CZYTANIE ŚWIATA. HENRYK WANIEK – PISARZ, MALARZ, OUTSIDER

• Authors: Kornelia Ćwiklak

Title variants

EN

READING THE WORLD. HENRYK WANIEK – AUTHOR, PAINTER, OUTSIDER

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Niniejszy tekst poświęcony został twórczości literackiej Henryka Wańka, artysty o niezwykle bogatym i spójnym dorobku literackim i malarskim, który scala idea odkrywania duchowego podłoża rzeczywistości. Dla właściwego zrozumienia jego sztuki ukazano ją w kontekście śląskiego undergroundu artystycznego lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Stawiam tezę, że Waniek łączy w swej twórczości (pozornie) przeciwstawne modele: outsiderski i powinnościowy, przy czym kierunek i zakres tego drugiego jest skutkiem autonomicznych decyzji twórczych. Pisarz z czasem coraz mocniej opowiada się po stronie modelu artysty będącego strażnikiem pamięci. Jednak istotne pozostaje nadal traktowanie sztuki jako drogi wtajemniczenia. Obydwie antagonistyczne postawy spotykają się w figurze outsidera, podążającego własną drogą przez Śląsk, który artysta uznał za centralne miejsce swojej twórczości.

EN

This text is devoted to the works of Henryk Waniek, an artist of a remarkably rich and coherent literary and painting output merged by the idea of discovering the spiritual basis of our reality. The first part of this article discusses his activity as co-founder of the Oneiron Circle belonging to the Silesian artistic underground of the 1960s and 1970s, here related to as an essential context and prediction of his coming work. The second part analyses Waniek’s prose, especially the categories of artistic memory, nature and consciousness. I propose the thesis that Waniek in his work brings together (seemingly) opposing models: an outsider model and an obligatory model. With time, the author takes the side of an artist as a memory guard more and more. However, it is crucial to treat art as initiation. Both attitudes are united in the figure of the outsider following his own path through Silesia which the artist considered to be the central point of his work.

Keywords

PL

Henryk Waniek; Oneiron; Śląsk w literaturze; mistycyzm; pamięć

EN

Henryk Waniek; Oneiron; Silesia in literature; mysticism; memory; Henryk Waniek; Oneiron; Silesia in literature; mysticism; memory

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Porównania
• Year: 2018
• Volume: 23
• Issue: 2
• Pages: 239-258

