Z XIX-wiecznej gwarowej praktyki leksykograficznej (na podstawie Słowniczka wyrazów ludowych we wsi Jaksicach Zygmunta Wasilewskiego)

• Authors: Stanisław Cygan

Title variants

EN

The nineteenth-century sub-dialectal lexicographic practice (based on The Glossary of Folk Words in the village of Jaksice by Zygmunt Wasilewski).

Abstracts

EN

The article revolves around the lexicographic practice of Zygmunt Wasilewski, a lawyer, politician, journalist, literary critic in reference to his 19th-century regional glossary from the village of Jaksice, Pińczów county (central-northern Małopolska). In characterizing this set of words (212 entry words), I have taken into account the macro- and microstructure of the glossary. The lexical material contained in The Glossary is primarily a source of knowledge of the sub-dialects of Kielce Region in research into Polish sub-dialects in general. It also gives insight into the technique of this unqualified lexicographer, a folk culture enthusiast in his youth.

PL

Przedmiotem opisu w artykule jest praktyka leksykograficzna Zygmunta Wasilewskiego, prawnika, polityka, publicysty, krytyka literackiego, odnosząca się do jego XIX-wiecznego regionalnego słowniczka ze wsi Jaksice, pow. pińczowski (obszar Małopolski środkowo-północnej). Charakteryzując ten zbiorek wyrazów (212 wyrazy hasłowe), biorę pod uwagę makro- i mikrostrukturę strukturę słowniczka. Zawarty w nim materiał leksykalny stanowi przede wszystkim źródło do poznania gwary regionu kieleckiego oraz do badań gwar polskich w ogóle, ale daje także wgląd w pracę warsztatową tego niewykwalifikowanego leksykografa, w młodości pasjonata kultury ludowej.

Keywords

EN

subdialectal dictionaries; Polish subdialectal lexicography; dialectal lexis; Kielce Region

PL

słowniczki gwarowe; polska leksykografia gwarowa; leksyka dialektalna; region kielecki

• Publisher: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• Journal: Gwary Dziś
• Year: 2022
• Volume: 15
• Pages: 59-70

Dates

published

2022

Contributors

author

Stanisław Cygan

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Literaturoznawstwa i Językoznawstwa

