The Mainstream and the Margins Trade Places: The Mainstream as a “Runaway” Concept of Literary Criticism

• Authors: Joanna Orska

Title variants

PL

Mainstream i off zamieniają się miejscami. Główny nurt jako „uciekające” pojęcie literackiej krytyki

Abstracts

EN

This article discusses the concept of the “mainstream” in relation to the old concepts of the canon and the opinion-forming center, as terms which have gradually replaced the more traditional and institutionally justified premises of literary criticism in the public debate. The changes in the meaning of the “literary canon,” inspired by the new pragmatic cultural market and the political transformation in Poland after 1989, have already been discussed in the last twenty years. The concept of the “mainstream” is often treated in literary criticism as a substitute. This article aims to show the difference between the abovementioned terms and the “mainstream,” which may be considered an entity to a greater extent dependent on the network model of communication in a society influenced by factors which shape culture on a “global” basis.

PL

Artykuł zarysowuje definicję pojęcia „mainstreamu” („głównego nurtu”) w odniesieniu do dawnego pojęcia kanonu oraz opiniotwórczej centrali (czy też centrum) jako określeń w debacie publicznej stopniowo zastępujących bardziej tradycyjne i instytucjonalnie uzasadnione przesłanki krytycznoliterackiego wartościowania. Przemiany znaczenia „kanonu literackiego”, które przyszły wraz z uzależnieniem tegoż wartościowania od pragmatyki nowego rynku kultury, a powiązane były z transformacją ustrojową po 1989 roku, zostały już szeroko w ciągu ostatniego z górą dwudziestolecia omówione i przedyskutowane. Pojęcie „mainstreamu” traktuje się często w krytyce jako ich zastępnik. Zadaniem tego tekstu jest wskazanie różnicy powyższymi terminami a „mainstreamem”, który uznać można za twór w większej mierze uzależniony od usieciowionego modelu komunikacji w społeczeństwie uwarunkowanym przez pewne czynniki kształtowania kultury już na „globalnej” zasadzie.

Keywords

EN

canon; opinion-forming center; the mainstream; network society; literary criticism; media debates on literature; literary criticism in digital media

PL

kanon; opiniotwórcza centrala; mainstream/główny nurt; społeczeństwo sieci; krytyka literacka; debata o literaturze w mediach dziennikarskich; krytyka literacka w mediach cyfrowych

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Forum Poetyki
• Year: 2022
• Issue: 28-29

