LUDO-ŻERCY DOBRO-CZYŃCY. KARL KRAUS I ELFRIEDE JELINEK

• Authors: Monika Szczepaniak

Title variants

EN

MAN-EATERS AND DO-GOODERS. KARL KRAUS AND ELFRIEDE JELINEK

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł stanowi próbę porównania poetologii reprezentowanych przez austriackich pisarzy satyrycznych Karla Krausa i Elfriede Jelinek z uwzględnieniem kontekstów kulturowych, w których osadzona jest ich twórczość. Punktem wyjścia dla przeprowadzonej analizy tekstów „satyryków apokaliptycznych” jest esej Waltera Benjamina Karl Kraus, który wskazuje na kanibaliczne źródła satyry (satyryk jako „figura, w której cywilizacja recypowała ludożercę”). Figura ludożercy w znaczeniu metafory opisującej strategie produkcji tekstu, metody krytyki języka oraz koncepcje autorstwa staje się kategorią analityczną i narzędziem interpretacji.

EN

The object of the present study is to compare the poetological concepts represented by Austrian satirical writers Karl Kraus and Elfriede Jelinek, considering the cultural contexts of their work. The starting point for the analysis of the texts by the “apocalyptic satirists” is the essay by Walter Benjamin Karl Kraus, pointing to the cannibalistic origin of the satire (the satirist as “the figure in whom the cannibal was received into civilisation”). The figure of the cannibal becomes an analytic category as a metaphor describing strategies of text production, methods of language criticism as well as conceptions of authorship.

Keywords

PL

Karl Kraus; Elfriede Jelinek; satyra; język; intertekstualność; autorstwo

EN

Karl Kraus; Elfriede Jelinek; satire; language; intertextuality; authorship; Karl Kraus; Elfriede Jelinek; satire; language; intertextuality; authorship

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Porównania
• Year: 2018
• Volume: 22
• Issue: 1
• Pages: 219-236

