Pojęcia „wiersz”, „metrum” i „rytm” w rosyjskiej tradycji naukowej

• Authors: Igor Pilszczikow

Title variants

EN

The Concepts of “Verse”, “Meter” and “Rhythm” in Russian Verse Theory

Abstracts

EN

A definition is called descriptive (or theoretical) when it identifies the object by enumeration of its properties or functions. A constructive (or practical) definition is an explicit description of its arrangement. Russian verse theorists proposed several theoretical definitions of verse (as opposed to prose), which are not, however, convertible into a constructive definition (a list of formal differences between verse and prose). To date, we are still not capable of developing an algorithm which would enable us to distinguish between prose and verse in general, but leading prosodists have produced both theoretical and constructive definitions of versification systems, verse meters, verse rhythm, and particular rhythmic types of individual meters. This article examines definitions of verse and descriptions of the relationships between meter and rhythm proposed by scholars of Russian poetry. Building on their observations, the author devises a constructive definition of the concept of “meter” as a system of permissions and prohibitions that govern the distribution of word stresses and word boundaries in a verse line. The article also formulates constructive definitions for the versification systems used in Russian poetry (such as syllabotonic verse, logaoedic verse, dolnik and taktovik, and pure accentual verse).

PL

Z punktu widzenia metodologii nauki wszystkie określenia mogą być podzielone na dwa typy: deskryptywnym (albo teoretycznym) określeniem nazywa się definicję wyznaczającą przedmiot poprzez wyliczenie wymaganych właściwości lub funkcji, zaś konstruktywnym (lub praktycznym) określeniem – eksplicytny opis budowy odpowiedniego przedmiotu. Rosyjscy wersolodzy sformułowali kilka teoretycznych określeń wiersza (w jego przeciwstawieniu do prozy), które jednakże nie konwertują się w konstruktywne określenie (wykaz formalnych cech odróżniających wiersz od prozy). Takie określenie nauce na razie nie jest dostępne. Tym niemniej możemy proponować deskryptywne i konstruktywne określenia systemów wersyfikacyjnych, metrum wierszowych i ich konkretnych odmian (rozmiarów), rytmu wiersza i rytmicznych typów konkretnych rozmiarów. W artykule rozpatruje się rozmaite próby określenia wiersza i wzajemnej zależności metrum i rytmu podejmowane w rosyjskiej tradycji badań nad wierszem. Na podstawie rozważań historyczno-naukowych proponuje się konstruktywne określenie samego pojęcia „metrum”, opisywanego jako system zezwoleń i zakazów na dystrybucję przedziałów międzywyrazowych i akcentów słownych w wersie, jak również konstruktywne określenia rozmaitych systemów wersyfikacyjnych wykorzystywanych w wierszu rosyjskim (sylabotonika, logaedy, dolniki i taktowiki, wiersz „czysto toniczny”).

Keywords

EN

verse theory; verse; meter; rhythm; metrization and rhythmization; rhythmical impulse; versification system

PL

teoria wiersza; wers; metrum; rytm; metryzacja; rytmizacja; impuls rytmiczny; system wersyfikacyjny

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Forum Poetyki
• Year: 2021
• Issue: 25
• Pages: 86-103

