Etyka ekologiczna na lekcjach polskiego

• Authors: Zofia Budrewicz

Title variants

EN

Ecological ethics in Polish studies classes

Abstracts

EN

The aim of the article is to justify the role of literature in shaping man’s attitudes towards nature in Polish studies, and to present these issues on the basis of representative interpretations of poetry. Such objectives stem from the social needs of the changes of man’s destructive behavior, as well as from the systemic absence of these problems in Polish studies. It makes use of literature which I perceive as a particularly sensitive tool which enables us to redefine the attitudes which are shaped by culture. The theoretical part of the article discusses biocentric concepts. They challenge the anthropocentric position of human communities in biosphere, and they are based on the ethics of ecology (ecoethics), meaning observations of systemic relations between man and nature. Ecoethics is not a synonym for ecology, a morally neutral area of science which deals with relations between organisms and nature. In the second part of the article, I depict some examples of interpretations of literary works according to the rules which emerged in research on directions of ethics of ecology (selected poems by J. Przyboś, J. Podsiadło, M. Świetlicki, L.A. Moczulski). The works which appeal to sensual experiences are particularly important. Experiencing beauty seems to play an exceptional role in evoking the readers’ imaginary experiences. Aesthetic influence intensifies ethical influence of literature and other works of culture, including the need to protect nature. It incorporates their ecoethical senses. As a result, a reconciliation between man’s civilisation aspirations and a friendly coexistence in nature does not have to mean utopian aspirations.

PL

Celem artykułu jest uzasadnienie roli literatury w kształtowaniu postaw człowieka wobec przyrody w edukacji polonistycznej oraz zilustrowanie tej problematyki reprezentatywnymi interpretacjami utworów poetyckich. Cele te wynikają ze społecznych potrzeb przemian destrukcyjnych zachowań człowieka, a także z systemowej nieobecności tych zadań w polonistyce. Dysponuje ona wyjątkowo czułym narzędziem przewartościowywania postaw ukształtowanych kulturowo, czyli literaturą. W części teoretycznej artykułu omówiono koncepcje biocentryczne. Kwestionują one antropocentryczną pozycję wspólnot ludzkich w biosferze i opierają się na etyce ekologii (ekoetyce), czyli obserwacjach systemowych relacji między nim a środowiskiem. Ekoetyka nie jest synonimem ekologii, neutralnej moralnie dziedziny nauki, badającej powiązania między organizmami a środowiskiem. W części drugiej artykułu pokazane zostały przykłady praktyk interpretacyjnych dzieł literackich zgodnie z regułami wyodrębnianych w badaniach kierunków etyki ekologii (wybranych wierszach np. J. Przybosia, J. Podsiadły, M. Świetlickiego oraz poezji z motywem zadomowienia L.A. Moczulskiego). Ważną rolę pełnią teksty literackie, „odwołujące się” do zapamiętanych doświadczeń sensualnych. Szczególne znaczenie w wywoływaniu doświadczeń wyobrażonych czytelnika przypisuje się przeżyciom piękna. Wpływ estetyczny wzmacnia oddziaływanie etyczne literatury i innych dzieł kultury, w tym potrzebę chronienia przyrody. Interioryzuje ich ekoetyczne sensy i sprawia, że godzenie cywilizacyjnych aspiracji człowieka z przyjaznym współistnieniem w środowisku przyrodniczym nie musi oznaczać dążeń utopijnych.

Keywords

EN

ecological ethics; ecological crisis; literature; shaping attitudes; nature

PL

etyka ekologiczna; kryzys ekologiczny; literatura; kształtowanie postaw; przyroda

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Polonistyka. Innowacje
• Year: 2023
• Issue: 17
• Pages: 17-30

