Filomaci w pamięci narodowej i regionalnej – na przykładzie podlaskich członków towarzystw wileńskich

• Authors: Danuta Zawadzka

Title variants

EN

Philomaths in national and regional memory – based on the example of Podlasian members of the Vilnius Society

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka pokazuje filomatyzm w Polsce jako fenomen pamięci kulturowej, podtrzymywanej dzięki medium literatury i sztuki oraz dokumentów osobistych (a nie badań historycznych) i służący wzmacnianiu wspólnoty narodowej. Rozważa relację filomatyzmu narodowego i lokalnego (regionalnego), zastanawia się, czy filomaci stanowili rodzaj geopokolenia, generację ściśle związaną z miejscami ich życia i działania, kiedy i dlaczego aspekt „geo-” został zapomniany. Autorka analizuje kilka przykładów filomackiego rozumienia związku z miejscem, jego naturą, historią, autochtoniczną kulturą, życiem obywatelskim, np. oddolne tworzenie wiedzy, holistyczny stosunek do nauki. W artykule pojawia też pytanie, czy istniał filomatyzm podlaski, krożski, świsłocki, miński i jak przejawiał się w ustawach Towarzystwa oraz w biografiach i doświadczeniu jego członków.

EN

The author shows philomathism in Poland as a phenomenon of cultural memory, sustained thanks to the medium of literature and art as well as personal documents (of not historical research) and serving to strengthen the national community. The author of the article considers the relationship between national and local (regional) philomathism, the author reflects if the philomaths were a kind of geo-generation, a generation closely related to the places where they lived and carried out their activities, when and why the “geo” aspect was forgotten. The author analyzes several examples of philomathic understanding of the relationship with place, its nature, history, indigenous culture, civic life, e.g. the creation of grass-roots knowledge, a holistic approach to science. The article also raises the question of whether the philomathism of Podlasie, Kroże, Świsłocz, and Minsk existed and how it manifested itself in the Society’s statutes and in the biographies and experience of its members.

Keywords

PL

filomaci; pamięć narodowa; pamięć lokalna; geopokolenie; filomatyzm regionalny; Podlasie; Michał Rukiewicz; Tomasz Zan

EN

philomaths; national memory; local memory; geo-generation; regional philomathism; Podlasie; Michał Rukiewicz; Tomasz Zan; philomaths; national memory; local memory; geo-generation; regional philomathism; Podlasie; Michał Rukiewicz; Tomasz Zan

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Polonistyka. Innowacje
• Year: 2019
• Issue: 9
• Pages: 15-34

