PARATACTIC POETICS. ON THE INCONGRUENCY OF AUTHOR AND WORK INTENTION IN KURT SCHWITTERS’ LITERARY OEUVRE

• Authors: Hubert van den Berg

Title variants

EN

PARATACTIC POETICS. ON THE INCONGRUENCY OF AUTHOR AND WORK INTENTION IN KURT SCHWITTERS’ LITERARY OEUVRE

PL

PARATAKTYCZNA POETYKA. O INKONGRUENCJI AUTORA I INTENCJI UTWORU W TWÓRCZOSCI KURTA SCHWITTERSA

• Languages of publication: DE

Abstracts

PL

Wiele utworów z awangardowej spuścizny Kurta Schwittersa ma charakter enigmatyczny. Nie tylko jego abstrakcyjne prace wizualne, ale także poezja, opiera się prostej, jednoznacznej interpretacji, nie zawiera prostego przekazu ani wyraźnych sygnałów intencji Schwittersa. W tym kontekście utwory Schwittersa nie są odosobnionym przypadkiem, ale raczej typowym przykładem sztuki i literatury historycznej awangardy, do której należał Schwitters. Podobnie jak w przypadku ogólnych studiów nad awangardą, jego utwory literackie odnoszą się do manifestów i pism programowych, które zawęziły sens jego dzieł sztuki, obrazów, rzeźb, poezji i innych tekstów, jako źródła wskazówek intencji Schwittersa i znaczenia, jakie przypisywał swoim pracom. Ale do jakiego stopnia owe pisma programowe są godne zaufania albo – by ująć rzecz precyzyjniej – do jakiego stopnia owe cele estetyczne, procedury artystyczne i poetyka wyłożona w tych tekstach odnoszą się do artystycznej i literackiej praktyki, którą obserwujemy w pracach Schwittersa? Skupiając się na poetyckiej spuściźnie Schwittersa i jego poetyce sformułowanej w manifestach i innych tekstach z dziedziny poetyki, dostrzegamy wyraźnie, że uwagi Schwittersa o poezji były integralną częścią jego refleksji estetycznej o sztuce wizualnej i jego poetyce sformułowanej w pismach programowych, bardziej niż pochodną jego refleksji nad pracami artystycznymi. To nierzadka cecha poetyki awangardowej, która często odwzorowywała i próbowała skopiować cele artystyczne sformułowane w kontekście sztuki wizualnej (można argumentować, że Schwitters był w pierwszej linii artystą wizualnym). Nawet pomiędzy programowymi tekstami Schwittersa zogniskowanymi wyraźnie na poetyce, a jego poezją i prozą pozornie wyjaśnianą w tych tekstach, istnieje oczywista różnica pomiędzy teorią a praktyką. Porównanie z refleksją tzw. „rosyjskich formalistów” pokazuje, że te rozważania o poezji są w dużym stopniu zbieżne z podejściem Schwittersa, jednak o wiele bardziej subtelne i precyzyjne w definiowaniu poetyckich zasad, które charakteryzują spuściznę Schwittersa – być może nie jest to przypadkowe. Oprócz bliskości formalistów i awangardy, Schwitters, podobnie jak formaliści, inspirował się niemieckim historykiem i teoretykiem literatury, Oskarem Walzelem. Schwitters uczęszczał na jego zajęcia podczas studiów na akademii sztuk w Dreźnie, formaliści czytali Walzela i tłumaczyli jego prace. To może wyjaśniać rzucającą się w oczy zbieżność pomiędzy Schwittersem a formalistami, na przykład w naciskaniu na „materialność” słowa, ale także w próbach połączenia refleksji nad słowem i nad obrazem, które były głównym przedmiotem rozważań Walzela. Walzel jako trait d’union pomiędzy Schwittersem a formalistami, może być także zachętą do czytania poezji Schwittersa jako poezji z osobliwościami, które u formalistów stosowane były o wiele bardziej precyzyjnie niż jako ćwiczenie w czytaniu ahistorycznym, ale, jak pokazuje Walzel, nie tylko jako obopólne źródło inspiracji, wbrew rozbieżnościom, symultanicznie dzieląc horyzont teoretyczny awangardowych prób sztuki i literatury z Zachodu i ze Wschodu w teorii i praktyce.