• https://orcid.org/0000000211083302

References

• Biela J. (1891), Spis wyrazów zebranych we wsi Żarnówce nad Skawą, „Sprawozdania Komisjin Językowej Akademii Umiejętności” IV, s. 374–384.
• Cinciała A. (1998), Słownik dyalektyczny Księstwa Cieszyńskiego z dodatkiem przysłowiów i frazeologii, Wisła.
• Cygan S. (1997), Stan badań nad gwarami kieleckimi, [w:] Tradycja badań dialektologicznych w Polsce. Księga referatów z sesji językoznawczej w Olsztynie, red. H. Sędziak, Olsztyn, s. 102–118.
• Cygan S. (2002), Gwara w pracach etnograficznych Zygmunta Wasilewskiego, [w:] Zygmunt Wasilewski – polityk – krytyk – regionalista, red. M. Meducka, Kielce, s. 145–160.
• Cygan S. (2005), Ludoznawcze zainteresowania kieleckiej inteligencji, [w:] Z tradycji i dorobku inteligencji kieleckiej w XIX i XX wieku, red. M. Meducka, Kielce, s. 11–27.
• Cygan S. (2015), Trzy dziewiętnastowieczne małopolskie słowniczki gwarowe, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 7–23.
• Cygan S. (2020), Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe księdza Władysława Siarkowskiego z perspektywy leksykograficznej, „Gwary Dziś”, t. 12, s. 229–245.
• Dembowski B. (1891), Spis wyrazów i wyrazów używanych na Podhalu jako uzupełnienie poprzednich zbiorów, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności” IV, s. 301–317.
• Dembowski B. (1885), Spis wyrazów podhalskich, „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego” X, s. 1–26.
• Dembowski B. (1894), Słownik gwary podhalskiej, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności” V, s. 339–444.
• Doroszewski W. (1953), Przedmiot i metody dialektologii, „Poradnik Językowy, z. 4, s. 4–12.
• Dubisz S. (2011), Kwalifikatory w słowniku – problem nie tylko leksykograficzny, „Prace Filologiczne”, t. LX, s. 99–108.
• Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe z Polski północno-wschodniej (2009), cz. I, red. B. Nowowiejski, Białystok.
• Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe z Polski północno-wschodniej (2020), cz. II, red. B. Nowowiejski, B. Kuryłowicz, Białystok.
• Engelking-Teleżyńska E., Markowski A., Weiss E. (1989), Kwalifikatory w słownikach – próba systematyzacji, „Poradnik Językowy”, z. 5, s. 300–309.
• Erber B., 1962, Zarys stanu badań etnograficznych w woj. kieleckim, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, s. 333–359.
• Gloger Z. (1893), Słownik gwary ludowej w okręgu tykocińskim, „Prace Filologiczne”, t. IV, s. 795–904.
• Głuchowski W. [Wasilewski Z.] (1890), Listy ze wsi, „Głos”, nr 38, s. 460–461, nr 39, s. 472–473, nr 40, s. 486–487, nr 42, s. 509–510.
• Jaskłowski W.J. (1904), Wieś Mnichów (w powiecie jędrzejowskim), „Wisła”, t. XVIII, s. 1–24, 74–88, 177–205.
• Kapełuś H. (1982), Wisła (1887–1905), [w:] Dzieje folklorystyki polskiej, red. H. Kapełuś, J. Krzyżanowski, Warszawa, s. 264–337.
• Karaś H. (1961), Z historii badań nad słownictwem gwarowym, „Język Polski”, z. 3, s. 161–180, z. 5, s. 355–369.
• Karaś H. (2010), Polskie słowniki gwarowe – dzieje, typologia, metody opracowania, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 72–104.
• Karaś H. (2011), Polska leksykografia gwarowa, Warszawa.
• Karaś H. (2012), Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe jako przedmiot badań językoznawczych, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 55–64.
• Karaś H. (2013), Słowniczek gwar wielkopolskich Oskara Kolberga w dziejach polskiej leksykografii gwarowej, [w:] Cum reverentia, gratia, amicitia... Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogdanowi Walczakowi, t. II, red. J. Migdał, A. Piotrowska-Wojaczyk, Poznań, s. 33–44.
• Karłowicz J. (1871), Poradnik dla zbierających rzeczy ludowe, Warszawa.
• Korespondencja – Zygmunt Wasilewski Stefan Żeromski. Korespondencja wzajemna 1890–1925 (2019), opr. Z.J. Adamczyk, Kielce.
• Kupiszewski W. (2011), Co z tego pozostało? (O pewnej gwarze po stu latach), „Prace Filologiczne”, t. LXII, s. 155–162.
• Kuryłowicz B. (2003), „Słownik gwary ludowej w okręgu tykocińskim” Zygmunta Glogera jako źródło „Słownika gwar polskich” Jana Karłowicza, „Prace Filologiczne” LXIV, s. 191–199.
• Kuryłowicz B. (2007), O słowniczku tykocińskim Zygmunta Glogera, [w:] Z zagadnień leksykologii i leksykografii języków słowiańskich, red. J. Kamper-Warejko, I. Kaproń-Charzyńska, Toruń, s. 87–97.
• Linde M.S.B. (1951), Słownik języka polskiego, wyd. trzecie, t. V.
• Lubczyńska A. (2002), Z. Wasilewski – od etnografii do regionalizmu, [w:] Z. Wasilewski: polityk – krytyk – regionalista, red. M. Meducka, Kielce, s. 109–135.
• Łoś J. (1904), Znaczenie Słownika gwar polskich, „Wisła”, t. XVIII, s. 177. Malinowski L. (1873), Beiträge zur slavischen Dialectologie. I. Ueber die oppelnsche Mundart in Oberschlesien. (1. Heft: Laut- und Formenlehre), Leipzig.
• Maryniakowa I., Rembiszewska D.K., Siatkowski J. (2014), Różnojęzyczne słownictwo gwarowe Podlasia, Suwalszczyzny i północno-wschodniego Mazowsza, Warszawa.
• Matlakowski W. (1891), Zbiór wyrazów ludowych dawnej Ziemi Czerskiej, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności” IV, s. 362–373.
• Matlakowski W. (1894), Słownik wyrazów ludowych zebranych w Czerskiem na Kujawach, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności” V, s. 127–147.
