Mózg w humanistyce. O tendencjach neuronalnych w twórczości Stanisława Przybyszewskiego

• Authors: Aneta Grodecka

Title variants

EN

The brain in the humanities. The neural trends in the work of Stanislaw Przybyszewski

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wychodząc od refleksji o rozbieżnościach między humanistyką i nauką, autorka wskazuje na możliwość poszerzenia neuronauki o krytykę neurologiczną utworów literackich, opartą na kulturowej teorii kultury i koncepcji umysłu ucieleśnionego. Nową strategię stosuje wobec twórczości Stanisława Przybyszewskiego, poszerzając pole jej tradycyjnych odniesień, takich jak psychoanaliza, psychopatologia czy symbolika mistyczno-gnostyczna. Analizie poddaje listy, eseje i poematy z okresu berlińskiego, odwołując się do publicystyki z przełomu XIX i XX w. („Prawda”, „Zdrój”). Interesuje ją głównie przestrzeń wyobraźniowa i architektonika myślenia zaznaczająca się w utworze, różnicuje analizowane fragmenty pod względem stopnia referencji, dzieląc je na „neurologiczne stylizacje” (maszyna elektryczna, gangliony, węzeł syntetyczny, nici) i „neurologiczne kopie”. Ostatecznie, pisarskie refleksje na temat funkcjonowania mózgu prowadzą autorkę do wniosków o nowym obrazie podmiotu i dominacji metafor mózgowych w kulturze (kłącze).

EN

Starting from a reflection about differences between the humanities and science, the author indicates the possibility of expanding the neuroscience on neurological literature criticism, based on the cultural theory of culture and concepts of embodied mind. She applies this new strategy to the works of Stanislaw Przybyszewski, expanding its traditional fields of references such as psychoanalysis, psychopathology or mystical Gnostic symbolism. She analyzes letters, essays and poems from the Berlin period, referring to journalism at the turn of the nineteenth and twentieth century („Prawda”, „Zdroj”). She is interested mainly in imaginary space and tectonics of thinking, distinguished in the work, she distinguished the analyzed fragments in terms of the reference to „neurological styling” (an electric machine ganglia, synthetic knot, thread) and „neurological copies”. Finally, the writer’s reflections on the functioning of the brain, leads the author to the conclusion about the new image of the subject and domination of brain metaphors in culture (rhizome).

Keywords

PL

mózg; architektonika myślenia; doświadczenie; umysł ucieleśniony; wizualizacja

EN

the brain; tectonics thinking; experience; embodied mind; visualization; the brain; tectonics thinking; experience; embodied mind; visualization

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Polonistyka. Innowacje
• Year: 2015
• Issue: 2
• Pages: 65-78

Dates

published

2015-12-29

Contributors

author

Aneta Grodecka

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Bremer Józef, 2005, Jak to jest być świadomym. Analityczne teorie umysłu a problem świadomości, Warszawa.
• Bremer Józef, 2008, Osoba – fikcja czy rzeczywistość? Tożsamość i jedność Ja w świetle badań neurologicznych, Kraków.
• Brockman John, 1996, Powstaje trzecia kultura. Wstęp, przeł. Jannaszowie J. i M., w: Trzecia kultura, Brockman J. (red.), Warszawa.
• Churchland Patricia, 2013, Moralność mózgu. Co nauka mówi o moralności, Hohol M., Marek N. (przeł.), Kraków.
• Deleuze Gilles, Guattari Feliks, 1988, Kłącze, Banasiak B. (przeł.), „Colloquia Communia”, nr 1-3.
• Grodecka Aneta, 2012, Barwy van Gogha w lustrze poetyckiej ekfrazy, „Litteraria Copernicana”, nr 2.
• Grodecka Aneta, Podemska-Kałuża Anna, 2012, Wielozmysłowość. Filozofia i dydaktyka, Poznań.
• Herman Eufemiusz Józef, 1975, Historia neurologii polskiej, Wrocław.
• Kapusta Andrzej, 2010, Cielesność i zaangażowanie, w: tegoż: Szaleństwo i metoda. Granice rozumienia w filozofii i psychiatrii, Lublin.
• Koch Christof, 2008, Wprowadzenie do badań nad świadomością, w tegoż: Neurobiologia na tropie świadomości, Hess G. (przeł.), Warszawa.
• Koob Andrew, 2010, U źródła naszych myśli. Cała prawda o komórkach glejowych – komórkach mózgu, które pomogą nam wyostrzyć zmysły, wyleczyć urazy oraz leczyć choroby mózgu, Fabin M. (przeł.), Katowice.
• Kozłowski Władysław, 1893, Stanowisko filozofii amerykańskiej, „Prawda”, nr 10-11.
• Lakoff George, Johnson Mark, 2010, Metafory w naszym życiu, Krzeszowski T. P. (przeł.), Warszawa.
• Łapiński Zdzisław, 1973, Poezja i psychologia, w: Czermińska M. (red.), Konteksty nauki o literaturze, Wrocław.
• Matuszek Gabriela, 1993, Der geniale Pole? Niemcy o Stanisławie Przybyszewskim (1892-1992), Kraków.
• Nycz Ryszard, 2012, Lekcja Adorna: tekst jako sposób poznania, albo o kulturze jako palimpseście, „Teksty Drugie”, nr 3.
• Panieński Jan, 1920, Ekspresjonizm a nauki przyrodnicze. Ze stanowiska plastyka, „Zdrój”, w: Ratajczak J., 1987 (red.), Krzyk i ekstaza. Antologia polskiego ekspresjonizmu, Poznań.
• Przybyszewski Stanisław, 1902, Cupio dissolvi, w tegoż: Poezye prozą, Warszawa.
• Przybyszewski Stanisław, 1926, Moi współcześni. Wśród obcych, Warszawa.
• Przybyszewski Stanisław, 1930, Moi współcześni. Wśród swoich, Warszawa.
• Przybyszewski Stanisław, 1937, Listy, t. 1, Helsztyński S. (oprac.), Warszawa.
• Przybyszewski Stanisław, 1938, Listy, t. 2, Helsztyński S. (oprac.), Warszawa.
• Przybyszewski Stanisław, 2006, Z psychologii jednostki twórczej. Chopin i Nietzsche, Helsztyński S. (przeł.), w: tegoż: Wybór pism, Taborski R. (oprac.), Wrocław.
• Schleich Karl, 1922, Besonnte Vergangenheit: Lebenserinnerungen 1859–1919, Berlin.
• Schleich Karl, 1894, Die Stellung der Neuroglia in der Hirnphysiologie. Antagonismus im Gehirn. Die Neuroglia als Hemmungsorgans (Stanowisko neurologiczne w fizjologii mózgu. Antagonizmy w nauce o mózgu. Neurologia w procesach hamowania), w: tegoż: Schmerzlose Operationen. Örtliche Betäubung mit indifferenten Flüssigkeiten. Psychophysik des natürlichen und künstlichen Schlafes (Bezbolesne operacje. Znieczulenie miejscowe płynami obojętnymi. Psychofizyka naturalnego i sztucznie wywołanego śnienia), Berlin [źródło rycin].
• Trąbka Jan, 1983, Mózg i świadomość, Kraków.
• Wysłouch Seweryna, 2009, Ikoniczność i ucieczka od referencji (na przykładzie filmów Zbigniewa Rybczyńskiego), „Przestrzenie Teorii”, nr 11.

Identifiers

DOI

10.14746/pi.2015.1.2.5