Dates

published

2021

Contributors

author

Igor Pilszczikow

• Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles

• https://orcid.org/0000000301536598

References

• Bailey, J. „The Accentual Verse of Majakovskij’s «Razgovor s fininspiektorom o poèzii»”. W: Slavic Poetics: Essays in Honor of Kiril Taranovsky, red. R. Jakobson, C. H. Van Schooneveld, D. S. Worth, 25–31. Paris: Mouton, 1973.
• Bejli, Dż. [Bailey, J]. Izbrannyje stat’ji po russkomu litieraturnomu stichu. Moskwa: Jazyki sławianskoj kultury, 2004.
• Biełyj, A. Simwolizm. Kniga statiej. Moskwa: Musaget, 1910.
• Bobrow, S. P. „K woprosu o podlinnom stichotwornom razmiere puszkinskich «Piesien zapadnych sławian»”, „Russkaja litieratura”, nr 3 (1964): 119–137.
• Brik, O. M. „Ritm i sintaksis (matieriały k izuczeniju stichotwornoj rieczi)”. Wstupitielnaja zamietka, podgotowka tieksta i primieczanija M. W. Akimowa. W Sławianskij stich IX, red. A.W. Prochorow, T.W. Skułaczewa, 501–550, Moskwa: Rukopisnyje pamiatniki driewniej Rusi, 2012.
• Buchsztab, B. Ja. „Ob osnowach i tipach russkogo sticha”, International Journal of Slavic Linguistics and Poetics, t. XVI (1973): 96–118.
• Chołszewnikow, W. Je. Mysl, woorużennaja rifmami. Poeticzeskaja antołogija po istoriji russkogo sticha. Leningrad: Izdatielstwo Leningradskogo Uniwiersitieta, 1987.
• Červenka M. „Rhythmical Impulse. Notes and Commentaries”, Wiener Slawistischer Almanach, t. 14 (1984): 23–53.
• Dobritsyn, A. „Rhythmic entropy as a measure of rhythmic diversity (The example of the Russian iambic tetrameter)”, Studia Metrica et Poetica, t. 3, nr 1 (2016): 33–52.
• Gasparow, M. L. „Stich”. W Kratkaja litieraturnaja enciklopiedija, t. 7, kol. 197–198. Moskwa: Sowietskaja enciklopiedija, 1972.
• Gasparow, M. L. „Soizmierimost’”. W: Kratkaja litieraturnaja enciklopiedija, t. 7, 43–44. Moskwa: Sowietskaja encyklopiedija, 1972.
• Gasparow, M. L. Sovremennyj russkij stich : metrika i ritmika. Moskwa: Nauka, 1974.
• Gasparow, M. L. Russkij stich naczala XX wieka w kommientarijach, Izdanije wtoroje (dop.). Moskwa: Fortuna Limited, 2001.
• Gasparow, M. L. „A. N. Kołmogorow w russkom stichowiedeniji”. W Izbrannyje trudy, t. IV, 503–513. Moskwa: Jazyki sławianskoj kultury, 2012.
• Iluszyn, A. A. Russkoe stichoslożenije, Moskwa: Wysszaja szkoła, 1988.
• Jagłom, I. M. Matiematiczeskije struktury i matiematiczeskoje modielirowanije, Moskwa: Sowietskoje radio, 1980.
• Jakobson, R. O. „Briusowskaja stichologija i nauka o stichie”. W Akadiemiczeskij centr Narkomprosa. Naucznyje izwiestija, t. 2: Fiłosofija. Litieratura. Iskusstwo, 222–240. Moskwa: GIZ, 1922.
• Jakobson, R. O. O czeszskom stichie prieimuszczestwienno w sopostawleniji s russkim. Berlin: Opojaz - MLK, 1923. (Sborniki po tieoriji poeticzeskogo jazyka; V).
• Jakobson, R. O. „K popisu Máchova verše”. W: Torso a tajemství Máchova díla: Sborník pojednání Pražského lingvistického kroužku, red. J. Mukařovský, 207–278. Praha: Fr. Borový, 1938.
• Jakobson, R. O. „Toward a Description of Mácha’s Verse”. W Selected Writings, t. V: On Verse, Its Masters and Explorers, przetłumaczone przez , P. i W. Steiner, 433–485. The Hague – Paris – New York: Mouton, 1979.
• Erlich, V. Russian Formalism. History - Doctrine, wyd. 2., popr. The Hague: Mouton, 1965.
• Halle, M. „Žirmunskij’s Theory of Verse. A Review Article”. The Slavic and East European Journal, t. 12, nr 2 (1968): 213–218.
• Kienigsbierg, M. M. „Iz stichołogiczeskich etjudow. 1. Analiz poniatija «stich»”, wstup. stat’ja i primiecz. M. I. Szapir, Philologica, t. 1, nr 1/2 (1994): 149–185.
