„Zaczęłam filozofować, rozmyślać, szukać odpowiedzi na dręczące mnie kwestie”. Wspomnienia Edwardy (Etli) Bomsztyk: biografia, emancypacja, polityka

• Authors: Piotr Laskowski

Title variants

EN

“I began to philosophize, to meditate, to seek answers to the issues that troubled me.” Recollections of Edwarda (Etla) Bomsztyk: Biography, Emancipation, Politics

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Trzyczęściowe wspomnienia Etli (Edwardy) Bomsztyk (1899–1973) są świadectwem o szczególnym znaczeniu, zapisem losu kobiety, Żydówki, służącej. Dwie części – jedna opublikowana w języku żydowskim w 1959 roku, druga nagrana w języku polskim w roku 1966 i przechowywana w Archiwum Akt Nowych – dotyczą działalności politycznej autorki: organizatorki związków zawodowych pomocy domowych w Warszawie w okresie międzywojennym, członkini Bundu i KPP, wreszcie – więźniarki politycznej. Trzecia relacja, spisana po polsku w roku 1953, zachowana poza kontekstem instytucjonalnym i nigdy niepublikowana, jest świadectwem bardzo osobistym: opowiada o dzieciństwie w żydowskim miasteczku, przyjeździe do Warszawy, nędzy i cierpieniu, pierwszych lekturach, osamotnieniu i buncie. Celem artykułu jest ujawnienie napięcia między opowieściami dotyczącymi politycznego zaangażowania a narracją o doświadczeniach, które stanowiąc podglebie owego zaangażowania, pozostawały zarazem niewypowiadalne w ramach praktyk dyskursywnych wypracowanych przez ruch komunistyczny.

EN

This paper presents three autobiographical accounts by Etla (Edwarda) Bomsztyk (1899–1973), a Jewish house maid. Two of these unique testimonies (one published in Yiddish in 1959, the other recorded in Polish in 1966) focus on Bomsztyk’s political activity. This activity encompasses organizing domestic servants into unions in Warsaw in the 1920s, membership in the Bund and the Communist Party of Poland, and political imprisonment. The third account, written in Polish in 1953 and never before published, sits outside any institutional context. This consists in a personal narration on childhood in a small-town Jewish family, migration to Warsaw, poverty and suffering, first readings, loneliness and revolt. The aim of this paper is to reveal the tension that exists between these three texts. That is, between two accounts of political militancy on the one hand, and with early experiences that, though a prerequisite for Bomsztyk’s later political engagement, nevertheless could not be fully articulated within communist party discourse.

Keywords

PL

Edwarda (Etla) Bomsztyk; służba domowa; historia ludowa; historia Żydów; historia kobiet

EN

Edwarda (Etla) Bomsztyk; domestic servants; people’s history; Jewish history; women’s history; Edwarda (Etla) Bomsztyk; domestic servants; people’s history; Jewish history; women’s history

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Praktyka Teoretyczna
• Year: 2017
• Volume: 23
• Issue: 1
• Pages: 84-129

Dates

published

2017-03-15

Contributors

author

Piotr Laskowski

• Katedra Historii Idei i Antropologii Kulturowej Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW ul. Żurawia 4 00-503 Warszawa

