Nazwy gościn w gwarze i kulturze Śląska (na tle porównawczym)

• Authors: Lidia Przymuszała , Dorota Świtała-Trybek

Title variants

EN

Names of receptions in the dialect and culture of Silesia (a comparative study)

Abstracts

EN

The subject of this article encompasses nearly 70 dialectal names of receptions defined as social meetings combined with feasting. The article aims to discuss the semantics of the names in close connection with the region’s culture, to present their origin and justification, as well as their geographical distribution. Some of the names discussed (biesiada, gościna, uczta) are or were also known in general Polish and some dialects. Others, such as fajer, Abraham, radośnik, welflajsz testify to the specificity of Silesia, both with respect to the language and the customs. The text is based on own field materials collected in Upper Silesia in 2017–2022, older and newer ethnographic studies, as well as dictionaries of the Silesian dialect.

PL

Przedmiotem niniejszego artykułu jest blisko 70 gwarowych nazw gościn – towarzyskich spotkań połączonych z biesiadowaniem. Artykuł ma na celu omówienie semantyki nazw pokazanych w ścisłym powiązaniu z kulturą regionu, przedstawienie ich pochodzenia i motywacji, a także ich geograficznego rozprzestrzenienia. Część z omówionych nazw (biesiada, gościna, uczta) są lub były znane także w polszczyźnie ogólnej i w niektórych gwarach. Inne, jak na przykład fajer, Abraham, radośnik, welflajsz świadczą o specyfice śląskiej, przejawiającej się na płaszczyźnie języka i w sferze zwyczajowej. Podstawę badawczą tekstu stanowią własne materiały terenowe zebrane na obszarze Górnego Śląska w latach 2017–2022, starsze i nowsze opracowania etnograficzne, a także słowniki dialektu śląskiego.

Keywords

EN

Silesia; dialectal vocabulary; names of receptions; culture; feasting

PL

Śląsk; słownictwo gwarowe; nazwy gościn; kultura; biesiadowanie

• Publisher: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• Journal: Gwary Dziś
• Year: 2023
• Volume: 16
• Pages: 145-157

