Świątynia nauki, fundament demokracji czy fabryka specjalistów? Józef Chałasiński i powojenne spory o ideę uniwersytetu

• Authors: Kamil Piskała , Agata Zysiak

Title variants

EN

A Temple of Knowledge, a Foundation of Democracy or an Expert’s Factory? Józef Chałasiński and the Postwar Discussion about the Idea of University

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Pierwsze lata powojennej historii Polski były czasem przełomowym, czasem niepewności i nadziei na nowe społeczeństwo. Wielu intelektualistów wierzyło w unikalną szansę na zmiany i budowę lepszego świata, w tym budowę nowoczesnego uniwersytetu. Tradycje międzywojennej akademii starły się z ideami tworzenia uczelni nowego typu – modernizacyjne sny przybierały różne formy, konfrontując środowiska bardziej radykalne z umiarkowanymi. Wkrótce uniwersytety zostały przekształcone w miejsca istotne dla władz, gdzie tworzono nową wykładnię historii, zaplecze ideologiczne Partii i nową elitę kraju. W niniejszej pracy koncentrujemy się na postaciach Józefa Chałasińskiego i Tadeusza Kotarbińskiego, których drogi zbiegły się w 1945 roku w robotniczej Łodzi – miejscu budowy nowego uniwersytetu na nowe czasy. Analizując ich wypowiedzi prasowe, przemówienia i artykuły naukowe rekonstruujemy modele uniwersytetów, mające stanowić propozycje ukształtowania nowej uczelni w zmieniających się ramach polityczno-społecznych.

EN

First postwar years in the history of Poland was crucial time of doubts and hopes for building a new world and a new society. It is worth remembering, that in the first years it was not known how the history of Poland is going to be shaped and many intellectuals believed to have an unique chance to make a world better place. The interwar academic tradition was confronted with ideas of building a new type of university – the modernization dreams took many forms, occurring to be strong factor of a split between radical and moderate option. Soon those dreams have met with brutal reality and universities were transformed to important places in communist state, where national history, ideology and future elite was reproduced and shaped. We would like to focus on personalities of Józef Chałasiński and Tadeusz Kotarbiński, whose biographies met in the city of Lodz in 1945 – the place where new university was being built for the new times. Analyzing press materials, official statements and scientific papers we aim to reconstruct models of university – models as propositions of creating a new academia in a changing sociopolitical frames.

Keywords

PL

Józef Chałasiński; modele uniwersytetu; stalinizm; powojenna Polska; Łódź.

EN

Józef Chałasiński; models of university; Stalinism; postwar Poland; Łódź; Józef Chałasiński; models of university; Stalinism; postwar Poland; Łódź

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Praktyka Teoretyczna
• Year: 2013
• Volume: 9
• Issue: 3
• Pages: 271-297

