.waw.pl/pl/articles/barokowa–haptycznosc–wizji–670.
• Maus, Gerrit, i Vincent Walsh. „Prevalence, Characteristics and a Neurological Model of Mirror-Touch Synaesthesia”. Experimental Brain Research, nr 198 (2009).
• Mroczko, A, T Metzinger, W Singer, i D Nikolic. „Immediate Transfer of Synesthesia to a Novel Inducer”. Journal of Vision Journal of Vision 9, nr 12 (2009): 25.
• Mroczko-Wąsowicz, Aleksandra. „ynesthesia, Sensory-Motor Contingency, and Semantic Emulation. How Swimming Style-Color Synesthesia Challenges the Traditional View of Synesthesia”. Frontiers in Psychology, nr 3 (2012).
• Nikolic D, Jurgens U. M, Mroczko A, Rothen N, i Meier B. „Swimming-Style Synesthesia”. Cortex Cortex 47, nr 7 (2011): 874–79.
• Podraza-Kwiatkowska, Maria. Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski. Kraków: Universitas, 2001.
• Ramachandran, V, i D Hubbard. „Synaesthesia - A window into perception, thought and language”. Journal of Consciousness Studies 8, nr 12 (2001).
• Rich, Anina N, i Jason B Mattingley. „Anomalous perception in synaesthesia: A cognitive neuroscience perspective”. Nat Rev Neurosci Nature Reviews Neuroscience 3, nr 1 (2002): 43–52.
• Rogowska, Aleksandra. „Związki synestezji z muzyką”. Muzyka : kwartalnik Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. 2002, nr 1 (2002): 85–95.
• Rothen, Nicolas, i Beat Meier. „Acquiring synaesthesia: insights from training studies”. Front. Hum. Neurosci. Frontiers in Human Neuroscience 8 (2014).
• Shimojo, Shinsuke, i Ladan Shams. „Sensory Modalities Are Not Separate Modalities: Plasticity and Interactions”. CONEUR Current Opinion in Neurobiology 11, nr 4 (2001): 505–9.
• Simner, Julia. „Beyond Perception. Synaesthesia as a Psycholingual Phenomenon”. Trends in Cognitive Sciences, nr 1 (2006).
• Starzyński, Juliusz. O romantycznej syntezie sztuk: Delacroix, Chopin, Baudelaire. Warszawa: Pánstwowy Instytat Wydawniczy, 1965.
• Syrotinski, Michael, i Ian Maclachlan. Sensual Reading: New Approaches to Reading in Its Relations to the Senses. Cranbury; London; Canada: Associated University Press, 2001.
• Tomson, Steffie N, Nili Avidan, Kwanghyuk Lee, Anand K Sarma, Rejnal Tushe, Dianna M Milewicz, Molly Bray, Suzanne M Leal, i David M Eagleman. „The Genetics of Colored Sequence Synesthesia: Suggestive Evidence of Linkage to 16q and Genetic Heterogeneity for the Condition”. Behavioural Brain Research 223, nr 1 (2011): 48–52.
• Tsur, Reuven. „Issues in Literary Synaesthesia”. Style 41, nr 1 (2007): 30–51.
• Ullmann, Stephen. The Principles of Semantics. Oxford: Glasgow University, 1967.
• Walsh, Roger. „Can Synaesthesia Be Cultivated?: Indications from Surveys of Meditators”. Journal of Consciousness Studies 12, nr 4 (2005): 5–17.
• Woronow, Ilona. Romantyczna idea korespondencji sztuk: Stendhal, Hoffmann, Baudelaire, Norwid. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008.
• Zawilińska-Janas, Arleta. Metafory Synestezyjne z Dźwiękiem Jako Domeną Docelową w Językach Angielskim i Polskim: Kierunkowość i Struktura w Recenzjach Muzycznych i Poezji, 2012. https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/handle/10593/3526.
• Żurowski, Sebastian. „Przymiotniki określające cechy dźwięków”, 2012. http://sensualnosc.ibl.waw.pl/pl/articles/przymiotniki–okreslajace–cechy–dzwiekow–181

Identifiers

DOI

10.14746/fp.2015.1.26683