Przeszłość czy przyszłość – dylematy związane z zabytkami w dobie postkolonializmu

• Authors: Jakub Lewicki

Title variants

EN

THE PAST OR THE FUTURE – DILEMMAS WITH MONUMENTS IN THE TIMES OF POSTCOLONIALISM

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W pracy porównano stosunek do dziedzictwa kulturowego i do zabytków w latach PRL (1944-89) i po 1989 roku. Dominowały wówczas trzy odmienne sposoby postępo-wania ze zniszczonymi zabytkami – profesjonalna konserwacja, która utrwalała stan zastany. Inną metodą były rekonstrukcje i odbudowy, które podejmowano nawet mimo upływu kilku-dziesięciu lat od zniszczenia zabytku oraz stylizacje historyczne, w wyniku których wznoszono budynki będące swobodnym naśladownictwem dawnej architektury. Trzecią tendencją było wznoszenie budowli o nowoczesnych formach, które powstawały w miejscu zniszczonych za-bytków lub w ich sąsiedztwie. W pracy szczegółowo przeanalizowano stosunek do przeszłości na przykładzie zabytków w czasach PRL i po 1989 roku, którego przejawem były rekonstrukcje, odbudowy i stylizacje historyczne. Uznano, że lata po 1989 roku stanowiły kontynuację epoki poprzedniej. Nadal kontynuowano wszystkie zjawiska z poprzedniego okresu PRL – liczne swobodne rekonstrukcje i odbudowy zabytków. Wiele z nich było swobodnymi stylizacjami historycznymi, a odtwarzane zabytki były „piękniejsze niż kiedykolwiek”. W czasach PRL to-warzyszyła temu refleksja teoretyczna z wysuwanymi nowymi argumentami i spostrzeżeniami, a ostatnie lata nie posługiwały się nowymi tezami i uzasadnieniami. Obecną sytuację określono jako „długie trwanie” wypracowanych metod i sposobów działania w dziedzinie ochrony za-bytków, które nadal są stosowane w nowej rzeczywistości społecznej i w zmienionych warun-kach ustrojowych. Nowym zjawiskiem z ostatnich lat była pełna akceptacja wielonarodowego dziedzictwa i szereg działań na rzecz jego ochrony i konserwacji. Okres po upadku PRL przyniósł także nowe wyzwania – najważniejszym był zmiana użytkowników wielu budowli, a w konsekwencji ich opuszczenie i konieczność znalezienia nowej funkcji. Duża liczba dawnych fabryk, młynów, magazynów, budowli przemysłowych i kolejowych została zrujnowana i roze-brana, a tylko nieliczne zabytkowe budowle zostały adaptowane. Innym wielkim wyzwaniem była globalizacja i urynkowienie, które objęło także zabytki. Było to zupełnie nowe zjawisko, które dziś stało się najważniejszym czynnikiem kształtującym stosunek do zabytków.

EN

The article presents a comparison of the attitude towards cultural heritage and mon-uments in Poland under communism (1944-89) and after 1989. Three different ways of handling destroyed monuments prevailed. Firstly, there was professional conservation, which preserved the status quo or reconstructions and rebuilding, which were carried out even tens of years after the destruction of the building. Also, there were historical stylisations the result of which were buildings built based on casual imitations of former architecture. The third tendency was to erect new buildings of modern form in place of the old dilapidated ones or near them. The article includes a detailed analysis of the attitude towards the past on the basis of monuments in Po-land under communism and after 1989 which can be observed in the reconstructions, rebuilding and historical stylisations. It has been assumed that in the years after 1989 the tendency of the former era was continued. All phenomena from the times of communism were maintained in-cluding numerous reconstructions and rebuildings. Many of them were casual historical stylisa-tions whereas the rebuilt buildings were “more beautiful than ever”. In the times of communism it was accompanied by a theoretical reflection with new arguments and observations, whereas the last years did not witness new theses or arguments. The situation was defined as “long-time continuance” of the developed methods and ways of acting in the area of monument mainte-nance which are still used in the new social reality and different political system. A new phe-nomenon which has surfaced in the recent years is the full acceptance of multinational heritage and a number of actions towards its maintenance and conservation. The times after the fall of communism also brought new challenges, the most important of which was the change of the users of many buildings which lead to its abandoning and a necessity to find a new function for them. A great number of old factories, mills, warehouses, industrial and railway buildings were ruined and pulled down. Only some historical buildings were adapted to new functions. Global-isation and adapting to the market were other great challenges which also influenced the mon-uments. It was a wholly new phenomenon which has become the most important factor shaping the attitude towards monuments at present.

Keywords

PL

zabytki; rekonstrukcja; dziedzictwo kulturowe; PRL

EN

monuments; reconstruction; cultural heritage; Poland under communism; monuments; reconstruction; cultural heritage; Poland under communism

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Porównania
• Year: 2015
• Volume: 17
• Pages: 91-104

