Naturalizacja władzy a kolonializm. Uwagi na marginesie Robinsona Cruzoe Daniela Defoe i Piętaszka, czyli Otchłani Pacyfiku Michela Tourniera, z Szekspirowską Burzą w tle

• Authors: Natalia Lemann

Title variants

EN

Naturalisation of Power. Some Notes on the Margins of Daniel Defoe’s Robinson Crusoe and Michel Tournier’s Friday, or, The Other Island with the Shakespearean Tempest in the Background

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł poświęcony jest analizie zmieniających się w kulturze europejskiej mechanizmów legitymizacji władzy. Robinson Cruzoe Daniela Defoe lokowany jest tradycyjnie w obrębie wczesnokapitalistycznego wzrostu indywidualizmu, przejawiającego się na polu ekonomicznego działania jednostki. Argumentuję, że aby Robinson mógł stać się na swej wyspie homo oeconomicus, który wyłącznie swą pracą przekształca dziką naturę w cywilizację, a następnie zostać władcą/królem/gubernatorem wyspy, musiały zajść zmiany w obrębie źródeł legitymizacji władzy. Robinson Cruzoe, everyman, może stać się władcą swej wyspy dzięki odejściu od boskiej legitymizacji władzy, która dominowała w kulturze europejskiej, począwszy od antyku, aż do czasów Oświecenia. Przywołuję więc postać Szekspirowskiego Prospera, maga i króla Neapolu, który włada swą wyspą przy pomocy magii jako ostatni literacki potomek „królów cudotwórców” (M. Bloch, E. Kantorowicz). Władza Robinsona opiera się za zasadach umowy społecznej i nie pochodzi z boskiego nadania. Analizuję opisywany przez Defoe mechanizm zdobywania i utrzymywania władzy przez Cruzoe, odwołując się do procesualności powstawania imperiów kolonialnych. Piętaszek, czyli otchłanie Pacyfiku Michela Tourniera z 1967 roku to powieść powstała w optyce Saidowskiej „lektury kontrapunktowej”, dlatego też Tournier dekonstruuje mechanizm naturalizacji, demokratyzacji władzy Robinsona, odwołując się do wcześniejszych mechanizmów metafizycznej legitymizacji. Dostrzegam więc procesualność mechanizmu zdobywania i utrzymywania władzy, co wydaje mi się istotne z punktu widzeniazrozumienia istoty i dynamiki imperializmu kolonialnego.

EN

This article is devoted to the analysis of the changing mechanisms of power legitimization in the European culture. Daniel Defoe’s Robinson Crusoe is traditionally located within the early capitalist growth of individualism, manifested in the field of the economic activity of the individual. I argue that for Robinson to become a homo oeconomicus on his island, a person who transformed wild nature into civilization with his work, and then become the ruler/king/governor of the island, changes within the sources of legitimacy of power had to take place. Robinson Crusoe, an everyman, could become the ruler of his island only by means of resignation from the divine source of power legitimization which dominated European culture from antiquity to the times of Enlightenment. I recall the figure of Shakespearean Prosper, a magician and the king of Naples, who rules his island with the help of magic, as the last literary descendant of “the king’s thaumaturge” (M. Bloch, E. Kantorowicz). Robinson’s power is based on the principles of a social contract and his authority does not come from divine conferral. I analyse the mechanism of acquiring and maintaining power by Crusoe, described by Defoe, referring to the processuality of forming colonial empires. Friday, or, the Other Island by Michel Tournier, published in 1967, is a novel based on Said`s optics of “counterpoint reading”, which is why Tournier deconstructs the mechanism of naturalisation, democratisation of Robinson’s power, referring to earlier mechanisms of metaphysical legitimacy. This is why I notice the processuality of the mechanism of acquiring and maintaining power, which seems important to me from the point of view of understanding the essence and dynamics of colonial imperialism.

Keywords

PL

władza; postkolonializm; wczesny kapitalizm; taumaturgia; umowa społeczna

EN

power; postcolonialism; early capitalism; thaumaturgy; social contract; power; postcolonialism; early capitalism; thaumaturgy; social contract

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Porównania
• Year: 2019
• Volume: 25
• Issue: 2
• Pages: 229-245