Dates

published

2019-03-12

Contributors

author

Monika Szczepaniak

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

References

• Adorno, Theodor W. „Juvenals Irrtum”. Minima Moralia. Reflexionen aus dem beschädigten Leben. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 1982. S. 280-283.
• Bachmann, Ingeborg. „Rede zur Verleihung des Anton-Wildgans-Preises“. Essays, Reden, Vermischte Schriften, Anhang. Red. Ch. Koschel, I. von Weidenbaum, C. Münster. München–Zürich: Piper, 1993. S. 294-297.
• Baudrillard, Jean. O uwodzeniu. Przeł. Janusz Margański. Warszawa 2005.
• Benay Jeanne, Stieg Gerald, red. Österreich (1945-2000). Das Land der Satire. Berlin–Wien: Peter Lang, 2002.
• Benjamin, Walter. „Erfahrung und Armut”. Gesammelte Schriften II. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 1991. S. 213-219.
• Benjamin, Walter. „Karl Kraus”. Przeł. Krystyna Krzemieniowa. Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty. Wybór i opracowanie H. Orłowski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1996. S. 125-161.
• Berka, Sigrid. Rozmowa z Elfriede Jelinek. Modern Austrian Literature 2 (1993). S. 127-155.
• Bittermann, Klaus, red. Das Wörterbuch des Gutmenschen. Betroffenheitsjargon und Gesinnungskitsch. München: Piper 1998.
• Bodin, Jay F. „Karl Kraus’s conception of language”. Modern Austrian Literature 1/2 (1975). S. 269-314.
• Burger, Rudolf. „Der böse Blick der Elfriede Jelinek”. Gegen den schönen Schein. Texte zu Elfriede Jelinek. Red. Ch. Gürtler. Frankfurt a. M.: Neue Kritik, 1990. S. 17-29.
• Carr, Gilbert. „Figures of repetition: Continuity and discontinuity in Karl Kraus’s Satire”. Modern Language Review 102 (2007). S. 68-80.
• Chiapello, Ève. „Evolution und Kooption. Die ‘Künstlerkritik’ und der normative Wandel”. Kreation und Depression. Freiheit im gegenwärtigen Kapitalismus. Red. Ch. Menke, J. Rebentisch. Berlin: Kadmos, 2010. S. 38-51.
• Derrida, Jacques. „Freud i scena pisma”. Pismo i różnica. Przeł. Krzysztof Kłosiński. Warszawa: Wydawnictwo KR, 2004. S. 347-402.
• Derrida, Jacques. Szibbolet dla Paula Celana. Przeł. Adam Dziadek. Bytom: FA-art, 2000.
• Eisenreich. Herbert. „Das schöpferische Misstrauen oder Ist Österreichs Literatur eine österreichische Literatur?”. Das große Erbe. Aufsätze zur österreichischen Literatur von Otto Basil, Herbert Eisenreich, Ivar Ivask. Graz–Wien: Stiasny, 1962. S. 94-126.
• Fliedl, Konstanze. „Im Abseits. Elfriede Jelineks Nobelpreisrede”. Elfriede Jelinek. Sprache, Geschlecht und Herrschaft. Red. F. Rétif, J. Sonnleitner. Würzburg: Königshausen & Neumann, 2008. S. 19-31.
• Hatvani, Paul. „Karl Kraus und die totale Satire”. Modern Austrian Literature 1/2 (1975). S. 61-102.
• Hoffmann, Yasmin. „‘Hier lacht sich die Sprache selbst aus’. Sprachsatire – Sprachspiele bei Elfriede Jelinek”. Dossier 2: Elfriede Jelinek. Red. K. Bartsch, G. A. Höfler. Graz–Wien: Droschl, 1991. S. 41-55.
• Hofmeister, Donna. „Access Routes into Postmodernism: Interviews with Innerhofer, Jelinek, Rosei, and Wolfgruber”. Modern Austrian Literature 2 (1987). S. 97-130.
• Jelinek, Elfriede. „Austria. Niemiecka bajka. Mowa z okazji otrzymania Nagrody im Heinricha Heinego”. Przeł. Lucyna Wille. Moja sztuka protestu. Eseje i przemówienia. Red. A. Jezierska, M. Szczepaniak. Warszawa: W.A.B., 2012a. S. 281-305.
• Jelinek, Elfriede. „Czytanie”. Przeł. Elżbieta Kalinowska. Moja sztuka protestu. Eseje i przemówienia. Red. A. Jezierska, M. Szczepaniak. Warszawa: W.A.B., 2012b. S. 98-100.
• Jelinek, Elfriede. „Die Welt, an der ich schreibe, Mist, wo ist die jetzt wieder hin, vorhin hab ich sie doch schon angefangen“. Der Hammer. Die Zeitung der Alten Schmiede 7, 5 (2005). S. 3-4.
• Jelinek, Elfriede. „Moja sztuka protestu”. Przeł. Artur Pełka. Moja sztuka protestu. Eseje i przemówienia. Red. A. Jezierska, M. Szczepaniak. Warszawa: W.A.B., 2012c. S. 58–59.
• Jelinek, Elfriede. „Na uboczu. Mowa z okazji otrzymania Literackiej Nagrody Nobla”. Przeł. Monika Szczepaniak. Moja sztuka protestu. Eseje i przemówienia. Red. A. Jezierska, M. Szczepaniak. Warszawa: W.A.B., 2012d. S. 82-97.