Dates

published

2019-04-03

Contributors

author

Kornelia Ćwiklak

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Abraham Ralph, McKenna Terrence, Sheldrake Rupert. Zdążyć przed Apokalipsą. Przeł. Sławomir Studniarz. Bydgoszcz: Limbus, 1995.
• Assmann, Jan. Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych. Przeł. Anna Kryczyńska-Pham. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008.
• Bałus, Wojciech. „Osiągalne – nieosiągalne. O topografii symbolicznej obrazów z motywem krzyża w twórczości Caspara Dawida Friedricha”. Miejsce rzeczywiste. Miejsce wyobrażone. Studia nad kategorią miejsca w przestrzeni kultury. Red. M. Kitowska-Łysiak, E. Wolicka. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1999. S. 107-128.
• Breton, André. „Drugi manifest surrealizmu”. Surrealizm. Teoria i praktyka literacka. Antologia. Wyb. i przeł. Adam Ważyk. Warszawa: Czytelnik, 1976. S. 125-148.
• Browarny, Wojciech. „Sudety wyklęte. Pamięć Gór Śląskich w polskim eseju, reportażu i literaturze historyczno-krajoznawczej XXI wieku”. Regionalizm literacki – historia i pamięć. Red. Z. Chojnowski, E. Rybicka. Kraków: Universitas, 2017. S. 241-259.
• Ćwiklak, Kornelia. Bliscy nieznajomi. Górnośląskie pogranicze w polskiej i niemieckiej prozie współczesnej. Kraków: Universitas, 2013.
• Dutka, Elżbieta. Próby topograficzne. Miejsca i krajobrazy w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014.
• Eliade, Mircea. „Czas święty i mity”. Sacrum, mit, historia. Przeł. Anna Tatarkiewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993. S. 89-125.
• Mraß, Peter. „Gry wyobraźni. O projekcie Czarnych Kart /Spiele der Vorstellungskraft. Über das Projekt der Schwarzen Karten”. Oneiron. Ezoteryczny krąg artystów z Katowic. Ein esoterischer Künstlerkreis aus Kattowitz [edycja dwujęzyczna]. Red. P. Mraß. Przeł. Jacek Mraß. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2006. S. 13-29.
• Nora, Pierre. Les lieux de memoire. T. 1-7. Paris: Gallimard, 1984-1992.
• Nycz, Ryszard. „Tropy „ja”. Koncepcje podmiotowości w literaturze polskiej ostatniego stulecia”. Ja, autor. Sytuacja podmiotu w polskiej literaturze współczesnej. Red. D. Śnieżko. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1996. S. 38-57.
• Oneiron. Ezoteryczny krąg artystów z Katowic (BWA Karkonosze, Jelenia Góra, 29.11.2006 -15.01.2007) [Wstęp do katalogu wystawy]. Web. 20.09.2018 <http://galeria-bwa.karkonosze.com/oneiron-ezoteryczny-krag-artystow-z-katowic>.
• Petrowicz, Jarosław. Związek z miejscem. Śląsk historyczny w prozie, eseistyce i reportażu polskim po 1989 roku. Wieluń: Wieluńskie Towarzystwo Naukowe. Muzeum Ziemi Wieluńskiej, 2015.
• Rabizo-Birek, Magdalena. „Mądrość śląskiego szarlatana”. Twórczość 7 (1997). S. 112-115.
• Rabizo-Birek, Magdalena. „Waniek na trawie”. Twórczość 2 (1998). S. 118-119.
• Rybicka, Elżbieta. Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich. Kraków: Universitas, 2014.
• Schulze Hagen, François Etienne. Deutsche Erinnerungsorte. München: C. H. Beck Verlag, 2001.
• Sterna-Wachowiak, Sergiusz. „Kartophilos w mistycznej podróży”, Nowe Książki 11 (1996). S. 26.
• Radziwon, Marek. „Śląsk z zaświatów”. Z H. Wańkiem rozmawiał M. Radziwon. Gazeta Wyborcza 221 (2004). S. 15
• Stuchlik, Zygmunt. „Wśród ludzi wolnych w kraju podległym”. Katowicki underground artystyczny po 1953 roku. Red. J. Zagrodzki. Katowice: Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach, 2004. S. 187-189.
• Sykulski, Józef. Liczyrzepa, zły duch Karkonoszy i Jeleniej Góry. Jelenia Góra: Księgarnia ZLP, 1945.
• Traba Robert, Hahn Hans Henning, red. Polsko-niemieckie miejsca pamięci. T. 3. Paralele. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2012.
• Urbanowicz, Andrzej. „Śladami Chaosu”. Opcje 3 (1996). S. 87-91.
• Urbanowicz, Andrzej. „Sztuka jako narzędzie rewolucji wewnętrznej”. Katowicki underground artystyczny po 1953 roku. Red. J. Zagrodzki. Katowice: Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach, 2004. S. 91.
• Urbanowicz, Andrzej. „Dotknięcia. Ślady / Berührungen. Spuren”. Oneiron. Ezoteryczny krąg artystów z Katowic. Ein esoterischer Künstlerkreis aus Kattowitz [edycja dwujęzyczna]. Red. P. Mraß. Przeł. Jacek Mraß. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2006. S. 30-175.
• Waniek, Henryk [hasło w:], Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku. Web: 01.09.2018 <http://www.ppibl.ibl.waw.pl/mediawiki/index.php?title=Henryk_WANIEK>.
• Waniek, Henryk. „Nie znany mi bliżej Bellmer”. NaGłos 15/16 (1994). S. 218-226.
• Waniek, Henryk. Hermes w górach śląskich. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1995.
• Waniek, Henryk. Opis podróży mistycznej z Oświęcimia do Zgorzelca 1257-1957. Kraków: Znak, 1996.
• Waniek, Henryk. „Przeciw ubezwłasnowolnieniu. Oneiron”. Katowicki Underground artystyczny po 1953 roku. Red. J. Zagrodzki. Katowice: Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach, 2004. S. 173-182.
• Waniek, Henryk. „Mistyczna aura Śląska / Schlesiens mystische Aura”. Oneiron. Ezoteryczny krąg artystów z Katowic. Ein esoterischer Künstlerkreis aus Kattowitz [edycja dwujęzyczna]. Red. P. Mraß. Przeł. Jacek Mraß. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2006. S. 4-11.
• Waniek, Henryk. Cmentarz nieśmiertelnych. Kolonia pisarzy i innych takich. Wrocław: Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu, 2015.
• Waniek, Henryk. Obcy w kraju urodzenia. Kotórz Mały: Silesia Progress, 2016.
• Woldan, Alois. „Śląsk mityczny – uwagi o śląskiej prozie Henryka Wańka”. Przeł. Jürgen Herzog. Fraza – Poezja. Proza. Esej 1-2 (2015). Web: 30.09.2018 <http://fraza.univ.rzeszow.pl/teksty_naukowe/A.-Woldan-Slask-mityczny--uwagi-o-prozie-Henryka-Wanka.pdf>.
• Zagrodzki Janusz, red. Katowicki underground artystyczny po 1953 roku. Katowice: Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach, 2004.

Identifiers

DOI

10.14746/p.2018.23.18710