Dates

published

2019-12-15

Contributors

author

Natalia Lemann

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000-0003-2972-9404

References

• Bastiat, Frederic. Sofizmaty ekonomiczne. Red. M. Wojteńsko. 2008. Web. 09.12.2019. <http://www.bastiat.pl/>
• Bloch, Marc. Królowie cudotwórcy. Studium na temat nadprzyrodzonego charakteru władzy królewskiej zwłaszcza we Francji i Anglii. Wstęp J. Le Goff. Przeł. Jan Maria Kłoczowski. Warszawa: Volumen. Bellona, 1998.
• Botheroyd Sylvia, Botheroyd Paul. Słownik mitologii celtyckiej. Przeł. Zygmunt Kubiak. Katowice: Książnica, 1998.
• Ceran, Waldemar. „Cesarz w politycznej teologii Euzebiusza z Cezarei i nauczaniu Jana Chryzostoma”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 44 (1992). S. 13-26.
• Defoe, Daniel. Przypadki Robinsona Cruzoe. Przeł. t. 1: Józef Birkenmajer; t. 2: przekład anonimowy. Oprac. G. Sinko. Warszawa: PIW, 1983.
• Erickson, Robert. “Starting Over Robisnon Cruzoe”. Studies in Literary Imagination 15 (1982). S. 51-73.
• Faber, Gustav. Merowingowie i Karolingowie. Przeł. Zbigniew Jaworski. Warszawa: PWN, 1994.
• Gandhi, Leela. Teoria postkolonialna. Wprowadzenie krytyczne. Przeł. Jacek Serwański. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2008.
• Gazda Grzegorz, red. Słownik rodzajów i gatunków literackich. Warszawa: PWN, 2012.
• Graves, Robert. Biała boginii. Przeł. Ireneusz Kania. Warszawa: Wydawnictwo Alfa, 2000.
• Kantorowicz, Ernst. Dwa ciała króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej. Przeł. Maciej Michalski, Adam Krawiec. Warszawa: PWN, 2007.
• Kraft, Elizabeth. “The Revaluation of Literary Character: The Case of Cruzoe”. South Atlantic Review 4 (2007). S. 37-58.
• Lemann, Natalia. „Motyw miłości po śmierci – czyli co literatura zawdzięcza Celtom. Garść subiektywnych uwag na marginesie literatury światowej”. Miłość romantyczna jako figura wyobraźni. Seria Antropologia miłości. Red. B. Płonka-Syroka, E. Rudolf. Wrocław: Arboretum, 2009. S. 63-79.
• Lemann, Natalia. „Tęsknota za Boskością. Królowie cudotwórcy i pomazańcy Boży w literaturze i kulturze. Szkic antropologiczno-historyczno-literacki”. Władca, władza. Literackie doświadczenia Europejczyków. Wiek XX i XXI. Red. M. Poradecki. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2011. S. 19-31.
• Loomba, Ania. Kolonializm/Postkolonializm. Przeł. Natalia Bloch. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011.
• Macherey, Pierre. A Theory of Literary Production. London&New York: Routledge, 2006.
• Marks, Karol. Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej. Przeł. Jerzy Heryng, Mieczysław Kwiatkowski, Henryk Gustaw Lauer, Ludwik Selen. Warszawa: PWN, 1951.
• Montaigne de, Michel. Próby. Przeł. Tadeusz Boy-Żeleński. Warszawa: Hachette, 2009.
• Ossowska, Maria. „Klasyczny model moralności mieszczańskiej: Beniamin Franklin”. Antropologia kultury. Antologia tekstów. Red. A. Mencwel et al. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2005. S. 506-514.
• Rousseau, Jean-Jacques. Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi. Przeł. Bronisław Minc, Edward Lipiński. Warszawa: PWN, 1954.
• Said, Edward. Kultura i imperializm. Przeł. Monika Wyrwas-Wiśniewska. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
• Słonimski, Antoni. Dwa końce świata. Książka i Wiedza: Warszawa, 1937.
• Spivak, Gayatri Chakravorty. „Krytyka postkolonialnego rozumu. W stronę historii zanikającej współczesności”. Teorie literatury XX wieku. Antologia. Red. A. Burzyńska, M. P. Markowski. Przeł. Janusz Margański. Kraków: Znak, 2006. S. 650-673.
• Szekspir, William. Burza. Przeł. Leon Ulrich. Web. 19.12.2019. <https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/burza.html>
• Szekspir, William. Król Ryszard II. Przeł. Leon Ulrich. Web. 19.12. 2019. <https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/krol-ryszard-ii.html>
• Tournier, Michel. Piętaszek, czyli otchłanie Pacyfiku. Przeł. Maria i Cezary Gawrysiowie. Warszawa: PIW, 1977.
• Watt, Ian. Narodziny powieści. Studia o Defoe’em, Richardsonie i Fieldingu. Przeł. Agnieszka Kreczmar. Warszawa: PIW, 1973.
• Weber, Max. Etyka protestancka a duch kapitalizmu. Przeł. Jan Miziński. Lublin: Test, 1994.
• Young, Michael. Colonial Desire: Hybridity in Theory, Culture and Race. London: Routledge, 1995.

Identifiers

DOI

10.14746/por.2019.2.14