Pomarańcze na drutach Witolda Wirpszy. Kłopoty z rozumieniem eksperymentu prozatorskiego w świetle przed-tekstu

• Authors: Dariusz Pawelec

Title variants

EN

Pomarańcze na drutach by Witold Wirpsza. Problems with understanding a prose experiment in the light of a pre-text

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Szkic przedstawia nową interpretację powieści Witolda Wirpszy Pomarańcze na drutach (1964), możliwą dzięki mikroanalizie przed-tekstów. Są to przede wszystkim materiały z archiwum pisarza zachowane w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie, w tym 39 kart maszynopisu zawierających polski tekst pierwszej redakcji powieści z jesieni 1946 roku oraz listy pisane przez Wirpszę z oflagu w Gross Born do przyszłej żony Marii Kureckiej. Wczesny odbiór Pomarańczy na drutach zdominowany został przez pytanie o jej formę oraz uznanie formy poetyckiej jako wyznacznika wartości i gwarancji sensu tego prozatorskiego przedsięwzięcia. Autor interpretacji wychodzi od pytania, czy na tle istniejących dokumentów recepcji uprawnione będą interpretacyjne sugestie dokonywane ponad językową i „poetycką” tkanką tekstu, czy zasadne będzie wskazanie klucza do rozumienia powieści poza jej nastawieniem na sam język i poza właściwościami typowymi dla nurtu lingwistycznego w poezji, z którym kojarzony jest Wirpsza. Interpretacja odwołująca się do śladów pozostawionych w przed-tekstach wychodzi od rozumienia tytułu w kategoriach symbolu, powiązanego z odrealnionym, onirycznym, na wpół fantastycznym opisem oflagowego świata przedstawionego. Przegląd dokumentów genezy pozwala włączyć do próby zrozumienia powieści i jej tytułu, oprócz pierwszej wersji utworu z roku 1946, listy autora powstałe w bezpośredniej relacji z powieściową czasoprzestrzenią. Według niniejszej propozycji interpretacyjnej przynoszą one odpowiedź na pytanie o „początek początku”, albowiem to w nich właśnie odnaleźć można „realnie istniejące wskazówki pierwszego śladu” (wedle terminologii, jaką proponuje Pierre-Marc de Biasi).

EN

The paper offers a new interpretation of Witold Wirpsza’s novel Pomarańcze na drutach (1964) possible thanks to the microanalysis of pre-texts. Those are first of all materials from the author’s archive preserved in Książnica Pomorska in Szczecin, including 39 pages of typescript with the Polish text of the first edition of the novel from the fall of 1946 and letters sent by Wirpsza from the Gross Born Oflag to his future wife, Maria Kurecka. The early reception of Pomarańcze na drutach was dominated by the question of its form, accepting the poetic form as a quality determinant and a guarantee of the sense of that prose enterprise. The analysis starts from the question of whether interpretative suggestions regarding the linguistic and “poetic” tissue of the text is justified given other documents of reception, whether it is justifiable to indicate a key to understanding the novel beyond its focus on the language itself and beyond properties typical for the linguistic trend in poetry associated with Wirpsza. Interpretation referring to traces left in “pre-texts” stems from understanding the title of the novel as a symbol, connected to the unreal, oneiric, half-fantastical description of the represented world of an Oflag. A review of the genesis documents allows us to incorporate Wirpsza’s letters written in a direct relation to the novel’s time and space, in order to better understand the novel and the title. According to that interpretative proposal, they answer the question regarding “the beginning of the beginning,” for they contain the actual clues regarding the first trace (according to the terminology proposed by Pierre-Marc De Biasi).

Keywords

PL

Witold Wirpsza; Pomarańcze na drutach; przed-tekst; Listy z oflagu; powieść eksperymentalna; język poetycki; groteska

EN

Witold Wirpsza; Pomarańcze na drutach; pre-text; Listy z oflagu; experimental novel; język poetycki; grotesque; Witold Wirpsza; Pomarańcze na drutach; pre-text; Listy z oflagu; experimental novel; język poetycki; grotesque

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Forum Poetyki
• Year: 2020
• Issue: 21
• Pages: 114-129

Dates

published

2020-12-29

Contributors

author

Dariusz Pawelec

• Uniwersytet Śląski

• https://orcid.org/0000-0002-1397-2082

References

• Balcerzan, Edward. „Człowiek Witolda Wirpszy”. Nurt, nr 2 (1965): 4849.
• Barańczak, Stanisław. „Na 60lecie Witolda Wirpszy”. Kultura, nr 1 (1979): 102107.
• Błoński, Jan. „Dwaj poeci”. Twórczość, nr 3 (1950): 113123.
• Byliniak, Maciej. „Krytyka obrazu w poezji i eseistyce Witolda Wirpszy”. Twórczość, nr 8 (2009): 5482.
• Byliniak, Maciej. De Biasi, PierreMarc. Genetyka tekstów. Przetłumaczone przez Filip Kwiatek i Maria Prussak. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 2015.
• Chojnowski, Zbigniew. „‘Zegar’ i uwięzienie w powieści Witolda Wirpszy «Pomarańcze na drutach»”. W „W rytmie zegara...”. Wokół zagadnień chronozoficznych. Zredagowane przez Zbigniew Chojnowski, Beata Kurządkowska i Anna Rzymska, 228242. Olsztyn: Wydawnictwo UWM, 2015.
• „Istnieje porządek nieodgadniony”. O Witoldzie Wirpszy z Leszkiem Szarugą rozmawia Karol Samsel. Elewator, nr 23 (2018): 4057.
• Kuncewicz, Piotr. „Wirpsza i pozostali”. Przegląd Tygodniowy, nr 7 (1986), 13.
• Libich, Maciej. „Epistolograficzny nośnik poezji. Osiem notatek o «Listach z oflagu» Witolda Wirpszy”. Elewator, nr 23 (2018): 1429.
• Marszałek, Rafał. „Eksperyment Wirpszy”. Nowe Książki, nr 9 (1965): 402.
• Nyczek, Tadeusz. „Śladem wzruszenia”. Poezja, nr 3 (1971): 2230.
• Pietrek, Daniel. „«Pomarańcze na drutach» Witold Wirpsza w monachijskim wydawnictwie Carla Hansera”. W Filologia trudnego sąsiedztwa. Tom studiów dedykowany Profesorowi Markowi Zyburze w 60lecie urodzin. Zredagowane przez Krzysztof Ruchniewicz we współpracy z Piotrem Przybyłą i Dariuszem Wojtaszynem, 228241. Wrocław: Questio, 2017.
• Słucki, Arnold. „Od «Sonaty» do «Drugiego oporu»”. Twórczość, nr 1 (1966): 116119.
• Strumiłowski, Artur. „Nowości prozy”. Życie Literackie, nr 44 (1965), 11.
• Wirpsza, Witold, Kunstmann, Heinrich. „Salut Henri! Don Witoldo!”. Witold Wirpsza Heinrich Kunstmann. Listy 19601983. Kraków: Universitas, 2015.
• Wirpsza, Witold, Kunstmann, Heinrich. Don Juan. Warszawa: PIW, 1960.
• Wirpsza, Witold, Kunstmann, Heinrich. Pomarańcze na drutach. Warszawa: PIW, 1964.
• Wirpsza, Witold, Kunstmann, Heinrich. Listy z oflagu. Opracowane, posłowiem i przypisami opatrzone przez Dariusz Pawelec. Szczecin: Zaułek Wydawniczy Pomyłka, 2015.

Identifiers

DOI

10.14746/fp.2020.21.26059