Perpetuum mobile, czyli kilka uwag o autotematyzmie

• Authors: Joanna Grądziel-Wójcik

Title variants

EN

Literature’s Perpetuum Mobile, or A Few Words on Self-Referentiality

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia w dużym skrócie historię rozumienia pojęcia ‘autotematyzm’, zaproponowanego w połowie ubiegłego wieku przez Artura Sandauera i znacząco ewoluującego w refleksji badawczej w następnych dziesięcioleciach. Problemy definicyjne z autotematyzmem związane były zarówno z jego płynnością terminologiczną, jak i zakresem występowania tego zjawiska, uzależnionego od wpływu zmieniającej się literatury oraz języków jej opisu. Autorka proponuje ujmować rozwój autotematyzmu jako konsekwencję zwrotu lingwistycznego, sytuując go w centrum modernizmu, którego dominanty uwyraźnia, stając się operatywnym narzędziem interpretacji nowoczesności. Jednocześnie zwraca uwagę na wątek uprzywilejowujący podmiotowość w myśleniu o autotematyzmie oraz ścisłe jego powiązanie z autobiografizmem, widoczne w szczególny sposób po przełomie poststrukturalistycznym.

EN

The article presents a short history of the development of the concept of autotematyzm, a term proposed in the mid twentieth century by Artur Sandauer, referring to a kind of self-referentiality, that evolved considerably in scholarly thought in subsequent decades.  Problems in defining the term relate to both its terminological fluidity and the scope of its use, dependent on the influence of literature as it changed and the languages used to describe and analyze it.  The author proposes to formulate the development of the term as a result of the linguistic turn and thus situates it at the center of modernism, whose dominants it expresses, becoming an operative tool for the interpretation of modernity. At the same time, she directs readers’ attention to the current that privileges subjectivity in the reflection on self-referentiality, and its close connection with autobiography, particularly visible after the post-structuralist rupture.

Keywords

PL

Modernizm; polska literatura XX wieku; autotematyzm; Artur Sandauer; autobiografizm

EN

Artur Sandauer; twentieth-century; Polish literature; autobiography; self-referentiality; modernism; Artur Sandauer; twentieth-century; Polish literature; autobiography; self-referentiality; modernism

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Forum Poetyki
• Year: 2015
• Issue: 2
• Pages: 108-119

Dates

published

2015-12-02

Contributors

author

Joanna Grądziel-Wójcik

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000-0001-9770-6234

References

• Bakuła, Bogusław. Oblicza autotematyzmu (Autorefleksyjne tendencje w polskiej prozie po roku 1956). Poznań: Wydawnictwo WiS, 1991.
• Balcerzan, Edward. Przez znaki. Granice autonomii sztuki poetyckiej. Na materiale polskiej poezji współczesnej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1972.
• Balcerzan, Edward. „Zagadnienie ważności elementów świata przedstawionego”. W Styl i kompozycja, zredagowane przez Jan Trzynadlowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1965.
• Balcerzan, Edward, i Włodzimierz Bolecki, red. Osoba w literaturze i komunikacji literackiej. Warszawa: Instytut badań literackich, 2000.
• Balcerzan, Edward, i Włodzimierz Bolecki, red. , red. „Osoba w nowoczesnej literaturze: ślady obecności”. W Osoba w literaturze i komunikacji literackiej, 16. Warszawa: Instytut badań literackich, 2000.
• Bolecki, Włodzimierz. „Modernizm w literaturze polskiej XX w. (rekonesans)”. Teksty Drugie 2002, nr 4 (2002).
• Czermińska, Małgorzata. „Autor – podmiot – osoba. Fikcjonalność i niefikcjonalność”. W Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja, zredagowane przez Małgorzata Czermińska, Stanisław Gajda, Krzysztof Kłosiński, Anna Legeżyńska, Andrzej Z. Makowiecki, i Ryszard Nycz, I:212. Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2005.
• Czermińska, Małgorzata, Stanisław Gajda, Krzysztof Kłosiński, Anna Legeżyńska, Andrzej Z. Makowiecki, i Ryszard Nycz, red. Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja. T. I. Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2005.
• Danuta Danek. „Wypowiedzi w dziele o dziele: (w formach narracyjnych)”. Pamiętnik Literacki 59, nr 3 (b.d.).
• Głowiński, Michał. „Powieść jako metodologia powieści”. W: W kręgu zagadnień teorii powieści, zredagowane przez Janusz Sławiński. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967.
• Grądziel-Wójcik, Joanna. Poezja jako teoria poezji: na przykładzie twórczości Witolda Wirpszy. Poznań: Wydawnictwo naukowe UAM, 2001.
• Kluba, Agnieszka. Autoteliczność – referencyjność – niewyrażalność. O nowoczesnej poezji polskiej (1918–1939). Wrocław: Wrocław : FnRNP, 2004.
• Kwiatkowski, Jerzy, i Zbigniew Żabicki, red. Z problemów literatury polskiej XX wieku. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965.
• Niewiadomski, Andrzej. Światy z jawnych słów i kwiatów ukrytych o refleksji metapoetyckiej w nowoczesnej poezji polskiej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2010.
• Podraza-Kwiatkowska, Maria. Młodopolskie harmonie i dysonanse. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
• Podraza-Kwiatkowska, Maria. „Symbolika kreacji artystycznej”. W Młodopolskie harmonie i dysonanse. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
• Podraza-Kwiatkowska, Maria. „U źródeł dwudziestowiecznego autotematyzmu (ze studiów nad poezją okresu Młodej Polski)”. W Problemy literatury polskiej lat 1890-1939, zredagowane przez Zbigniew Żabicki i Hanna Kirchner, 225–26. II. Wrocław: Ossolineum, 1974.
• Sandauer, Artur. Liryka i logika: wybór pism krytycznych. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
• Sławiński, Janusz, red. W kręgu zagadnień teorii powieści. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967.
• Szary-Matywiecka, Ewa. „Autotematyzm”. W Słownik literatury polskiej XX wieku, 60. Wrocław: Zakład narodowy im. Ossolińskich, 1992.
• Szary-Matywiecka, Ewa. Książka – powieść – autotematyzm (od „Pałuby” do „Jedynego wyjścia”). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979.
• Trzynadlowski, Jan, red. Styl i kompozycja. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1965.
• Werner, Andrzej. „Człowiek, literatura i konwencje”. W Z problemów literatury polskiej XX wieku, zredagowane przez Jerzy Kwiatkowski i Zbigniew Żabicki, T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965.
• Wirpsza, Witold. „Dzieje rymopisa czasu swego”. Kultura, nr 7/8 (1981): 172.
• Wyka, Kazimierz. Modernizm polski. II. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1968.
• Wyka, Kazimierz. „Wstęp do «Pałuby»”. W Modernizm polski, II. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1968.
• Żabicki, Zbigniew, i Hanna Kirchner, red. Problemy literatury polskiej lat 1890-1939. II. Wrocław: Ossolineum, 1974.
• Żółkiewski, Stefan. „Powieść polska w 1961 roku”. W Przepowiednie i wspomnienia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1963.
• Żółkiewski, Stefan. Przepowiednie i wspomnienia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1963

Identifiers

DOI

10.14746/fp.2015.2.26697