O doświadczeniu akuzmatycznym w poezji. Słuchanie świata w Szybkim wierszu Adama Zagajewskiego oraz Kontrapunkcie Stanisława Barańczaka

• Authors: Aleksandra Reimann-Czajkowska

Title variants

EN

On acousmatism in poetry. Listening to the world in Szybki wiersz by Adam Zagajewski and Kontrapunkt by Stanisław Barańczak

Abstracts

EN

The paper is about intermediality, focusing especially on relations between music and literature, connected by music in lyrical circumstances (Iwona Puchalska) in poetry. It is an attempt at listening to an intertextual dialogue between two poems, where listening to music is the most important experience (Goldberg Variations by J.S. Bach in Barańczak’s Kontrapunkt, and a Gregorian chant in Zagajewski’s Szybki wiersz). In the two poems logos and melos are inseparable, they permeate each other, they organize the fictional space of their respective texts, and serve as a starting point for existential considerations. Listening thus brings a new sort of a sensual reception (and organization) of reality, in which experiencing opposites can lead to desired Harmony.

PL

Artykuł zatytułowany „O doświadczeniu akuzmatycznym w poezji. Słuchanie świata w Szybkim wierszu Adama Zagajewskiego oraz Kontrapunkcie Stanisława Barańczaka” wpisuje się w problematykę intermedialności, szczególnie zaś koncentruje się na muzyczno-literackich relacjach w tekstach poetyckich, które łączy „muzyka w okolicznościach lirycznych” (Iwona Puchalska). Szkic jest próbą wsłuchania się w intertekstualny dialog, jaki nawiązuje się między wierszami, w których najważniejszym doświadczeniem podmiotu jest słuchanie muzyki (Wariacji dla Goldberga J.S. Bacha w wierszu Barańczaka i chorału gregoriańskiego w wierszu Zagajewskiego). W interpretowanych utworach logos i melos to sfery nierozłączne, wzajemnie się przenikające, które organizują fikcyjną przestrzeń tekstów, będąc zarazem punktem wyjścia do rozważań o charakterze egzystencjalnym. Słuchanie przynosi tym razem nowy rodzaj zmysłowego odbioru (i porządkowania) rzeczywistości, w której także doświadczenie przeciwieństw może prowadzić do utęsknionej Harmonii.

Keywords

EN

intermediality; Barańczak; Zagajewski; relationships beween music and literature; intertextuality; acousmatic experience; audio perception

PL

intermedialność; Barańczak; Zagajewski; związki muzyczno-literackie; intertekstualność; doświadczenie akuzmatyczne; percepcja słuchowa

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Forum Poetyki
• Year: 2022
• Issue: 27
• Pages: 90-105

