Religion which can be used to everything. A review of Franz Overbeck’s Finis Christianismi

• Authors: Michał Jędrzejek

Title variants

PL

Religia, z którą można zrobić, co się chce.

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The aim of an article is to analyse a problem of belief and history in Franz Overbeck’s selected writings. Overbeck (1837–1905), a German theologian-agnostic and historian of Christianity, known also in regard to his close friendship with Friedrich Nietzsche, describes in his works the eschatological and countercultural dimension of an origin Christianity. During the history of the Church eschatology was slowly replaced by a conservative project with its aim to maintain and to stabilize the Western culture and civilization. For this reason Overbeck – defending Christianity as an integral cultural phenomenon and referring to its universalist heritage – criticizes representatives of the “cultural Protestantism” (A. Harnack) and post-Christian and nationalistic alternatives (P. Lagarde, D.F. Strauss). In my paper I argue that from the perspective of eschatological Christianity Overbeck’s remarks against traditionalistic, liberal and leftist political theology remain valid. I present also two separate ways of Overbeck’s reception in 20th-century German thought – a revival of Protestantism as a “state of exception” religion (K. Barth) and a critique of theology and a skeptical-ironic farewell to Christianity (H. Blumenberg).

PL

Celem tej recenzji jest analiza problemu wiary i historii w wybranych pismach Franza Overbecka. Overbeck (1837–1905), niemiecki teolog-agnostyk, historyk chrześcijaństwa, przyjaciel Fryderyka Nietzschego, opisuje w swoich pracach eschatologiczny i kontrkulturowy wymiar pierwotnego chrześcijaństwa. Dzieje Kościoła opierają się według niego na powolnym wypieraniu eschatologii oraz zastąpieniu jej konserwatywnym projektem podtrzymywania i stabilizowania zachodniej kultury i cywilizacji. Z tego powodu Overbeck – broniąc integralności chrześcijaństwa jako kulturowego fenomenu oraz jego uniwersalistycznego dziedzictwa – krytykuje zarówno współczesny mu protestantyzm kulturowy (A. Harnack) jak i postchrześcijańskie i nacjonalistyczne alternatywy (D.F. Strauss, P. Lagarde). W artykule wskazuję na aktualność Overbeckowskich zastrzeżeń wobec wszelkiej – tradycjonalistycznej, liberalnej i lewicowej – teologii politycznej z punktu widzenia chrześcijaństwa zorientowanego na eschatologię. Analizuję również dwie ścieżki recepcji myśli Overbecka w dwudziestowiecznych Niemczech: próbę odnowienia protestantyzmu jako religii stanu wyjątkowego (K. Barth) oraz krytykę teologii i sceptyczno-ironiczne pożegnanie z chrześcijaństwem (H. Blumenberg).

Keywords

EN

Franz Overbeck; Hans Blumenberg; Karl Barth; finis Christianismi; political theology; eschatology; cultural Protestantism; Franz Overbeck; Hans Blumenberg; Karl Barth; finis Christianismi; political theology; eschatology; cultural Protestantism

PL

Franz Overbeck; Hans Blumenberg; Karl Barth; finis Christianismi; teologia polityczna; eschatologia; protestantyzm kulturowy

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Praktyka Teoretyczna
• Year: 2015
• Volume: 17
• Issue: 3

Dates

published

2015-04-21

Contributors

author

Michał Jędrzejek

• Instytut Filozofii UJ Ul. Grodzka 52 31-044 Kraków

References

• Albert, Hans. 1979. Das Elend der Theologie: Kritische Auseinandersetzung mit Hans Küng. Hamburg: Hoffman und Campe Verlag.
• Barth, Karl. 1920. „Unerledigte Anfragen an die Theologie.” W Barth, Karl. Zur inneren Lage des Christentums. München: Christian Kaiser Verlag.
• Blumenberg, Hans. 1988. Die Legitimität der Neuzeit. Frankfurt/M: Suhrkamp.
• Gossman, Lionel. 2000. Basel in the Age of Burckhardt: A Study in Unseasonable Ideas. Chicago: The University of Chicago Press.
• Henry, Martin. 2007. „Franz Overbeck: A Review of Recent Literature (Part 1).” Irish Theological Quarterly 72: 391–404.
• Henry, Martin. 2013. „Czy teologia ma przyszłość w nowoczesnym świecie?” Kronos 4: 25–37.
• Lilla, Mark. 2009. Bezsilny Bóg: Religia, polityka i nowoczesny Zachód. Tłum. Jarosław Mikos. Warszawa: W.A.B.
• Nabrings, Arie. 2013. „Teologia między mitem a refleksją: Diagnoza Franza Overbecka.” Tłum. Tadeusz Zatorski. Kronos 4: 38–52.
• Holz, Detlef. 1936. Deutsche Menschen: Eine Folge von Briefen, red. Detlef Holz. Luzern: Vita Nova Verlag.
• Löwith, Karl. 2001. Od Hegla do Nietzschego: Rewolucyjny przełom w myśli XIX wieku. Tłum. Stanisław Gromadzki. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Löwith, Karl. 2002. Historia powszechna i dzieje zbawienia. Tłum. Józef Marzęcki. Kęty: Antyk.
• Overbeck, Franz. 2008. Nietzsche: Zapiski przyjaciela. Tłum. i oprac. Tadeusz Zatorski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
• Overbeck, Franz. 2014. Finis Christianismi: Wybór pism. Tłum. i oprac. Tadeusz Zatorski. Warszawa: Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego.
• Sommer, Andreas Urs. 2013. „Thomas Mann i Franz Overbeck.” Tłum. Tadeusz Zatorski. Kronos 4: 53–78.
• Taubes, Jacob. 2013. „Odczarowanie teologii. Przyczynek do portretu Overbecka.” W Taubes, Jacob. Apokalipsa i polityka: Eseje mesjańskie. Tłum. Piotr Graczyk i in. Warszawa: Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego.
• Tichy, Rafał. 2011/2012. „Apokalipsa historii (część 1).” 44. Magazyn Apokaliptyczny 3: 4–71.
• Węcławski, Tomasz. 2008. „Wiek XIX – narodziny nowego myślenia w teologii.” W Kościół a teologia dwudziestego wieku, red. Tadeusz Bartoś. Kraków: Homini.
• Zatorski, Tadeusz. 2014a. „Sceptyczny przyjaciel proroka.” W Overbeck, Franz. Finis Christianismi: Wybór pism. Tłum. i oprac. Tadeusz Zatorski. Warszawa: Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego.
• Zatorski, Tadeusz. 2014b. „»Wiemy zbyt wiele«. Czy teolog może nie być ateistą?” Znak 705: 34–43.

Identifiers

DOI

10.14746/prt.2015.3.12