References

• Materiały archiwalne
• Archiwum Akt Nowych
• nr zespołu 1534, KC PZPR w Warszawie. Pion Organizacyjny. Wydział Polityki Kadrowej. Centralna Kartoteka, sygn. 289 (dawna sygn. CK/290), Bomsztyk Etla.
• nr zespołu 1581; Zbiór relacji dotyczących ruchu robotniczego (1956–1989). Sygn. R-182. Życie komuny więźniów politycznych w kobiecym więzieniu Serbia. Komuna więźniów politycznych w kobiecym więzieniu „Serbia” w Warszawie. Relacja 17 – Bomsztyk Edwarda.
• nr zespołu 349; Komenda Główna Policji Państwowej w Warszawie. Wydział IV. Centrala Służby Śledczej. Referat VI Specjalny.
• Edwarda Bomsztyk, teczka osobowa 14118.
• Andrzej Wolica, teczka osobowa 8463.
• Źródła drukowane i opracowania
• Asz, Szalom. [dostęp: marzec 2017]. Warszawa 1914. Tłum. Anna Ciałowicz. http://varshe.org.pl/teksty-zrodlowe/o-miejscach/33-warszawa-1914
• Bańkowska, Aleksandra i Tadeusz Epsztein (oprac.). 2013. Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy. T. 11: Ludzie i prace „Oneg Szabat”. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Bomsztyk, Edwarda. 2016. „Ongiś tak było”. Tłum. Anna Ciałowicz. Kolbojnik. Biuletyn Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie 1 (82): 28–29.
• Ciałowicz, Anna. „Kwintesencja”. Kolbojnik. Biuletyn Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie 1 (82): 27.
• Deleuze, Gilles i Félix Guattari. 2017. Kafka. Ku literaturze mniejszej. Tłum. Anna Zofia Jaksender, Kajetan Maria Jaksender. Kraków: Eperons-Ostrogi.
• Furet, François. 1963. « Pour une définition des classes inférieures à l'époque moderne ». Annales. Économies, Sociétés, Civilisations 18/3: 459–474.
• Ginzburg, Carlo. 1989. Ser i robaki. Wizja świata pewnego młynarza z XVI w. Tłum. Radosław Kłos. Warszawa: PIW.
• Ginzburg, Carlo. 1991. “Checking the Evidence: The Judge and the Historian.” Critical Inquiry 18/1: 79–92.
• Goldfinger, Hersz, Michał Mirski i Szymon Zachariasz. 1959. Unter der fon fun KPP. Artiklen, zichrojnes, dokumenten. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Grabski, August. 2004. Działalność komunistów wśród Żydów w Polsce (1944–1949). Warszawa: Trio.
• Hass, Ludwik. 1963. Organizacje zawodowe w Polsce 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Związkowe CRZZ.
• Hen, Józef. 2011. Nowolipie. Najpiękniejsze lata. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
• Kassow, Samuel D. 2010. Kto napisze naszą historię? Ukryte Archiwum Emanuela Ringelbluma. Tłum. Grażyna Waluga, Olga Zienkiewicz. Warszawa: Amber.
• Kopczyński, Michał. 2000. „Służba domowa jako grupa zawodowa w Europie XV–XX”. W Kobieta i praca. Wiek XIX i XX. Red. Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Kormanowa, Żanna. 1975. „Z działalności związkowej pracownic domowych w Warszawie na Żoliborzu (1931–1939)”. Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego 4: 47–59.
• Marks, Karol. 1962. „W kwestii żydowskiej”. W: Karol Marks, Fryderyk Engels. Dzieła. T. 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Marzec, Wiktor. 2016. Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne. Łódź–Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Universitas.
• Mielczarek, Tomasz. 1994. „Funkcje prasy w systemie politycznym Drugiej Rzeczypospolitej”. Kieleckie Studia Bibliologiczne 2: 77–110.
• Mierzecki, Władysław. 2000. „Praca zarobkowa kobiet w środowisku robotniczym w Polsce międzywojennej”. W Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej. Red. Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Nederveen Meerkerk Elise van, Silke Neunsinger Silke i Dirk Hoerder. 2015. “Domestic Workers of the World: Histories of Domestic Work as Global Labor History.” W Towards a Global History of Domestic and Caregiving Workers. Red. Dirk Hoerder, Elise van Nederveen Meerkerk, Silke Neunsinger. Leiden-Boston: Brill.
• Perec, Icchok Lejb. 1958. Wybór opowiadań. Tłum. Anna Dresnerowa. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
• Perrot, Michelle. 1998. Les femmes ou les silences de l’histoire. Paris: Flammarion.
• Piotrowska-Marchewa, Monika. 2009. „Pod patronatem Kościoła i w ogniu walki klasowej. Z problematyki związków zawodowych żeńskiej służby domowej w II Rzeczypospolitej. Rekonesans”. W Działaczki społeczne, feministki, obywatelki… Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich w XX w. (na tle porównawczym). T.2. Red. Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc. Warszawa: Neriton.
• Poniat, Radosław. 2014. Służba domowa w miastach na ziemiach polskich od połowy XVIII do końca XIX wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Power, Eileen. 1924. Medieval People. London: Methuen & Co.
• Rancière, Jacques. 1981. La Nuit des prolétaires. Archives du rêve ouvrier. Paris: Fayard.
• Ringelblum, Emanuel. 1933. „Stosunki gospodarcze i społeczne Żydów w Polsce w drugiej połowie XVIII wieku”. Miesięcznik Żydowski 11/12: 227–235.
• Ringelblum, Emanuel. 1988. Kronika getta warszawskiego. Tłum. Adam Rutkowski. Warszawa: Czytelnik.
• Sarti, Raffaella. 2015. “Historians, Social Scientists, Servants and Domestic Workers: Fifty Years of Research on Domestic and Care Work.” W Towards a Global History of Domestic and Caregiving Workers. Red. Dirk Hoerder, Elise van Nederveen Meerkerk, Silke Neunsinger. Leiden-Boston: Brill.
• Schiper, Ignacy. 1911. Studya nad stosunkami gospodarczymi Żydów w Polsce podczas średniowiecza. Lwów: [b.d].
• Toruńczyk, Romana. 1961. Z dziejów rewolucyjnej walki młodzieży w latach 1929–1933. Warszawa: Iskry.
• Trocki, Lew. 1991. Zdradzona rewolucja. Czym jest ZSRR i dokąd zmierza?. Tłum. Aleksander Achmatowicz. Pruszków: Wibet.
• Wipszycka, Ewa. 1994. Kościół w świecie późnego antyku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Witowska, Józefa. 1951. Ludzie i nieludzie. Ze wspomnień służącej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Zalewska, Gabriela. 1996. Ludność żydowska w Warszawie w okresie międzywojennym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Zemon Davis, Natalie. Kobiety na marginesach. Trzy siedemnastowieczne życiorysy. Tłum. Bartosz Hlebowicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Żarnowski, Janusz. 1999. „Służba domowa”. W Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej. Red. Andrzej Garlicki. Warszawa: Wiedza Powszechna, Bellona.
• Żarnowski, Janusz. 2000. „Kobiety w strukturze społeczno-zawodowej Polski międzywojennej”. W Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej. Red. Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc. Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Identifiers

DOI

10.14746/prt.2017.1.4