EN

Many works in the oeuvre of the avantgarde artist Kurt Schwitters have an enigmatic character. Not only his abstract visual art but also his poetry resists simple unambigious interpretation. They do not contain clear messages or unequivocal indications of Schwitters’ intentions. Here, Schwitters’ work is not a singular case, but rather a typical example of the art and literature of the historical avant-garde, to which Schwitters belonged. As in studies on the avant-garde in general, literature on Schwitters and his artistic and literary work tends to resort to his manifestoes and programmatic writing, which sided his works of art, collages, paintings, sculptures, poetry and other literary texts in a more narrow sense, as a source for clues on Schwitters’ intentions and the meaning he attributed to his work. But to what extent is this programmatic writing reliable, or to be more precise: to what extent do the aesthetic principles, artistic procedures and the poetics outlined in these texts correspond with the artistic and literary practice as it can be observed in Schwitters’ work? Focusing on Schwitters’ poetic oeuvre and his poetics formulated in manifestoes and other poetical texts, it is evident that Schwitters’ remarks on poetry were an integrated part of his aesthetic reflections on the visual arts and his explicit poetics in his programmatic writing rather a derivative of reflections on his artistic production – a not uncommon feature in avant-garde poetics, which frequently reflected and tried to translate aesthetic principles coined in the context of the visual arts to (and one might argue: Schwitters was in first instance a visual artist). Even between Schwitters’ programmatic texts strictly concentrating on poetics and his poetry and proseapparently explained in these texts, an obvious discrepancy between theory and practice. A comparison with the reflections of the so-called ‚Russian formalists’ shows that their considerations on poetry are to a large extent congenial to Schwitters’ approach, yet far more subtle and accurate in defining the poetic principles, which characterize Schwitters’ literary oeuvre – probably not accidental. Apart from the proximity of formalists to the avant-garde, both Schwitters and the formalists were inspired by the German literary historian and theoretician Oskar Walzel. Schwitters attended his classes during his study at the art academy in Dresden, the formalists read Walzel and translated his works. This may explain the striking congeniality between Schwitters and the formalists e.g. in their insistence on the ‚materiality’ of the word, but also in their attempts to combine reflections on word and image, which were a major subject in Walzel’s writing. Walzel as a trait d’union between Schwitters and the formalists may also be taken as incentive for a reading of Schwitters’ poetry as poetry with pecularities of its own, which were addressed by the formalists in a far more precise way – not just as an ahistorical reading exercise, but as Walzel as mutual source of inspiration shows, against a divergent, yet simultaneously shared theoretical horizon of avant-garde approaches of art and literature from West and East in practice and in theory. 

Keywords

DE

historyczna awangarda; sztuka i liteatura; estetyka i poetyka; manifesty; autorska intencja; intencja dzieła; słowo i obraz; formalizm

EN

Historical Avant-Garde; Art and Literature; Aesthetics and Poetics; Manifestoes; Author Intention; Work Intention; Word and Image; Formalism; Historical Avant-Garde; Art and Literature; Aesthetics and Poetics; Manifestoes; Author Intention; Work Intention; Word and Image; Formalism

PL

historyczna awangarda; sztuka i liteatura; estetyka i poetyka; manifesty; autorska intencja; intencja dzieła; słowo i obraz; formalizm

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Porównania
• Year: 2013
• Volume: 12
• Pages: 235-263