• Màtyàs M. (1891), Słowniczek gwary ludu zamieszkającego wschodnio-południową najbliższą okolicę Nowego Sącza ( wsie: Zawada, Nawojówka, Brzeziny, Kunów, Jamnica, Poręba, Bielowice i Dąbrówka Polska), „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności” IV, s. 318–335.
• Meducka M. (1997), Endek z Siekierna, „Ikar”, z. 2 s. 21–22.
• Miodunka W. (1989), Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa.
• Motas M. (2020), Zygmunt Wasilewski (1865–1948), [w:] Słownik biograficzny polskiego obozu narodowego, t. 1, red. K. Kawęcki, Warszawa, s. 348–360.
• Nitsch K. (1929), Wybór tekstów polskich gwarowych, Lwów.
• Nowowiejski B. (2003), „Słowniczek gwary augustowskiej” Aleksandra Osipowicza jako rekonstruowane źródło do historii polskiej leksykografii gwarowej, [w:] Gwary dziś, t. 2: Regionalne słowniki i atlasy gwarowe, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 97–102.
• Nowowiejski B. (2007), Z warsztatu leksykograficznego Ludwika Czarkowskiego, [w:] Gwary dziś, t. 4: Konteksty dialektologii, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 263–273.
• Nowowiejski B. (2009a), Przekładowy słownik niemiecko-polski z połowy XIX wieku jako zapis językowej świadomości słownikarza, [w:] Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 8, Szczecin, s. 83–93.
• Nowowiejski B. (2009b), Zapomniane słownictwo z połowy XIX wieku, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 9, s. 217–231.
• Nowowiejski B. (2010a), Z warsztatu leksykograficznego Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, [w:] Język polski – wczoraj – dziś – jutro, red. B. Czopek-Kopciuch, P. Żmigrodzki, Kraków, s. 176–183.
• Nowowiejski B. (2010b), Wychowawczy wymiar słowników niemiecko-polskich z XIX w., „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 10, s. 203–214.
• Nowowiejski B. (2013), Słownik Mrongowiusza – między Lindem a słownikiem wileńskim, „Prace Filologiczne”, t. LXIV, s. 225–244.
• Przewodnik – Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2, red. A. Hutnikiewicz, Warszawa 2000.
• Reichan J., Woźniak K. (2001), Perspektywy polskiej leksykografii gwarowej, [w:] Gwary dziś, t. 1: Metodologia badań, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 33–42.
• Rembiszewska D.K. (2010), Słownik dialektu knyszyńskiego a inne słowniczki gwarowe z obszaru północno-wschodniej Polski, „Prace Filologiczne”, t. LVIII, s. 345–361.
• Rzeszowski L. (1891), Spis wyrazów ludowych z okolicy Żywca, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności IV, s. 353–361.
• Słownik gwar polskich, oprac. Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie pod kierunkiem M. Karasia, Źródła, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Słownik języka polskiego (tzw. warszawski), red. J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa.
• Słownik wileński, cz. I-II, Wilno.
• Sokólska U. (2013), Przyczynki do projektu Wielkiego słownika polskiego Jana Karłowicza jako źródło wiedzy o warsztacie leksykografa końca XIX wieku, „Prace Filologiczne”, s. 351–366.
• Tyrpa A. (2015), Językoznawstwo w Dziełach wszystkich Oskara Kolberga, [w:] Ja daję właśnie materiał… O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin, red. E. Antyborzec, Poznań, s. 91–108.
• Urbańczyk S. (1993), Dwieście lat polskiego językoznawstwa (1751–1950), Kraków.
• Waga A. (1860), Abecadłowy spis wyrazów ludowego języka w okolicach Łomży, Wizny i przyległych, „Biblioteka Warszawska”, t. II, s. 748–760.
• Wasilewski Z. (1889), Jagodne (wieś w powiecie łukowskim, gmina Dąbie). Zarys etnograficzny, Biblioteka „Wisły”, t. IV, Warszawa.
• Wasilewski Z. (1892), Przyczynek do etnografii Krakowiaków, „Wisła”, t. VI, s. 184–204, 300–317.
• Wasilewski Z. (1895), Słowniczek wyrazów ludowych we wsi Jaksicach, „Prace Filologiczne”, t. V, z. I, s. 90–98.
• Wasilewski Z. (1933), Wyprawa do Jaksic, „Pamiętnik Koła Kielczan”, t. VI, Kielce–Warszawa, s. 73–83.
• Wasilewski Z. (1962), Życiorys autora, [w:] Z. Wasilewski, Pokolenia w służbie narodu, Londyn, s. 7–41.
• Wojtkiewicz I. (2003), O „Słowniczku gwary augustowskiej” Aleksandra Osipowicza, [w:] Słowa jak mosty nad wiekami, red. U. Sokólska, P. Wróblewski, Białystok, s. 287–297.
• Woźniak K. (2000), Stan polskiej leksykografii gwarowej pod koniec XX wieku, [w:] Słowiańskie słowniki gwarowe, pod red. H. Popowskiej-Taborskiej, Warszawa, s. 17–51.
• Wronicz J. (2010), Mały słownik gwar polskich, „Prace Filologiczne”, t. LVIII, s. 457–469.
• Wysoczański W. (2015), Materiały językowe w Kolbergowskim przekazie źródłowym, [w:] Ja daję właśnie materiał… O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin, red. E. Antyborzec, Poznań, s. 107–124.
• Zawiliński R. (1887), O sposobie gromadzenia materyałów etnograficznych, „Wisła”, t. I, s. 3–8, 43–48.
• Złoża J. (1891), Zbiór wyrazów używanych w okolicach Chochołowa, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności” IV, s. 341–352.
• Żeromski S. (1973), Dzienników tom odnaleziony, Warszawa.
• Żmigrodzki P. (2003), Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice.

Identifiers

DOI

10.14746/gd.2022.15.7

Biblioteka Nauki

26850450