Dates

published

2019-06-09

Contributors

author

Danuta Zawadzka

• Uniwersytet w Białymstoku, Białystok

References

• Archiwum Filomatów: Korespondencja 1815 – 1823, 1913, Czubek J. (wyd.), t. I – V, Kraków.
• Archiwum Filomatów: Materiały do historii Towarzystwa Filomatów, 1920-1921, Szpotański S., Pietraszkiewiczówna S. (wyd.), t. I-II, Kraków.
• Archiwum Filomatów: Materiały do historii Towarzystwa Filomatów, 1934, Pietraszkiewiczówna S. (wyd.), t. III, Kraków.
• Archiwum Filomatów: Poezja Filomatów, 1922, Czubek J. (wyd.), t. I-II, Kraków.
• Archiwum Filomatów, 1973, t. I, Na zesłaniu, Zgorzelisk Cz. (red.), Wrocław.
• Archiwum Filomatów, 1997, t. I, Listy z zesłania: krąg Onufrego Pietraszkiewicza i Cypriana Daszkiewicza, Sudolski Z. (zebr., opr. i wstęp), Grzebień M. (współpr.), Warszawa.
• Archiwum Filomatów, 1999a, t. II, Listy z zesłania: krąg Tomasza Zana, Jana Czeczota i Adama Suzina, Sudolski Z. (zebr., opr. i wstęp), Warszawa.
• Archiwum Filomatów, 1999b, t. III, Listy z zesłania: krąg Franciszka Malewskiego i Józefa Jeżowskiego, Sudolski Z. (zebr., opr. i wstęp), Warszawa.
• Archiwum Filomatów, 2000, Listy z więzienia, Z. Sudolski Z. (zebr., opr. i wstęp), Warszawa.
• Artwińska Anna, Fidelis Małgorzata, Mrozik Agnieszka, Zawadzka Anna, 2016, Pożytki z „pokolenia”. Dyskusja o „pokoleniu” jako kategorii analitycznej, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 347-366.
• Assmann Aleida, 2013, Między historią a pamięcią. Antologia, Saryusz-Wolska M. (red. i posł.), Warszawa.
• Assmann Jan, 2008, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, Kryczyńska-Pham A. (przeł.), Traba R. (wstęp i red.), Warszawa.
• Bednarczuk Monika, 2015, Mierzenie imperium: Tomasz Zan między Wilnem a Orenburgiem, w: Georomantyzm. Literatura, miejsce, środowisko, Dąbrowicz E., Lul M., Sawicka-Mierzyńska K., Zawadzka D. (red.), Białystok.
• Borowczyk Jerzy, 2003, Rekonstrukcja procesu filomatów 1823 – 1824. Historia śledztwa przeciw uczestnikom konspiracji studenckich i młodzieżowych w Wilnie oraz w Wileńskim Okręgu Naukowym, Poznań.
• Borowczyk Jerzy, 2005, „Wierna pamiątka” pokolenia, w: Rozmowy o „Dziadach”, Kuczera-Chachulska B., Prussak M. (red.), Warszawa.
• Borowczyk Jerzy, 2014, Zesłane pokolenie. Filomaci w Rosji (1824-1870), Poznań.
• Centra – peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku, 2015, Browarny W., Rybicka E., Lisak-Gębala D. (red.), Kraków.
• Czermińska Małgorzata, 2011, Miejsca autobiograficzne. Propozycja w ramach geopoetyki, „Teksty Drugie”, nr 5.
• Domańska Ewa, 2013, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1-2.
• Filomaci na prowincji, 1935, Dunajówna M. (oprac.), Wilno.
• Geografia wyobrażona regionu. Literackie figury przestrzeni, 2014, Kalinowski D., Mikołajczak M., Kuik-Kalinowska A. (red.), Kraków.
• Georomantyzm. Literatura, miejsce, środowisko, 2015, Dąbrowicz E., Lul M., Sawicka-Mierzyńska K., Zawadzka D. (red.), Białystok.
• [J. Lelewel], 1831, Nowosilcow w Wilnie w roku szkolnym 1823-1824, dołączona nota o kuratorii Nowosilcowa podana na ręce generała Rosen, przez Onacewicza, Warszawa.
• Krasiński Zygmunt, 1970, List do A. Sołtana, Baden, 8 grudnia 1855, w: Listy do Adama Sołtana, Sudolski Z. (oprac.), Warszawa.
• Mickiewicz Adam, 1993, Wiersze, w: Dzieła, t. I, Wiersze, Zgorzelski Cz. (oprac.), Warszawa.
• Mickiewicz Adam, 1995, Dziady. Część III, w: Dzieła, t. III, Dramaty, Stefanowska Z. (oprac.), Warszawa.
• Mikołajczak Małgorzata, 2016, Wstęp: Regionalizm w polskiej refleksji o literaturze (zarys problematyki i historii idei), w: Regionalizm literacki w Polsce. Zarys historyczny i wybór źródeł, Chojnowski Z., Mikołajczak M. (red.), Kraków.
• Markiewicz Henryk, 2011, Niemożliwa, ale niezbędna, „Teksty Drugie”, nr 1-2.
• Mościcki Henryk, 1999, Wilno i Warszawa w „Dziadach” Mickiewicza. Tło historyczne trzeciej części „Dziadów”, Borowczyk J. (posł.), Warszawa, (I wydanie – 1908).
• Na pograniczach literatury, 2012, Fazan J., Zajas K. (red.), Kraków.
• Nowy regionalizm w badaniach literackich. Badawczy rekonesans i zarys perspektyw, 2012, Mikołajczak M., Rybicka E. (red.), Kraków.
• Nycz Ryszard, 2010, Możliwa historia literatury, „Teksty Drugie”, nr 5.
• Pamięć, etyka i historia. Angloamerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych (antologia przekładów), 2002, Domańska E. (red.), Poznań.
• Panas Władysław, 1995, O pograniczu etnicznym w badaniach literackich, w: Wiedza o literaturze i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów, Michałowska T., Goliński Z., Jarosiński Z. (red.), Warszawa, s. 605-613.
• Promieniści – filomaci – filareci, 1916, Mościcki H. zebrał i objaśnił, Warszawa.
• Region a tożsamości transgraniczne. Literatura, miejsca, translokacje, 2016, Zawadzka D., Mikołajczak M., Sawicka-Mierzyńska K. (oprac.), Kraków.
• Regionalizm literacki – historia i pamięć, 2017, Chojnowski Z., Rybicka E. (red.), Kraków.
• Regionalizm literacki w Polsce. Zarys historyczny i wybór źródeł, 2016, Chojnowski Z., Mikołajczak M. (red.), Kraków.
• Romanowski Andrzej, 2018, Wschodnim pograniczem literatury polskiej – od Średniowiecza do Oświecenia, Kraków.
• Rybicka Elżbieta, 2014, Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków.
• Szmydtowa Zofia, 1961, W kręgu filomatów, w: Rousseau – Mickiewicz i inne studia, Warszawa.
• Trynkowski Jan, 2002, Gimnazjum. Z dziejów Gimnazjum Białostockiego (1777) 1802-1915, Białystok.
• Witkowska Alina, 1962, Rówieśnicy Mickiewicza. Życiorys jednego pokolenia, Warszawa.
• Zawadzka Danuta, 1996, Czytanie i pisanie w życiu filomatów, w: Wilno i kresy północno-wschodnie. Materiały II Międzynarodowej Konferencji w Białymstoku 14-17 IX 1994 r w czterech tomach, Felisiak E., Kieżuń A. (red.), Białystok.
• Zawadzka Danuta, 2013, Lelewel i Mickiewicz. Paralela, Białystok.
• Zawadzka Danuta, 2014, Paralela recepcji. Lelewel i Mickiewicz w odbiorze literaturoznawców i historyków, „Sensus Historiae”, nr 2.
• Zięba Kwiryna, 2005, Projekt komparatystyki wewnętrznej, „Teksty Drugie”, nr 1-2.
• Ziołowicz Agnieszka, 2002, Dramat i romantyczne „Ja”, Kraków.

Identifiers

DOI

10.14746/pi.2019.9.2