Dates

published

2023

Contributors

author

Lidia Przymuszała

• Uniwersytet Opolski w Opolu, Instytut Językoznawstwa

• https://orcid.org/000000029925251X

author

Dorota Świtała-Trybek

• Uniwersytet Opolski w Opolu, Instytut Językoznawstwa

• https://orcid.org/0000000185255800

References

• Bańkowski A. (2000), Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1-2, Warszawa.
• Brückner A. (1993), Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
• Bukowska-Floreńska I. (2007), Rodzina na Górnym Śląsku, Katowice.
• Chałasiński J. (1935), Antagonizm polsko-niemiecki w osadzie fabrycznej „Kopalnia”, „Przegląd Socjologiczny”, t. 3, nr 1-2, s. 146-278.
• Cinciała A. (1998), Słownik dyalektyczny Księstwa Cieszyńskiego, Wisła.
• Gerlich H. (1998), Cykle ludzkiego życia - od narodzin do śmierci, Katowice.
• Gerlich H. (1991), Rodzinne gościny, [w:] Śląskie uciechy i zabawy (materiały etnologiczno-folklorystyczne), red. I. Bukowska-Floreńska, Bytom, s. 185-209.
• ISJP, Inny słownik języka polskiego, t. 1, red. M. Bańko, Warszawa 2000.
• Kadłubiec K.D. (2002), Skoro zapomniane. O radościach i smutkach starej Karwiny, Karwina.
• Karłowicz J. (1900-1911), Słownik gwar polskich, t. I-VI, Kraków.
• KSGP PAN, Kartoteka Słownika gwar polskich PAN, https://rcin.org.pl/ijp/dlibra/publication/38024/edition/22914/content?ref=struct (dostęp: 15.11.2022).
• Klaussmann A.O. (1996), Górny Śląsk przed laty, [tytuł oryginału: Oberschlesien vor 55 Jahren], tłum. A. Halor, Katowice.
• Linde S.B. (1808), Słownik języka polskiego, t. I, cz. 2, Warszawa, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/8178/edition/12852/content (dostęp: 26.02.2021).
• Linde S.B. (1812), Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/8182/edition/13038/content (dostęp: 24.11.2022).
• Ondrusz J. (2016), Obrzędy i zwyczaje, [w:] D. Kadłubiec z zespołem, Płyniesz Olzo. Monografia kultury ludowej Śląska Cieszyńskiego, Czeski Cieszyn, s. 212-234.
• Pośpiech J. (1987), Zwyczaje i obrzędy na Śląsku, Opole.
• Przybyła-Dumin A. (2021), Kulinarne narracje świąteczne (na przykładzie wyników badań terenowych obrzędowości dorocznej w gminie Czechowice-Dziedzice), [w:] Dziedzictwo kulinarne Śląska w nowych kontekstach interpretacyjnych, red. L. Przymuszała, D. Świtała-Trybek, Opole, s. 91-101.
• Przymuszała L., Świtała-Trybek D. (2022), Językowo-kulturowe znaczenie swaczyny na Śląsku, „Gwary Dziś” 15, s. 137-147.
• SGP PAN, Słownik gwar polskich, red. J. Okoniowa, J. Reichan, t. VI, z. 3, Kraków 2003.
• Simonides D. (2007), Mądrość ludowa. Dziedzictwo kulturowe Śląska Opolskiego, Wrocław.
• Sławski F. (1952-1956), Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I, Kraków.
• SJPD, Słownik języka polskiego, t. I-VIII, t. 1-11, red. W. Doroszewski, Warszawa 1958-1969, https://doroszewski.pwn.pl (dostęp: 15.11.2022).
• SW, Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1900-1927, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/7403/display/Default (dostęp: 15.11.2022).
• SPLP, Słownik polskich leksemów potocznych, t. I, II, red. W. Lubaś, Kraków 2001, 2003.
• SPXVI, Słownik polszczyzny XVI wieku, t. VIII, red. M.R. Mayenowa, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/18617/edition/28045#description (dostęp: 16.11.2022); t. XXXV, red. K. Mrowcewicz, Warszawa 2011, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/55856/edition/60376 (dostęp: 16.11.2022).
• SStp, Słownik staropolski, t. II, red. S. Urbańczyk, Wrocław-Kraków-Warszawa 1956-1959.
• Staszczak Z. (1978), Pogranicze polsko-niemieckie jako pogranicze etnograficzne, Poznań.
• Szmatloch B. (2016a), Jak ftoś dożył setki, to sie wszyscy radowali i dziwowali, „Gazeta Wyborcza” (z 22.07), https://katowice.wyborcza.pl/katowice/7,156347,20431301,pogodomy-se-po-slonsku-gyburstag-gybis-i-sznuptabacka.html?disableRedirects=true (dostęp: 24.11.2022).
• Szmatloch B. (2016b), Pogodomy se po ślonsku. Gyburstag, gybis i sznuptabacka, „Gazeta Wyborcza” (z 22.07), https://katowice.wyborcza.pl/katowice/7,156347,20431301,pogodomy-se-po-slonsku-gyburstag-gybis-i-sznuptabacka.html?disableRedirects=true (dostęp: 24.11.2022).
• Szołtysek M. (2013), Abrahamowy gyburstag, „Dziennik Zachodni” (z 9.02), https://dziennikzachodni.pl/szoltysek-abrahamowy-gyburstag/ar/756439 (dostęp: 23.11.2022).
• Szromba-Rysowa Z. (1981), Zwyczaje towarzyskie, zawodowe i okolicznościowe, [w:] Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, s. 155-180.
• Szromba-Rysowa Z. (1988), Przy wspólnym stole. Z obyczajowości współczesnej wsi karpackiej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
• USJP, Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1, red. S. Dubisz, Warszawa 2003.
• Wesołowska H. (1991), Zwyczaje i obrzędy rodzinne, [w:] Kultura ludowa śląskiej ludności rodzimej, red. D. Simonides przy udziale P. Kowalskiego, Wrocław-Warszawa, s. 228-260.
• WSJP, Wielki słownik języka polskiego, red. P. Żmigrodzki, Kraków 2007-, https://www.wsjp.pl (dostęp: 24.11.2022).
• https://pl.wiktionary.org/wiki/abrah%C3%A1moviny (dostęp: 15.11.2022) [abrahamowiny].
• https://slovnik.juls.savba.sk/?w=abrahamoviny&s=exact&c=Cde3&cs=&d=sssj# (dostęp: 24.11.2022) [abrahamowiny].

Identifiers

DOI

10.14746/gd.2023.16.12

Biblioteka Nauki

26850471