Dates

published

2013-12-02

Contributors

author

Hubert van den Berg

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

References

• Backes-Haase Alfons, Kunst und Wirklichkeit. Zur Typologie des Dada-Manifests. Frankfurt/M. 1992.
• ---
• Ball Hugo, Der Künstler und die Zeitkrankheit. Ausgewählte Schriften. Frankfurt/M. 1988.
• ---
• Ball Hugo, Die Flucht aus der Zeit. Zürich 1992.
• ---
• Berg van den Hubert, L’Utopie langagière dans l’oeuvre poétique de Hans/Jean Arp. In: La Révolution dans les lettres. Textes pour Fernand Drijkoningen. Hrsg. von Henriette Ritter und Annelies Schulte Nordholt. Amsterdam–Atlanta 1993, p. 211–225.
• ---
• Berg van den Hubert, A Victorious Campaign for Dadaism? On the Press Coverage of the Dutch Dada Tour of 1923. In: Avant-Garde and Criticism. Hrsg. von Klaus Beekman und Jan de Vries. Amsterdam– New York 2007, p. 195–250.
• ---
• Dada-Almanach. Hrsg. von Richard Huelsenbeck. Berlin 1920.
• ---
• Eco Umberto, Die Grenzen der Interpretation. München–Wien 1996.
• ---
• Erlich Victor, Russian Formalism. History – Doctrine. Den Haag-Paris 1969.
• ---
• Fix Andrea, Das Theatrum Mundi des Justinus Kerner. Klebealbum, Bilderatlas, Collagenwerk. Marbach am Neckar 2010.
• ---
• Kjeld Heltoft, Hans Christian Andersen as an artist. H. C. Andersens billedkunst. København 1977.
• ---
• Wieland Herzfelde, Zur Einführung. In: Erste Internationale Dada-Messe. Hrsg. von George Grosz, Raoul Hausmann und John Heartfield. Berlin 1920, p. 2–3.
• ---
• Huelsenbeck Richard, Dada siegt. Eine Bilanz des Dadaismus. Berlin 1920.
• ---
• Hunter Christina Rosine, Romantic Fragments. Kurt Schwitters’ Collages. Ann Arbor 2003.
• ---
• Leighten Patricia, Re-ordering the universe. Picasso and anarchism, 1897–1914. Princeton 1989.
• ---
• Kurt Schwitters in Nederland. Merz, De Stijl & Holland Dada. Hrsg. von Meta Knol. Heerlen/Zwolle 1997.
• ---
• Mühlhaupt Freya, Herwarth Walden 1878–1941. Wegbereiter der Moderne. Berlin 1991.
• ---
• Nündel Ernst, Kurt Schwitters. Reinbek bei Hamburg 1992.
• ---
• Pirsich Volker, Der Sturm. Eine Monographie. Herzberg 1985.
• ---
• Reverdy Pierre, Plupart du temps. Poèmes 1915–1922. Paris 2007.
• ---
• Schwitters Kurt, Anna Blume. Dichtungen. Hannover 1919a.
• ---
• Schwitters Kurt, Umdumm. In: Der Zeltweg. Hrsg. von Otto Flake, Walter Serner und Tristan Tzara. Zürich 1919b, s. 20.
• ---
• Schwitters Kurt, Elementar. Die Blume Anna. Die neue Anna Blume. Berlin 1922a.
• ---
• Schwitters Kurt, Memoiren Anna Blumes in Bleie. Eine leichtfaßliche Methode zur Erlernung des Wahnsinns für Jedermann. Freiburg i/B. 1922b.
• ---
• Schwitters Kurt, Franz Müllers Drahtfrühling. Erstes Kapitel. Ursachen und Anfang der grossen glorreichen Revoltion in Revon. In: „Der Sturm Jg.“ 13, 1922c, s.158–166.
• ---
• Schwitters Kurt, 12. In: „Haagsche Post“, 20. 1. 1923a.
• ---
• Schwitters Kurt, De zelfoverwinning van dada. In: „Haagsche Post“, 20. 1. 1923b.
• ---
• Schwitters Kurt, Wir spielen, bis der Tod uns abholt. Briefe aus fünf Jahrzehnten. Frankfurt/M./Berlin 1986.
• ---
• Schwitters Kurt, Die literarischen Werke. Köln 1998. 5 Bde.
• ---
• Šklovskij Viktor, Die Auferweckung des Wortes. In: Texte der russischen Formalisten. Bd. 2. Texte zur Theorie des Verses und der poetischen Sprache. Hrsg. von Jurij Striedter und Wolf-Dieter Stempel München 1972, s. 3–17.
• ---
• Šklovskij Viktor, Kunst als Verfahren. In: Die Erweckung des Wortes. Essays der russischen Formalen Schule. Hrsg. von Fritz Mierau. Leipzig 1991a, s. 11–32.
• ---
• Šklovskij Viktor, Literatur ohne Sujet. In: Die Erweckung des Wortes. Essays der russischen Formalen Schule. Hrsg. von Fritz Mierau. Leipzig 1991, s. 33–58.
• ---
• Tzara Tristan, Note pour le bourgeois. In: Cabaret Voltaire. Hrsg. von Hugo Ball. Zürich 1916: 6–7.
• ---
• Tzara Tristan, Manifeste Dada 1918. In: Dada, H. 3, 1918, s. 2–4.
• ---
• Ulicka Danuta, Literaturoznawcze dyskury możliwe. Studia z dziejów nowoczesnej teorii literatury w Europie Środkowo-Wschodniej. Kraków 2007.
• ---
• Walzel Oskar, Die künstlerische Form des Dichtwerks. Berlin 1916.
• ---
• Walzel Oskar, Wechselseitige Erhellung der Künste. Ein Beitrag zur Würdigung kunstgeschichtlicher Begriffe. Berlin 1917.
• ---
• Watts Harriet, Hans Arp – Worte auf Papier. Nachwort. In: Hans Arp: ich bin in der natur geboren. Ausgewählte Gedichte. Zürich 1996, s. 110–132.
• ---
• Žirmunskij Viktor, Die Aufgaben der Poetik. In: Texte der russischen Formalisten. Bd. 2. Texte zur Theorie des Verses und der poetischen Sprache. Hrsg. von Jurij Striedter und Wolf-Dieter Stempel München 1972, s. 137–161.

Identifiers

DOI

10.14746/p.2013.12.11074