Dates

published

2022

Contributors

author

Aleksandra Reimann-Czajkowska

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000225932467

References

• Barańczak, Stanisław. Wybór wierszy i przekładów. Warszawa: PIW, 1997.
• Biała, Alina. Literatura i muzyka: korespondencja sztuk. Warszawa – Bielsko-Biała: Wydawnictwa Popularnonaukowe Sfinks, 2011.
• Białoszewski, Miron. Chamowo. Utwory zebrane, t. 11, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2010.
• Cyz, Tomasz. Muzyka i Bóg. Dostęp 10.08.2021. https://www.tygodnikpowszechny.pl/muzyka-i-bog-129000.
• Czabanowska-Wróbel, Anna (red.). Czabanowska-Wróbel, Anna (red.). „I cień i światło…” O twórczości Adama Zagajewskiego. Kraków: Wydawnictwo a5, 2015.
• Czabanowska-Wróbel, Anna. Poszukiwanie blasku. O poezji Adama Zagajewskiego. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2005.
• Dembińska-Pawelec, Joanna. „Poezja jest sztuką rytmu”: o świadomości rytmu w poezji polskiej dwudziestego wieku (Miłosz – Rymkiewicz – Barańczak). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2010.
• Fogel, Alice B. Interval. Poems Based on Bach’s „Goldberg Variations”. Tucson: Schaffner Press, 2014.
• Głowiński, Michał. „Pytania zadawane muzyce”, Ruch Muzyczny 3 (1993): 6.
• Grabowski, Artur. „Mistycyzm jako mistyfikacja, czyli o słabej poezji i jej mocnych czytelnikach”. W: Różne głosy. Prace ofiarowane Stanisławowi Balbusowi na jubileusz siedemdziesięciolecia, red. Dorota Wojda, Magdalena Heydel, Andrzej Hejmej, 197–215. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.
• Hejmej, Andrzej, „Słuchający Stanisław Barańczak”. W: „Odcisk palca – rozległy labirynt”: prace ofiarowane profesorowi Wojciechowi Ligęzie na jubileusz siedemdziesięciolecia, 713–727. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2021. Hejmej, Andrzej, „Słuchający Stanisław Barańczak”. W: „Odcisk palca – rozległy labirynt”: prace ofiarowane profesorowi Wojciechowi Ligęzie na jubileusz siedemdziesięciolecia, 713–727. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2021.
• Hejmej, Andrzej, „Słuchający Stanisław Barańczak”. W: „Odcisk palca – rozległy labirynt”: prace ofiarowane profesorowi Wojciechowi Ligęzie na jubileusz siedemdziesięciolecia, 713–727. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2021. „Słuchanie literatury w społeczeństwie medialnym”. Teksty Drugie 2 (2021): 301–319.
• Herzogenrath, Bernd. „Travels in Intermedia[lity]. An Introduction”. W: Travels in Intermedia[lity]. ReBlurring the Boundarries, red. Bernd Herzogenrath, 1–14. Hanover: Dartmouth College Press, 2012.
• Kane, Brian. Sound Unseen. Acousmatic Sound in The Theory and Practice, New York: Oxford University Press Inc, 2014.
• Kremer, Aleksandra. „Głośna poezja. Uważne słuchanie w badaniach literackich”, Teksty Drugie 5 (2015): 103–124.
• Małczyński, Bartosz. Zestrojenia. Szkice o literaturze, muzyce i dobroci. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2017.
• Momro, Jakub. „Fenomenologia ucha”, Teksty Drugie 5 (2015): 7–12.
• Pociej, Bohdan. Bach – muzyka i wielkość. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1972.
• Pociej, Bohdan. Muzyka i mistyka – o pewnych wtajemniczeniach. Dostęp: 13.08.2021. https://deon.pl/wiara/duchowosc/muzyka-i-mistyka-o-pewnych-wtajemniczeniach,122745.
• Poprawa, Adam. „Bach w samochodzie albo próba harmonii. O «Kontrapunkcie» Stanisława Barańczaka”, Warsztaty Polonistyczne 2 (1993): 44–52.
• Poprawa, Adam. Formy i afirmacje. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2003.
• Puchalska, Iwona. „«Deus ex machina», czyli o doświadczeniu fonografii w poezji Stanisława Barańczaka”, Ruch Literacki 4–5 (2013): 479–483.
• Puchalska, Iwona. Muzyka w okolicznościach lirycznych. Zapisy słuchania muzyki w poezji polskiej XX i XXI wieku, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2017.
• Rajewsky, Irina O. „Intermediality, Intertextuality and Remediation. A Literary Perspective on Intermediality”, Intermédialités 6 (2005): 43–64.
• Reimann, Aleksandra. „Kontrapunkt albo poetycka definicja techniki polifonicznej”. W tejże: Muzyczny styl odbioru tekstów literackich. Iwaszkiewicz – Barańczak – Rymkiewicz – Grochowiak, 154–178. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2013.
• Reimann-Czajkowska, Aleksandra. Muzyczne transpozycje. S. I. Witkiewicz – W. Hulewicz – S. Barańczak – Z. Rybczyński – L. Majewski. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2018.
• Schaeffer, Bogusław. Dzieje muzyki. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1983.
• Schafer, R. Murray. „Muzyka środowiska”. Tłum. Danuta Gwizdalanka, Res Facta 9 (1982): 298–315.
• Schröter, Jens. „Four Models of Intermediality”. W: Travels in Intermedia[lity]. ReBlurring the Boundarries, red. Bernd Herzogenrath, 15–31. Hanover: Dartmouth College Press, 2012.
• Schweitzer, Albert. Jan Sebastian Bach. Tłum. Maria Kurecka, Witold Wirpsza. Posł. Bohdan Pociej. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1972.
• Tańczuk, Renata. „Pejzaż dźwiękowy jako kategoria badań i doświadczeń miasta”, Audiosfera. Koncepcje – Badania – Praktyki 1 (2015): 10–19.
• Toruńczyk, Barbara, „Czytając Adama Zagajewskiego”. W: „I cień i światło…” O twórczości Adama Zagajewskiego, red. Anna Czabanowska-Wróbel, 29-54. Kraków: Wydawnictwo a5, 2015.
• Walcott, Derek, „Elegista”. W: „I cień i światło…” O twórczości Adama Zagajewskiego, red. Anna Czabanowska-Wróbel, 9-28. Kraków: Wydawnictwo a5, 2015.
• Wolf, Werner. „Intermediality Revisited. Reflections on Word and Music Relations in the Context of a General Typology of Intermediality”. W: Word and Music Studies. Essays Word and Music Studies. Essays in Honor of Steven Paul Scher and on Cultural Identity and the Musical Stage, red. Suzanne M. Lodato, Suzanne Aspden, Walter Bernhart, 13–34. Amsterdam – New York: Rodopi, 2002.
• Zagajewski, Adam. Obrona żarliwości. Kraków: Wydawnictwo a5, 2002.
• Zagajewski, Adam. Późne święta. Warszawa: PIW, 1998.
• Zagajewski, Adam. Wielki niemilczenie [tekst z książki programowej Festiwalu Misteria Paschalia 2016]. Dostęp 13.08.2021, http://misteriapaschalia.com/images/upload/Zagajewski.pdf.
• Zagajewski, Adam. Wiersze wybrane. Kraków: Wydawnictwo a5, 2010

Identifiers

DOI

10.14746/fp.2022.27.34895

Biblioteka Nauki

2143213