Sadyzm w Nagim sadzie. Perwersja jako struktura polskości

• Authors: Zbigniew Jazienicki , Jan Potkański

Title variants

EN

Sadism in The Nude Orchard. Perversion as the structure of Polishness

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Pierwsza część artykułu poświęcona jest perspektywie zastosowania psychoanalitycznej kategorii perwersji – zrekonstruowanej głównie na podstawie pism Jacques’a Lacana i Gillesa Deleuze’a – do analizy patologii polskiej zbiorowej psychiki, jakie wytykają w swoich książkach Jan Sowa, Andrzej Leder i Jarosław Marek Rymkiewicz. Naszym zdaniem kulturowy model Polaka to właśnie perwert, zależnie od pozycji klasowej – sadysta albo masochista, nie zaś psychotyk albo edypalny neurotyk. Kategoria perwersji pozwala wyjaśnić dwuznaczną relację polskości do państwa i prawa, która nie jest ani ich prostym odrzuceniem (jak psychoza), ani jednoznaczną afirmacją (jak nerwica). Struktura perwersji – rozpiętej zewnętrznie między nerwicą a psychozą, a wewnętrznie między masochizmem a sadyzmem – pozwala modelować dynamikę współczesnych polskich konfliktów ideologicznych i politycznych, w tym napięcie między akcentowaniem narodowej suwerenności a postkolonialnym odwoływaniem się do wzorów obcych. Części druga i trzecia to studia przypadków: zbiorowej psychiki bohaterów prozy eseistycznej Rymkiewicza oraz indywidualnej – Nagiego sadu Wiesława Myśliwskiego. Zestawienie to pozwala ukazać odmienność postrzegania tego samego fenomenu – sadyzmu – z wnętrza psychiki, która z pozycją perwersyjną afirmatywnie się identyfikuje (Rymkiewicz), oraz ze zdystansowanej perspektywy neurotyka (Myśliwski), zarazem jednak uchwycić izomorfizm struktur, które kryją się za tymi tak odmiennymi przedstawieniami.

EN

The first part of the article investigates perspective of perversion employed in the analysis of the Polish collective psychology in its pathologies identified in books of Jan Sowa, Andrzej Leder and Jarosław Marek Rymkiewicz. The category of perversion itself is reconstructed chiefly after works of Jacques Lacan and Gilles Deleuze. In our opinion, the cultural model of Pole is the pervert. Depending on the social class, he is a sadist or a masochist, as opposed to a psychotic or a classical Oedipal neurotic. The category of perversion allows for the explanation of an ambivalent relationship between the Polishness and the State; the relationship which is neither a simple rejection (such as a psychosis) nor an unequivocal affirmation (such as a neurosis).The second and the third part are case-studies: in a collective psychology of the heroes of Rymkiewicz’s essays and in an individual psychology of the heroes of The Nude Orchard (pol. Nagi sad) by Wiesław Myśliwski. This juxtaposition shows the difference in perception of the same phenomenon, i.e. sadism – the difference between the point of view from within the mind affirmatively indentifying with the perverse attitude (Rymkiewicz) and the distanced point of view of a neurotic (Myśliwski). It also allows for grasping the isomorphism of structures behind these twoperceptions.

Keywords

PL

Wiesław Myśliwski; Jarosław Marek Rymkiewicz; Jacques Lacan; Gilles Deleuze; psychoanaliza; perwersja; sadyzm; prawo

EN

Wiesław Myśliwski; Jarosław Marek Rymkiewicz; Jacques Lacan; Gilles Deleuze; psychoanalysis; perversion; sadism; law; Wiesław Myśliwski; Jarosław Marek Rymkiewicz; Jacques Lacan; Gilles Deleuze; psychoanalysis; perversion; sadism; law

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Praktyka Teoretyczna
• Year: 2016
• Volume: 22
• Issue: 4
• Pages: 152-170

Dates

published

2016-12-15

Contributors

author

Zbigniew Jazienicki

• Instytut Literatury Polskiej Wydział Polonistyki UW ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa

author

Jan Potkański

• Instytut Literatury Polskiej Wydział Polonistyki UW ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa

References

• Arendt, Hannah. 2003. O rewolucji. Tłum. Mieczysław Godyń. Warszawa: Czytelnik.
• Chernetsky, Vitaly. 2008. „Nationalizin Sacher-Masoch: A Curious Case of Cultural Reception in Russia and Ukraine”. Comparative Literature Studies 45, nr 4: 471–490.
• Deleuze, Gilles. 1989. Masochism: Coldness and Cruelty. Tłum. Jean McNeill, New York: Zone Books.
• Dybel, Paweł. 1997. Recenzja książek: W imię Ojca i Syna, Życie Jaśnie Pana, Życie w śmierci Czesława Dziekanowskiego. Pamiętnik Literacki 88/1: 213–220.
• Dziekanowski, Czesław. 1990a. „Narodziny ojca: Psychoanalityczna interpretacja Nagiego sadu”. Twórczość 5: 29–51.
• Dziekanowski, Czesław. 1990b. Proza „życia w śmierci”: Psychoanaliza twórczości powieściowej Wiesława Myśliwskiego. Białystok: Dział Wydawnictw Filii UW.
• Dziekanowski, Czesław. 1993. W imię Ojca i Syna. Warszawa: Semper.
• Dziekanowski, Czesław. 1994. Życie jaśnie pana. Warszawa: Semper.
• Fink, Bruce. 2002. Kliniczne wprowadzenie do psychoanalizy lacanowskiej: Teoria i technika. Tłum. Łukasz Mokrosiński. Warszawa: Andrzej Żórawski.
• Freud, Sigmund. 2007. Fetyszyzm i Rozszczepienie „ja” w procesie odparcia. Tłum. Robert Reszke. W Freud, Sigmund, Psychologia nieświadomości, Warszawa: KR.
• Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. 1968. Nauka logiki, t. II. Tłum. Adam Landman. Warszawa: PWN.
• Lacan, Jacques. 1989. „Kanta Sadem”. Tłum. Tadeusz Komendant. Twórczość 8: 38–58.
• Lacan, Jacques. 1997. The Ethics of Psychoanalysis: The Seminar of Jacques Lacan Book VII. Tłum. Dennis Potter. New York: Norton.
• Leder, Andrzej. 2014. Prześniona rewolucja: Ćwiczenia z logiki historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Myśliwski, Wiesław. 2011. Nagi sad. Kraków: Znak.
• Rymkiewicz, Jarosław Marek. 1983. Wielki książę z dodaniem rozważań o istocie i przymiotach ducha polskiego. Warszawa: PIW.
• Rymkiewicz, Jarosław Marek. 2007. Wieszanie. Warszawa: Sic!
• Schmitt, Carl. 2015. Legalność i prawomocność. Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: Aletheia.
• Sewastianowicz, Ireneusz. 1989. Bije, znaczy kocha. W Bije, znaczy kocha: Zbiór reportaży. Warszawa: LSW.
• Sowa, Jan. 2011. Fantomowe ciało króla: Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas.
• Sulej, Dominik. 2012. „Witkacego i Sade’a Lacanem”. Recenzja książki Samoreprezentacje: Sade i Witkacy Łucji Iwanczewskiej. Teatr. http://www.teatr-pismo.pl/czytelnia/3/witkacego_i_sadea_lacanem/
• Žižek, Slavoj. 2011. Carl Schmitt w czasach postpolityki. Tłum. Piotr Płócienniczak. W Carl Schmitt. Wyzwanie polityczności, red. Chantal Mouffe. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Identifiers

DOI

10.14746/prt.2016.4.8