Dates

published

2013-01-01

Contributors

author

Kamil Piskała

• Katedra Historii Polski Najnowszej UŁ

author

Agata Zysiak

• Katedra Socjologii Kultury UŁ

References

• Baranowski, K. 1977. Oddział Wolnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi 1928–1939. Warszawa.
• Baranowski, B. 1985. Pierwsze lata Uniwersytetu Łódzkiego, 1945–1949. Łódź.
• Baranowski, B., red. 1987. Uniwersytet Łódzki: Historia. Teraźniejszość. Perspektywy. Łódź.
• Baranowski, B. 1990. Trudne lata Uniwersytetu Łódzkiego 1949–1956. Łódź.
• Baranowski, K. 1993. Początki Łodzi akademickiej. Łódź́.
• Baranowski, K. 1996. Inteligencja łódzka w latach II Rzeczypospolitej. Łódź.
• Baranowski, K. 2001. Alternatywna edukacja w II Rzeczypospolitej: Wolna Wszechnica Polska. Warszawa.
• Bołtuc-Staszewska, I., red. 1964. Tranzytem przez Łódź. Łódź.
• Chałasiński, J. 1947. ,,O społeczny sens reformy uniwersytetów.” Kuźnica 24.
• Chałasiński, J. 1947. ,,Problemy demokratyzacji.” Odrodzenie 14/15.
• Chałasiński, J. 1950. ,,Od liberalnej do socjalistycznej idei Uniwersytetu.” Życie Nauki 7/8.
• Chałasiński, J. 1952. Inauguracja V roku akademickiego Uniwersytetu Łódzkiego. W Materiały do dziejów Uniwersytetu Łódzkiego 1945–1950, red. B. Baranowski, K. Duda-Dziewierz. Łódź.
• Chodakowska, J. 1981. Rozwój szkolnictwa wyższego w Polsce Ludowej w latach 1944–1951. Wrocław.
• Connelly, J. 1999. ,,The Foundation of Diversity: Communist Higher Education Policies in Eastern Europe 1945–1955.” in Science Under Socialism. Cambridge.
• Connelly, J. 2000. Captive University: The Sovietization of East German, Czech, and Polish Higher Education, 1945-1956. Chapel Hill: University of North Carolina Press.
• Czyżewski, A. 2008. Łódź akademicka, w: Rok 1945 w Łodzi: Studia i szkice. Łódź́.
• Fleming, M. 2010. Communism, Nationalism and Ethnicity in Poland, 1944–1950. London–New York.
• Gryko, C. 2007. Józef Chałasiński – człowiek i dzieło: Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu. Lublin.
• Herczyński, R. 2008. Spętana nauka: Opozycja intelektualna w Polsce 1945–1970. Warszawa.
• Hübner, P. 1983. Kongres Nauki Polskiej jako forma realizacji założeń polityki naukowej państwa ludowego. Wrocław.
• Hübner, P. 1992. Polityka naukowa w Polsce w latach 1944–1953: Geneza systemu. Wrocław.
• Hübner, P. 1994. Siła przeciw rozumowi: losy Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1939–1989. Kraków.
• Hübner, P. 2011. ,,Kotarbiński versus Chałasiński.” Forum Akademickie 4, http://forumakademickie.pl/fa/2011/04/kotarbinski-versus-chalasinski/
• Jaczewski, B. 1987. Życie naukowe w Polsce w drugiej połowie XIX i w XX wieku: Organizacje i instytucje. Wrocław.
• Kaleta, A. 1980. Józef Chałasiński – socjolog i humanista. Toruń.
• Kaleta, A. 1996. Chałasiński dzisiaj: Materiały z konferencji naukowej. Toruń.
• Kenney, P. 2012. Rebuilding Poland: Workers and Communists 1945–1950. London–New York.
• Kersten, K. 1991. The Establishment of Communist Rule in Poland 1943–1948. Berkeley.
• Kersten, K. 1993. Między wyzwoleniem a zniewoleniem: Polska 1944–1956. Londyn.
• Kłoskowska, A. 1970. Uniwersytet Łódzki 1945–1970. Warszawa.
• Kłoskowska, A. 1992. ,,Bunty i służebności uczonego.” W Bunty i służebności uczonego: Profesor Józef Chałasiński. Łódź.
• Kott, J. 1990. Przyczynek do biografii. Londyn.
• Krasiewicz, B. 1976. Odbudowa szkolnictwa wyższego w Polsce Ludowej w latach 1944–1948. Wrocław
• Leder, A. 2011. ,,Kto nam zabrał tę rewolucję?” Krytyka Polityczna 29.
• Lewandowski, J. 1991. Rodowód społeczny powojennej inteligencji polskiej: 1944–1949. Szczecin.
• ,,Młodzież akademicka o swoich potrzebach.” 1946. Dziennik Łódzki, 25 listopada.
• Natkowska, M. 1999. Numerus clausus, getto ławkowe, numerus nullus, „paragraf aryjski”: Antysemityzm na Uniwersytecie Warszawskim 1931–1939. Warszawa.
• Skubała-Tokarska, Z. 1967. Społeczna rola Wolnej Wszechnicy Polskiej. Warszawa–Kraków.
• Stobiecki, R. 1993. Historia pod nadzorem: Spory o nowy model historii w Polsce II połowa lat czterdziestych – początek lat pięćdziesiątych. Łódź.
• Śródka, A. ed. 1995. Historia Nauki Polskiej – wiek XX. Warszawa.
• Szczepański, J. 1976. Szkice o szkolnictwie wyższym. Warszawa.
• Wincławski, W. 1989. Wprowadzenie do Chałasińskiego: Przewodnik bio-bibliograficzny. Toruń.
• Wincławski, W. 1992. ,,Idea i socjologia uniwersytetu.” W Bunty i służebności uczonego: Profesor Józef Chałasiński. Łódź.
• Wincławski, W. 2001. Słownik biograficzny socjologii polskiej. Warszawa.
• Wojtczak, L., red. 1992. Bunty i służebności uczonego: Profesor Józef Chałasiński. Łódź.

Identifiers

DOI

10.14746/prt.2013.3.11