Dates

published

2015-12-03

Contributors

author

Jakub Lewicki

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

References

• Arszyński Marian. Idea – Pamięć – Troska. Rola zabytków w przestrzeni społecznej i formy działania na rzecz ich zachowania od starożytności do połowy XX wieku. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2007.
• ---
• Barełkowski Robert. Restytucja Zamku Królewskiego w Poznaniu. Poznań: Politechnika Poznańska, 2003.
• ---
• Barełkowski Robert. Restytucja zamku królewskiego w Poznaniu; Zamek królewski w Poznaniu. Historia i restytucja. Komitet odbudowy zamku królewskiego w Poznaniu. Poznań: Ośrodek Wydawnictw Naukowych, 2003
• ---
• Biegański Piotr. „Konserwacja zespołów miejskich”. Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, 9 (1947), nr 1/2, czerwiec, S. 129-137.
• ---
• Biegański Piotr. Pałac Staszica – Siedziba Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Warszawa: Nakładem TNW, 1951.
• ---
• Dolczewski Zygmunt. Tajemnice Zamku Królewskiego w Poznaniu. Poznań: Wydawnictwo Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004.
• ---
• Chrzanowski Tadeusz. „Konserwacja zabytków w Polsce po II wojnie światowej”. Znak 7-8 (145-146), R. XVIII (1966). S. 914-932.
• ---
• Falser Michael. „Die Erfindung einer Tradition namens Rekonstruktion oder Die Polemik der Zwischenzeilen. Rezension der Münchener Ausstellung: Geschichte der Rekonstruktion – Konstruktion der Geschichte“. Denkmalpflege statt Attrappenkult. Gegen die Rekonstruktion von Baudenkmälern – eine Anthologie (Bauweltfundamente 146). Adrian von Buttlar u. a. (Hrsg.). Basel/Berlin, 2010.
• ---
• Frycz Jerzy. Konserwacja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
• ---
• Jakimowicz Teresa. „»Polska Szkoła Konserwatorska« – mit czy rzeczywistość”. Kwartalnik Urbanistyki i Architektury 3-4, 38 (1994). S. 421-428.
• ---
• Karczewski Antoni J. M. „Narodowy program konserwacji zabytków”. Biuletyn Historii Sztuki i Kultury 3/4, 8 (1946). S. 193-197.
• ---
• Kowalski Wojciech. „Międzynarodowo-prawne implikacje ochrony dziedzictwa kulturowego na zachodnich i północnych ziemiach Polski”. Ochrona dziedzictwa kulturowego zachodnich i północnych ziem Polski. Red. Jerzy Kowalczyk. Warszawa: Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, Polski Komitet ICOMOS, 1995. S. 15-23.
• ---
• Lalewicz Marian: „»Pałac Staszica« w Warszawie Zarys historyi budowy, przebudowy i odbudowy. Towarzystwo Naukowe Warszawskie. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1932, S. 34-58.
• ---
• Lewicki Jakub. „Konflikt o zabytki i miejsca pamięci czyli o nowo-starym postrzeganiu przeszłości w Europie Środkowej i Wschodniej po 1989 roku”. Porównania 13 (2013). S. 216-218.
• ---
• Lubocka-Hoffmann Maria. Elbląg Stare Miasto. Elbląg: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków Delegatura w Elblągu, 1998.
• ---
• Lubocka-Hoffmann Maria. Miasta historyczne zachodniej i północnej Polski. Zniszczenia i programy odbudowy. Elbląg-Bydgoszcz: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków Delegatura w Elblągu. Oficyna Wydawnicza Excalibur w Bydgoszczy, 2004.
• ---
• Miłobędzki Adam. „Architektura zabytkowa w kadrze współczesnej świadomości historycznej”. Historia a system. Red. Maria Poprzęcka. Warszawa: Arx Regia Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, 1997. S. 97-101.
• ---
• Miłobędzki Adam. „Polska szkoła konserwatorska”. Arka 1(49) (1994). S. 131-141.
• ---
• Miłobędzki Adam. „»Polska szkoła konserwatorska« – mit czy rzeczywistość”. Ars sine scientia nihil est. Księga ofiarowana Profesorowi Zygmuntowi Świechowskiemu. Warszawa: Dom Wydawniczy ARS, 1997.
• ---
• Miłobędzki Adam. „Polska szkoła konserwacji?” Adam Miłobędzki, Krzysztof Chmielewski, Jarosław Krawczyk. Kazimierz odnowiony. Jego zabytki i krajobraz kulturowy. Warszawa: Muzeum pałac w Wilanowie, 2003.
• ---
• Miłobędzki Adam. „Zabytki, kultura, polityka”. Arche 9 (1995). S. 22-25.
• ---
• NerdingerWinfried (Hrsg.). Geschichte der Rekonstruktion – Konstruktion der Geschichte. München 2010.
• ---
• Piwocki Ksawery. „Uwagi o odbudowie zabytków”. Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, 1-2(8) (1946).
• ---
• Rola Zygmunt. Tajemnice Zamku Przemysława. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2004
• ---
• Rymaszewski Bogdan. Klucze ochrony zabytków w Polsce. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1992.
• ---
• Rymaszewski Bogdan. Polska ochrona zabytków. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, 2005.
• ---
• Rymaszewski Bohdan. „Wstęp”. Zabytki urbanistyki i architektury. Odbudowa i konserwacja. Red. Wojciech Kalinowski. Warszawa: Arkady, 1986.
• ---
• Tomaszewski Andrzej. Polska szkoła konserwatorska. Mpis powielany. Warszawa, 1995.
• ---
• Zachwatowicz Jan. Ochrona Zabytków w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo „Polonia”, 1965.
• ---
• Zachwatowicz Jan. „Program i zasady konserwacji zabytków”. Biuletyn Historii Sztuki i Kultury. T. 8, 1-2 (1948). S. 48.
• ---
• Zamek książąt, królów, starostów, Kronika Miasta Poznania 4 (2004). red. Jacek Wiesiołowski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2004.
• ---
• Zamek królewski w Poznaniu. Zarys historii. Badania archeologiczne. Działania na rzecz restytucji. Oprac. red. H. Kondziela. Poznań: Wydawnictwo Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Poznaniu, 2004.

Identifiers

DOI

10.14746/p.2015.17.10835