Dates

published

2023

Contributors

author

Zofia Budrewicz

• https://orcid.org/0000000181111594

References

• Ave Gaja! Antologia wierszy ekologicznych poetów Małopolski, 2001, Kraków.
• Barcz Anna, 2001, Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Katowice.
• Chrząstowska Bożena, Wysłouch Seweryna, 1987, Poetyka stosowana, Warszawa.
• Czapliński Przemysław, Bednarek Joanna, Gostyński Dawid, 2017, Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich, Poznań.
• Czapliński Przemysław, Bednarek Joanna, Gostyński Dawid, 2019, O jeden las za daleko. Demokracja, kapitalizm i nieposłuszeństwo ekologiczne w Polsce, Warszawa.
• Czapliński Przemysław, 2019, Wstęp: Więcej niż las, w: Czapliński P., Bednarek J., Gostyński D. (red.), O jeden las za daleko. Demokracja, kapitalizm i nieposłuszeństwo ekologiczne w Polsce, Warszawa.
• Czapliński Przemysław, 2017, Mroczna fanaberia. Prowadź swój pług przez kości umarłych, w: Czapliński P., Bednarek J., Gostyński, D., Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich, Poznań.
• Czermińska Małgorzata, 2011, Miejsca autobiograficzne. Propozycja w ramach geopoetyki, „Teksty Drugie”, nr 5.
• Dołęga Józef M., 2006, Ekofilozofia – nauka XXI wieku, „Problemy Ekorozwoju”, nr 1.
• Domańska Ewa, 2013, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1-2.
• Doświadczenia lektury. Między krytyką literacką a dydaktyką literatury, 2012, Biedrzycki K., Janus-Sitarz A. (red.), Kraków.
• Fiedorczuk Julia, 2015, Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Gdańsk.
• Frydryczak Beata, 2008-2009, Estetyka przyrody. Nowe pojmowanie natury, „Estetyka i Krytyka”, R. 1-2.
• Gawor Leszek, 2012, Proekologiczna metanoia współczesnego człowieka jako warunek przetrwania cywilizacji ludzkiej, „Kultura i Wartości”, nr 4.
• Gdanowicz-Bączyk Anna, 2015, Narodziny i rozwój etyki środowiskowej, „Studia Ecologiae et Bioethicae”, R. 13, nr 4.
• Jasicki Aleksander, 2001, Ave Gaja!. Witaj ziemio, póki jeszcze nie jest za późno, w: Ave Gaja! Antologia wierszy ekologicznych poetów Małopolski, Kraków.
• Kasperski Edward, 2014, Geopoetyka. Ku nowej poetyce przestrzeni – pierwszy krok w chmurach, w: Geografia wyobrażona regionu. Literackie figury przestrzeni, Kalinowski D., Mikołajczak M., Kulik-Kalinowska A. (red.), Kraków.
• Kolbuszewski Jacek, 2000, Literatura i przyroda. Antologia ekologiczna, Katowice.
• Kronenberg Anna, 2014, Geopoetyka. Związki literatury i środowiska, Łódź.
• Madejski Jerzy, 2002, Przyboś ekokrytyczny, w: Stulecie Przybosia, Balbus S., Balcerzan E. (red.), Poznań.
• Michalak Anna, 1996, Świt dnia i świt życia – lekcja z wierszem Przybosia <Świt kwietniowy>, „Warsztaty Polonistyczne”, nr 2.
• Moczulski L. Aleksander, 1989, Odwitania z Suwalszczyzną, Fałtynowicz Z. (red.), Strumiłło A. (oprac. graf.), Suwałki.
• Pawlikowski Jan Gwalbert, 1912-1913, Kultura a natura. „Lamus”, t. 5, w: Literatura i przyroda. Antologia ekologiczna, Katowice.
• Piechota Dariusz, 2018, Pozytywistów spotkania z naturą. Szkice ekokrytyczne, Gdańsk.
• Podsiadło Jacek, 1998, Wiersze wybrane. 1990-1995, Bielsko-Biała.
• Przyboś Julian, 1958, Świt kwietniowy, cyt., za: Chrząstowska B., Wysłouch S., 1987, Poetyka stosowana, Warszawa.
• Rybicka Elżbieta, 2011, Geopoetyka, geokrytyka, geokulturologia. Analiza porównawcza pojęć, „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, nr 2.
• Salwa Mateusz, 2018, Znaczenie estetyki przyrody dla etyki środowiskowej, „Etyka”, R. 56.
• Słowik Karolina, 2022, Chcą mieć wiedzę o klimacie, „Gazeta Wyborcza”, 6 października.
• Sobieraj Tomasz, 2022, W sieci natury i kultury. Bolesław Prus wobec dylematów światopoglądowych swojej epoki, Kraków.
• Szewc Piotr, 2014, Cienka szyba, Kraków.
• Szot Wojciech, 2022, Sporny kanon. Lista lektur na maturę, „Gazeta Wyborcza”, 29 lipca.
• Tabaszewska Justyna, 2010, Jedna przyroda czy przyrody alternatywne? O pojmowaniu i obrazach przyrody w polskiej poezji, Kraków.
• Tischner Józef, 2003, O człowieku. Wybór pism filozoficznych, Wrocław.
• Tyburski Włodzimierz, 2020a, Dyscypliny humanistyczno-społeczne a stan kultury i świadomości ekologicznej. Pozytywy – porażki – niepowodzenia, w: Paradoksy ekologiczne. Odpady miarą sukcesu i porażki cywilizowanej ludzkości, Sadowski R.F., Kosieradzka-Federczyk A. (red.) Warszawa.
• Tyburski Włodzimierz, 2020b, Ekoestetyka i edukacja ekologiczna, w: Globalna odpowiedzialność człowieka. Między analizą zjawisk a prognozą etyczną, Łukaszewska K. (red.), Warszawa.
• White Kenneth, 2011, Zarys geopoetyki, Czarnacka A. (przeł.), „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, nr 2.

Identifiers

DOI

10.14746/pi.2023.17.3

Biblioteka Nauki

28763162