• Jelinek, Elfriede. „O graniu siebie za pomocą języka. Johann Nestroy”. Przeł. Marek Cieszkowski. Moja sztuka protestu. Eseje i przemówienia. Red. A. Jezierska, M. Szczepaniak. Warszawa: W.A.B., 2012e. S. 182.
• Jelinek, Elfriede. „Sens nieważny. Ciało zbędne”. Przeł. Karolina Bikont. Moja sztuka protestu. Eseje i przemówienia. Red. A. Jezierska, M. Szczepaniak. Warszawa: W.A.B., 2012f. S. 112-118.
• Jelinek, Elfriede. „Słowo przebrane za ciało. Mowa z okazji otrzymania Nagrody im. Lessinga”. Przeł. Lucyna Wille. Moja sztuka protestu. Eseje i przemówienia. Red. A. Jezierska, M. Szczepaniak. Warszawa: W.A.B., 2012g. S. 65-81.
• Jelinek, Elfriede. Babel. Podróż zimowa. Przeł. Karolina Bikont. Warszawa: ADiT, 2013a.
• Jelinek, Elfriede. Das Parasitärdrama. 2011. Web. 1.05.2017.
• Jelinek, Elfriede. Die brennende Hosenhaut. 2009. Web.1.05.2017.
• Jelinek, Elfriede. Im Wettbewerb. 2010. Web. 1.05.2017.
• Jelinek, Elfriede. Textflächen. 2013b. Web. 1.05.2017.
• Jelinek, Elfriede: „Ich schlage sozusagen mit der Axt drein”. TheaterZeitSchrift 7 (1984). S. 14-16.
• Johnston, William M. Der österreichische Mensch. Kulturgeschichte der Eigenart Österreichs. Wien–Köln–Graz: Böhlau, 2010.
• Kraus, Karl. „Der Vogel, der sein eigenes Nest beschmutzt“. Die Fackel 791-786 (1928). S. 1-5.
• Kraus, Karl. „Die Fackel. Vorwort“. Die Fackel 1 (1899). S.1-3.
• Kraus, Karl. „Im dreißigsten Kriegsjahr“. Die Fackel 800-805 (1929). S. 3-26.
• Kraus, Karl. „Nestroy und die Nachwelt”. Die Fackel 349/350 (1912). S. 1-23.
• Kraus, Karl. „Untergang der Welt durch schwarze Magie”. Schriften. Bd. 4: Untergang der Welt durch schwarze Magie. Red. Ch. Wagenknecht. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 1989. S. 424-454.
• Kraus, Karl. Aforyzmy. Wybrał, przełożył i wstępem opatrzył M. Dobrosielski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975.
• Kraus, Karl. Die letzten Tage der Menschheit. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 1991.
• Kraus, Karl. Gesammelte Glossen. Loschberg: Jazzybee Verlag, 2016.
• Kraus, Karl. Pro domo et mundo. Hamburg: Severus, 2013.
• Kraus, Karl. Schriften. Bd. 5: Gedichte. Red. Ch. Wagenknecht. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 1987.
• Kraus, Karl. Schriften. Bd. 8: Aphorismen. Red. Ch. Wagenknecht. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 1986.
• Kraus, Karl: „Antwort an Rosa Luxemburg von einer Unsentimentalen“. Die Fackel 554-556 (1920). S. 3-8.
• Kundera, Milan. Powolność. Przeł. Marek Bieńczyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997.
• Künzel, Christine. „‘Satiren (…) galten wie Bordellbesuche ausschließlich als Männersache’. Zur prekären Stellung der Satirikerin (am Beispiel Gisela Elsners)”. Treibhaus. Jahrbuch für die Literatur der fünfziger Jahre 8 (2012). S. 99-114.
• Listy Róży Luxemburg. Przekład z języka niemieckiego. Warszawa: Książka 1922.
• Norberg, Jakob. „Creative Destruction: Karl Kraus and the Paradox of Satire” . Seminar 49, 1 (2003). S. 38-51.
• Peiter, Anne D. Komik und Gewalt. Zur literarischen Verarbeitung der beiden Weltkriege und der Shoah. Köln/Weimar/ Wien: Böhlau, 2007.
• Pizer, John. „Modern vs. Postmodern Satire: Karl Kraus and Elfriede Jelinek”. Monatshefte 4 (1994). S. 500-513.
• Sax, Benjamin E. „Walter Benjamin’s Karl Kraus: Negation, Quotation, and Jewish Identity”. Shofar: An Interdisciplinary Journal of Jewish Studies 32, 3 (2014). S. 1-29.
• Steiner, George. „Introduction”. Benjamin, Walter. The Origin of German Tragic Drama. Przeł. John Osborne. London–New York: Verso, 1991.
• Szczepaniak, Monika. „Monologi Kasandry”. Elfriede Jelinek, Podróż zimowa (program teatralny). Wrocław: Teatr Polski, 2014. S. 4-15.
• Timms, Edward. Karl Kraus. Apocalyptic Satirist. Culture and Catastrophe in Habsburg Vienna. New Haven–London: Yale University Press, 1986.
• Vogel, Juliane. „Intertextualität”. Jelinek-Handbuch. Red. P. Janke. Stuttgart–Weimar: Metzler, 2013. S. 47-55.
• Winter, Riki. Rozmowa z Elfriede Jelinek. Dossier 2: Elfriede Jelinek. Red. K. Bartsch, G. A. Höfler. Graz–Wien: Droschl, 1991. S. 9-19.
• Wojnicka, Katarzyna. „Otto Weiniger: mizogin i profeminista? ”. Autobiografia. Literatura Kultura. Media 1 (6) 2016. S. 39-58.

Identifiers

DOI

10.14746/p.2018.22.18188