• Klenin, E. „M. L. Gasparov and the Definition of Verse”, The Slavic and East European Journal, t. 52, nr 2 (2008): 208–222.
• Kołmogorow, A. N. „K izuczeniju ritmiki Majakowskogo”, Woprosy jazykoznanija, nr 4 (1963): 64–71.
• Lapin, S. E., Pilszczikow I. A. „O trudach Mirosława Czerwenki po tieoriji i istoriji sticha (K wychodu pierwogo russkogo izdanija jego rabot)”, Izwiestija Rossijskoj Akadiemiji nauk. Sierija litieratury i jazyka, t. 72, nr 3 (2013): 53–65.
• Łotman, Ju. M. Lekcyi po strukturalnoj poetikie, wyp. 1 (Wwiedienije, tieorija sticha). Tartu: Tartuskij gos. uniwiersitiet, 1964 („Trudy po znakowym sistiemam”, t. 1).
• Łotman, Ju. M. Struktura chudożestwiennogo tieksta. Moskwa: Iskusstwo, 1970.
• Łotman, Ju. M. Analiz poeticzeskogo tieksta. Struktura sticha. Leningrad: Proswieszczenije, 1972.
• Łotman, M. „Russkij stich. Osnownyje razmiery, wchodiaszczije w jewropiejskij mietriczeskij fond”. W: Słowiańska metryka porównawcza. VI. Europejskie wzorce metryczne w literaturach słowiańskich, red. L. Pszczołowska, D. Urbańska, 259–339. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 1995.
• Łotman, M. „O sistiemach stichoslożenija (prieimuszczestwienno na matieriale estonskogo i russkogo sticha)”, Trudy po znakowym sistiemam, t. 26 (1998): 201–255.
• Łotman, M. „Stanowlenije anticznych razmierow w russkom stichie. Aspiekty kognitiwnoj mietriki”. W: Russian Text (19th Century) and Antiquity / Russkij tiekst (19 wiek) i anticznost’, red. K. Kroó, P. Torop, 24−53. Budapest: L’Harmattan, 2008.
• Łotman, M. „Metre. The Unknown”. W Frontiers in Comparative Metrics. In memoriam Michail Gasparov. Conference abstracts, November 21–23, 2008, Tallinn and Tartu, Estonia, red. M. Lotman, M.-K. Lotman, 32–34. Tallinn: Tallinn University Press, 2008.
• MLK 1919 - Archiw Instituta russkogo jazyka imieni W. W. Winogradowa RAN (Moskwa). F. 20. Jed. chr. 2.II: Protokoły zasiedanij Moskowskogo lingwisticzeskogo krużka za 1919 god.
• Pilshchikov, I. [Pilszczikow I. A.]. „Zasiedanije Moskowskogo lingwisticzeskogo krużka 1 ijunia 1919 goda i zarożdienije stichowiedczeskich koncepcij O. Brika, B. Tomaszewskogo i R. Jakobsona”, Revue des études slaves, t. LXXXVIII, no. 1/2 (2017): 45–69.
• Pilszczikow, I. A., Starostin A. S. „Problemy awtomatizaciji bazowych procedur ritmiko-sintaksiczeskogo analiza siłłabo-toniczeskich tiekstow”. W Nacjonalnyj korpus russkogo jazyka 2006–2008. Nowyje riezultaty i pierspiektiwy, red. W. A. Płungian, 298–315. Sankt-Pietierburg: Niestor-Istorija, 2009.
• Pilszczikow, I. A., Starostin A. S. „Problema awtomaticzeskogo raspoznawanija mietra: siłłabotonika, dolnik, taktowik”. W Otieczestwiennoje stichowiedenije. 100-lietnije itogi i pierspiektiwy razwitija. Matierialy Mieżdunarodnoj naucznoj konfierienciji 25–27 nojabria 2010 g. Sankt-Pietierburg, red. S. I. Bogdanow, E. W. Chworost’janowa, 397–406. Sankt-Pietierburg: Fiłołogiczeskij fakultiet SPbGU, 2010.
• Pilszczikow, I. A., Starostin A. S. „Automated Analysis of Poetic Texts and the Problem of Verse Meter”. W: Current Trends in Metrical Analysis, red. C. Küper, 133–140. Bern; Berlin; [etc.]: Peter Lang, 2011. (Littera: Studies in Language and Literature; vol. 2).
• Pilszczikow, I. A., Starostin A. S. „Reconnaissance automatique des mètres des vers russes. Une approche statistique sur corpus”, tłum. É. Delente, Langages, nr 199 (2015): 89–105.
