Językowo-kulturowe znaczenie swaczyny na Śląsku

• Authors: Lidia Przymuszała , Dorota Świtała-Trybek

Title variants

EN

The linguistic and cultural meaning of swaczyna in Silesia

Abstracts

EN

The subject of the article is swaczyna – a little-known dialect name for an afternoon meal. The aim of the article is to analyze themeaning of this word, to show its functioning against the background of the region’s folk culture, to discuss its origin and synonyms, as well as to show how the lexeme’s meaning changed together with the cultural behaviour patterns denoted by it. The analysis combines the linguistic and cultural perspectives. The research is based on chronologically diverse ethnographic materials, own field materials and materials extracted from the record of Słownik gwar śląskich [Dictionary of Silesian Sub-dialects]. Thesubject is a part of an important and current effort to protect intangible cultural heritage, which – in accordance to the UNESCO convention of 2003 – consists in the preservation of and passing the heritage (in the form of language and customs), for instance by examining and documenting it.

PL

Przedmiotem artykułu uczyniono swaczynę – mało dzisiaj znaną gwarową nazwę podwieczorku. Celem artykułu jest analiza znaczenia słowa, pokazanie jego funkcjonowania na tle kultury ludowej regionu, omówienie jego pochodzenia oraz synonimów, a także przeobrażeń znaczeniowych samego leksemu i nazywanych nim wzorów zachowań kulturowych. Analiza łączy perspektywę lingwistyczną z kulturoznawczą. Podstawę badawczą stanowią zróżnicowane chronologicznie materiały etnograficzne, własne materiały terenowe oraz materiały wyekscerpowane z kartoteki Słownika gwar śląskich. Temat wpisuje się w ważną i aktualną problematykę związaną z ochroną niematerialnego dziedzictwa kulturowego, polegającą – w myśl konwencji UNESCO z 2003 r. – na utrwalaniu i przekazywaniu tego dziedzictwa (obecnego w języku i zwyczajach) m.in. poprzez jego badanie i dokumentowanie.

Keywords

EN

dialectology; Silesia; swaczyna; afternoon meal; folk culture

PL

dialektologia; Śląsk; swaczyna; podwieczorek; kultura ludowa

• Publisher: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• Journal: Gwary Dziś
• Year: 2022
• Volume: 15
• Pages: 137-147

Dates

published

2022

Contributors

author

Lidia Przymuszała

• Uniwersytet Opolski, Instytut Językoznawstwa

• https://orcid.org/000000029925251X

author

Dorota Świtała-Trybek

• Uniwersytet Opolski, Instytut Językoznawstwa

• https://orcid.org/0000000185255800

References

• Bronicz S. (1966), Rolnictwo, [w:] Stare i Nowe Siołkowice, cz. I, red. M. Gładysz, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 109–130.
• Drożdż A. (2002), Pomoc wzajemna. Współdziałanie społeczne i pomoc sąsiedzka, [w:] Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. VII, Wrocław–Cieszyn.
• Dubiel L. (1973), Dzieci i młodzież wsi śląskiej. Przemiany w tradycjach wychowawczych rodziny i środowiska, Katowice.
• Kadłubiec K.D. (2002), Skoro zapomniane. O radościach i smutkach starej Karwiny, Karwina.
• Kiereś M. (2018), Tradycje kulinarne Beskidów i Śląska Cieszyńskiego, [w:] Zbiór przepisów potraw regionalnych województwa śląskiego, wyd. 2, red. H. Szymanderska, Katowice, s. 133–143.
• Korzeniowska W. (1993), Codzienność społeczności wsi rejencji opolskiej w aspekcie zachodzących przemian (1815–1914), Opole.
• Krzyżanowski J. (red.) (1969), Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. I, Warszawa.
• Kutrzeba-Pojnarowa A. (1977), Kultura ludowa i jej badacze. Mit i rzeczywistość, Warszawa.
• Łabońska E. (1996), Śląska kucharka doskonała, Katowice.
• Malinowski L. (1976), Zarysy życia ludowego na Szląsku, [w:] J. Pośpiech, S. Sochacka, Lucjan Malinowski a Śląsk (działalność śląskoznawcza, teksty ludoznawcze), Opole, s. 111–200.
• Ondrusz J. (1960), Przysłowia i przymówiska ludowe ze Śląska Cieszyńskiego, Wrocław.
• Ondrusz J. (1972), Pożywienie ludu cieszyńskiego, [w:] Płyniesz Olzo... Zarys kultury materialnej ludu cieszyńskiego, red. D. Kadłubiec, Ostrawa, s. 175–201.
• Ondrusz J. (2016), Pożywienie ludu cieszyńskiego, [w:] D. Kadłubiec z zespołem, Płyniesz Olzo. Monografia kultury ludowej Śląska Cieszyńskiego, Czeski Cieszyn, s. 491–515.
• Pośpiech J. (1987), Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Opole.
• Pszczółka P. (1964), Ze wspomnień o domu rodzinnym, [w:] Wspomnienia cieszyniaków, zebrał i oprac. L. Brożek, przedm. L. Chlebowczyk, Warszawa, s. 224–229.
• SK, Karłowicz J., Słownik gwar polskich, t. 5, Kraków 1907.
• SL, Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa 1812.
• SW, Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W., Słownik języka polskiego, t. 6, Warszawa 1915.
• Szromba Z. (1963), Pożywienie ludności wiejskiej w Starych Siołkowicach z końcem XIX i w XX wieku, [w:] Stare i Nowe Siołkowice, cz. I, red. M. Gładysz, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 131–175.
• Szromba-Rysowa Z. (1969), Proletariat rolny w społeczności wiejskiej (na przykładzie wsi Dzierżysławice), Opole.
• Szromba-Rysowa Z. (1978), Pożywienie ludności wiejskiej na Śląsku, Wrocław–Warszaw–Kraków–Gdańsk.
• Szymik J. (2012), Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim, Czeski Cieszyn–Wrocław.
• Świtała-Mastalerz J., Świtała-Trybek D. (2014), Śląska spiżarnia. O jodle, warzyniu, maszketach i inszym pichcyniu, Koszęcin.
• Świtała-Trybek D. (2000), Święto i zabawa. Odpusty parafialne na Górnym Śląsku, Wrocław.
• Wesołowska H. (1989), Zwyczaje i obrzędy rodzinne, [w:] Folklor Górnego Śląska, red. D. Simonides, Katowice, s. 95–169.
• Wysłouchowa M. (1896), Przyczynki do opisów wsi Wisły w Cieszyńskiem, „Lud” II, s. 126–141.

Identifiers

DOI

10.14746/gd.2022.15.14

Biblioteka Nauki

26850442