Dates

published

2022

Contributors

author

Joanna Orska

• Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000000150656719

References

• Bartczak, Kacper. „Język jest grą. Planszówka bez planszy” (2020). https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/debaty/jezyk-jest-gra-planszowka-bez-planszy/. Dostęp 17.11.2021.
• Bodzioch-Bryła, Bogusława. „Nowe media wobec jednostki i społeczeństwa”. W: Bogusława Bodzioch-Bryła, Lilianna Dorak-Wojakowska, Michał Kaczmarczyk, Adam Regiewicz. Przepływy, protezy, przedłużenia…: przemiany kultury polskiej pod wpływem nowych mediów po 1989 roku,, 19-47. Kraków: Akademia Ignatianum w Krakowie, Wyd. WAM, 2015.
• Castells, Manuel. Społeczeństwo sieci. Tłum. Mirosława Marody, Kamila Pawluś, Janusz Stawiński, Sebastian Szymański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
• Czapliński, Przemysław. Ruchome marginesy. Szkice o literaturze lat 90. Kraków: Znak, 2002.
• Czapliński, Przemysław. Powrót centrali: literatura w nowej rzeczywistości. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2007.
• Czapliński, Przemysław. „Polityka literatury, czyli pokazywanie języka”. W: Polityka literatury. Przewodnik Krytyki Politycznej. red. Kinga Dunin., 6-39. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2009.
• Czapliński, Przemysław. Pojęcia krytyczne i krytyka pojęć literackich (nieautoryzowana wypowiedź w panelu, 2021). https://www.youtube.com/channel/UCBeKx7WCAAd5ecuDmokLTdg. Dostęp 23.02.2022.
• Dunin, Kinga. „Kopciuszek, książę DyDo i wolność”. W tejże: Karoca z dyni. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2000.
• Elliott, Anthony. Współczesna teoria społeczna. Wprowadzenie. Tłum. Paweł Tomanek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
• Erjavec, Aleš. Introduction. W: Postmodernism and the Postsocialist Condition. Red. Aleš Erjavec. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 2003. DOI https://doi.org/10.1525/9780520928558
• Iwasiów, Inga. „Wokół pojęć: kanon, homoerotyzm, historia literatury”. Katedra 1 (2001): 98–122.
• Iwasiów, Inga. Odmrażanie. Literatura w potrzebie. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2020.
• Janeczko Weronika, „W stronę mainstreamu” (2021). https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/debaty/w-strone-mainstreamu-1/. Dostęp 16.11.2021.
• Jankowicz, Grzegorz. „Piękni wygrani. Wpływ nagród na strukturę pola literackiego”. W Literatura polska po 1989 roku w świetle teorii Pierre’a Bourdieu. Podręcznik. Red. Grzegorz Jankowicz, Piotr Marecki, Jan Sowa. Kraków: Korporacja „Ha!art”, 2015: 113-155.
• Jarzębski Jerzy. Apetyt na przemianę. Kraków: Znak, 1997.
• Kaczmarski, Paweł. Wysoka łączliwość. Szkice o poezji współczesnej. Wrocław: Fundacja im. Tymoteusza Karpowicza, 2018.
• Kanon i obrzeża. Red. Inga Iwasiów, Tatiana Czerska. Kraków: Universitas, 2005.
• Kozicka, Dorota. Krytyczne (nie)porządki. Studia o współczesnej krytyce literackiej w Polsce. Kraków: Universitas, 2013.
• Literatura polska 1989–2009: przewodnik. Red. Piotr Marecki. Kraków: Korporacja „Ha!art”, 2010.
• Literatura polska po 1989 roku w świetle teorii Pierre’a Bourdieu. Podręcznik. Red. Grzegorz Jankowicz, Piotr Marecki, Jan Sowa. Kraków: Korporacja „Ha!art”, 2015.
• Literatura polska po 1989 w świetle teorii Pierre’a Bourdieu. Raport z badań. Red. Grzegorz Jankowicz, Piotr Marecki, Alicja Palęcka, Jan Sowa, Tomasz Warczok. Kraków: Korporacja „Ha!art”, 2014.
• „Literatura w uścisku mediów” [rozmowa redakcyjna]. Uczestnicy: Przemysław Czapliński, Kinga Dunin, Jerzy Jarzębski, Dariusz Nowacki, Piotr Śliwiński, Marek Zaleski). Res Publica Nowa 7 (2000): 49–60.
• Łobodziński, Filip. „O niezgodzie w literaturze” [wypowiedź w panelu, nieautoryzowana do druku]. https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/nagrania/o-niezgodzie-literaturze/. Dostęp 16.11.2021.
• Maliszewski, Karol. „Konrad Góra, którego najmocniej czuję” (2016). https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/debaty/konrad-gora/. Dostęp 17.11.2021.
• Maliszewski, Karol. „Zamykam oczy, otwieram oczy” (2021). https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/debaty/zamykam-oczy-otwieram-oczy/. Dostęp 17.11.2021.
• Mateusz, Dawid. „Damy wam tam, gdzie was nie ma” (2020). https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/debaty/damy-wam-tam-gdzie-was-nie-ma/. Dostęp 17.11.2021.
• Sławiński, Janusz. „Zanik centrali”. Kresy 2 (1994). Przedruk w: Janusz Sławiński, Prace wybrane T. 5, Przypadki poezji, 335–339. Kraków: Universitas, 2001.
• Śliwiński, Piotr. „Gorzej czy normalnie”. W tegoż: Przygody z wolnością. Uwagi o poezji współczesnej, 11-21 Kraków: Znak, 2002.
• Świerkosz, Monika. „«Czystej między niewiastami» droga do kanonu”. W tejże: W przestrzeniach tradycji. Proza Izabeli Filipiak i Olgi Tokarczuk w sporach o literaturę, kanon i feminizm, 156-178 Warszawa: IBL, 2015.
• Uniłowski, Krzysztof. „Cała prawda o «prozie środka», cz. 2”. FA-art 4 (2002): 32–41.
• Uniłowski, Krzysztof. Granice nowoczesności. Proza polska i wyczerpanie modernizmu. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2006.
• Uniłowski, Krzysztof. Kup pan książkę! Szkice i recenzje. Katowice: Wydawnictwo „FA-art”, 2008.
• Warczok, Tomasz, Alicja Palęcka, Piotr Marecki. Pole literackie w Polsce po 1989 roku. W: Literatura polska po 1989 w świetle teorii Pierre’a Bourdieu. Raport z badań, red. Grzegorz Jankowicz, Piotr Marecki, Alicja Palęcka, Jan Sowa, Tomasz Warczok, 91–162. Kraków: Korporacja „Ha!art”, 2014

Identifiers

DOI

10.14746/fp.2022.28-29.36748

Biblioteka Nauki

27312263