• Pilszczikow, I. A., Ustinow, A. B. „Moskowskij Lingwisticzeskij Krużok i stanowlenije russkogo stichowiedienija (1919‒1920)”. W Unacknowledged Legislators. Studies in Russian Literary History and Poetics in Honor of Michael Wachtel, red. L. Fleishman, D. M. Bethea, I. Vinitsky, 389–414. Berlin [etc.]: Peter Lang, 2020. (Stanford Slavic Studies, vol. 50).
• Rudniew, W. P. „Istorija russkoj mietriki XIX - naczała XX ww. w swietie problemy «litieratura i kulturołogija»”. W Uczebnyj matieriał po tieoriji litieratury. Litieraturnyj process i razwitije russkoj kultury XVIII–XX ww., red. T. M. Kotniuch, 91–93. Tallinn: Tallinskij gos. piedagogiczeskij institut im. Eduarda Vilde, 1982.
• Rudniew, W. P. „Stich i kultura”. W: Tynianowskij sbornik. Wtoryje Tynianowskije cztienija, red. M. O. Czudakowa, 227–239. Riga: Zinātne, 1986.
• Rudniew, W. P. Słowar’ kultury XX wieka, Moskwa: Agraf, 1997.
• Rudniew, P. A. „Mietriczeskij riepiertuar A. Błoka”. W: Błokowskij sbornik, II. Trudy Wtoroj naucznoj konfierienciji, poswiaszczennoj izuczeniju żizni i tworczestwa A. A. Błoka, red. Z. G. Minc, 218–267. Tartu: Tartuskij gos. uniwiersitiet, 1972.
• Rudy, S. „Jakobson’s Inquiry into Verse and the Emergence of Structural Poetics”. W Sound, Sign and Meaning: Quinquagenary of the Prague Linguistic Circle, red. L. Matejka, 477–520. Ann Arbor: Michigan Slavic Publications, 1976. (Michigan Slavic Contributions; nr 6).
• Skułaczewa, T. W. „Mietody opriedielenija mietra w nieklassiczeskom stichie”, Izwiestija Rossijskoj Akadiemiji nauk. Sierija litieratury i jazyka, t. 71, nr 2 (2012): 45–54.
• Szapir, M. I. „Metrum et rhythmus sub specie semioticae”, Daugawa, nr 10 (1990): 63–87.
• Szapir, M. I. „«Versus» vs «prosa»: prostranstwo-wriemia poeticzeskogo tieksta”, Philologica, t. 2, nr 3/4 (1995): 7–47.
• Szapir, M. I. „O priedielach dliny sticha w wierlibrie (D. A. Prigow i drugije)”, Philologica, t. 6, nr 14/16 (1999/2000): 117–137.
• Szapir, M. I. Universum versus: jazyk - stich - smysł w russkoj poezii XVIII–XX wiekow, kn. 1. Moskwa: Jazyki russkoj kultury 2000. (Philologica russica et speculativa, t. I).
• Szapir, M. I. Universum versus: jazyk - stich - smysł w russkoj poezii XVIII–XX wiekow, kn. 2. Moskwa: Jazyki slavjanskoj kultury, 2015. (Philologica russica et speculativa, t. VII).
• Szengieli, G. A. Tiechnika sticha. Prakticzeskoje stichowiedienije. Moskwa: Sowietskij pisatiel, 1940.
• Tomaszewskij, B. W. Russkoje stichoslożenije. Mietrika. Pietrograd: Academia, 1923. (Woprosy poetiki, II).
• Tomaszewskij, B. W. O stichie. Stat’ji. Leningrad: Priboj, 1929.
• Tynianow, Ju. N. Problema stichotwornogo jazyka, Leningrad: Academia, 1924. (Woprosy poetiki, V).
• Tynianow, Ju. „O kompoziciji Jewgienija Oniegina [1921–1922]”. W Tynianow Ju. N., Poetika. Istorija litieratury. Kino, red. Je. A. Toddes, A. P. Czudakow, M. O. Czudakowa, 52–77. Moskwa: Nauka, 1977.
• Żinkin, N. I., 1961, „Znaki i sistiema jazyka”. W: Zeichen und System der Sprache. Veröffentlichung des 1. Internationalen Symposions “Zeichen und System der Sprache” vom 28.9. bis 2.10.1959 in Erfurt, t. I, 159–174. Berlin: Akademie-Verlag, 1961. (Schriften zur Phonetik, Sprachwissenschaft und Kommunikationsforschung; Nr. 3).
• Żirmunskij, W. M. Kompozicija liriczeskich stichotworienij, Pieterburg: Opojaz, 1921 (Sborniki po tieorii poeticzeskogo jazyka; IV, 4).
• Żirmunskij, W. M. Wwiedienije w mietriku. Tieorija sticha. Leningrad: Academia 1925 (Woprosy poetiki, VI).
• Żirmunskij, W. M. „Stichoslożenije Majakowskogo”, Russkaja litieratura, nr 4 (1964): 3–26.

Identifiers

DOI

10.14746/fp.2021.25.30603

Biblioteka Nauki

1954093