Populizm antyislamski a socjalizacja polityczna w kontekście polskim

• Authors: Marcin Starnawski

Title variants

EN

Anti-Islamic Populism and Political Socialization in the Polish Context

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia propozycję ramy analitycznej dla zjawiska islamofobii w szerszym kontekście politycznym. Jako główne kategorie służą do tego: pojęcie populizmu – interpretowane w świetle politologicznych ujęć radykalizmu lub ekstremizmu prawicowego i jego związków z rasizmem (populizm etnocentryczny), a także pojęcie socjalizacji politycznej jako kształtowania świadomości, wdrażania w kulturę polityczną i interpelacji do zbiorowej podmiotowości. W oparciu o tę ramę podejmuję analizę roli populizmu antyislamskiego w socjalizacji młodego pokolenia w Polsce w powiązaniu z innymi roszczeniami polityczno-kulturowymi. Po omówieniu wybranych wątków dyskursu antyislamskiego i osadzeniu go w szerszym konglomeracie ideologicznym prawicy prezentuję zabiegi agend socjalizacyjnych polskich nacjonalistów, które służą formowaniu nowego pokolenia politycznego. W końcowej części artykułu analizuję obserwowaną podmiotowość przez pryzmat socjopedagogicznych koncepcji oporu i socjalizacji krytycznej, a także w świetle zagadnienia funkcjonalnego związku populistyczno-rasistowskiej podmiotowości z kapitalizmem.

EN

The article suggests a framework in which to analyze the phenomenon of Islamophobia in Poland as part of a broad political context. The main categories it puts forward are: populism, which is approached through notions of radicalism or extremism, and its link with racism (ethnocentric populism), as well as the threefold idea of political socialization as a forming of consciousness, an introduction to political culture, and an interpellation to collective subjectivity. Within this framework, I address the question of the role played by anti-Islamic populism in the socialization of young Poles today, as well as its connection with other political and cultural claims. I discuss some aspects of anti-Islamic discourse and the broader right-wing ideological formation, as well as attempts made to socialize individuals as agents of Polish nationalism with a view to forming a new political generation. The final part of the article analyzes this subjectivity through the prism of the sociological-pedagogical notions of resistance and critical socialization, as well as the functional connection of this racist-populist subjectivity with capitalism.

Keywords

PL

islamofobia; nacjonalizm; pokolenie; populizm; rasizm; socjalizacja

EN

generation; islamophobia; nationalism; populism; racism; socialization.; generation; islamophobia; nationalism; populism; racism; socialization.

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Praktyka Teoretyczna
• Year: 2017
• Volume: 26
• Issue: 4

Dates

published

2018-10-08

Contributors

author

Marcin Starnawski

• Dolnośląska Szkoła Wyższa Wydział Nauk Pedagogicznych ul. Strzegomska 55 53-611 Wrocław

References

• Abramowicz, Marta (red.). 2011. Wielka nieobecna – o edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Warszawa: Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej.
• Abrams, Philip. 1982. Historical Sociology. Ithaca, NY: Cornell University Press.
• Anderson, Benedict. 1994. „Exodus”. Critical Inquiry 2: 314–327.
• Antoszewski, Andrzej. 2004. „Partie ekstremalnej prawicy w Europie postkomunistycznej”. W Doktryny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego, red. Edward Olszewski. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bayraklı, Enes i Farid Hafez. 2017. „The State of Islamophobia in Europe”. W European Islamophobia Report 2016, red. Enes Bayraklı i Farid Hafez. SETA: Istanbul.
• Bäcker, Roman. 2004. „Typologia doktryn i ruchów współczesnego ekstremizmu politycznego”. W Doktryny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego, red. Edward Olszewski. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Beller, Steven. 2014. Antysemityzm. Bardzo krótkie wprowadzenie. Tłum. Paweł Tomanek. Kraków: Nomos.
• Bembenista, Andrzej. 2006. „Specyfika populistycznego typu przywództwa”. W Populizm na przełomie XX i XXI wieku: Panaceum czy pułapka współczesnych społeczeństw?, red. Maria Marczewska-Rytko. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Betz, Hans-Georg. 2007. „Warunki sukcesu (klęski) populistycznych partii radykalnej prawicy we współczesnych systemach demokratycznych”. W Demokracja w obliczu populizmu, red. Yves Mény i Yves Surel. Tłum. Anna Gąsior-Niemiec. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Bilińska-Suchanek, Ewa. 2003. Opór wobec szkoły: Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu. Studium socjopedagogiczne. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Bobako, Monika. 2012/2013. „Islamofobia – między »krytyką religii« a rasizmem kulturowym”. Recykling Idei 1: 13–23.
• Bobako, Monika. 2014. „Rasa i religia: Trajektorie antysemityzmu i islamofobii”. Tematy z Szewskiej 3: 37–56.
• Brah, Avtar. 1996. Cartographies of Diaspora: Contesting Identities. London–New York: Routledge.
• Canovan, Margaret. 2007. „Polityka dla ludzi: Populizm jako ideologia demokracji”. W Demokracja w obliczu populizmu, red. Yves Mény i Yves Surel. Tłum. Anna Gąsior-Niemiec. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Canovan, Margaret. 2010. „Zaufajcie ludowi! Populizm i dwa oblicza demokracji”. Tłum. Ewa Klekot. W Populizm, red. Olga Wysocka. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• CBOS. 2017a. Stosunek do przyjmowania uchodźców, komunikat nr 1.
• CBOS. 2017b. Polacy o demokracji, komunikat nr 14.
• CBOS. 2017c. Stosunek do innych narodów, komunikat nr 21.
• CBOS. 2017d. Stosunek do przyjmowania uchodźców, komunikat nr 44.
• Goodwin, Matthew, Thomas Raines i David Cutts. 2017. „What Do Europeans Think About Muslim Immigration?”, Chatham House, https://www.chathamhouse.org/expert/comment/what-do-europeans-think-about-muslim-immigration%20.
• Chustecka, Magdalena, Elżbieta Kielak i Marta Rawłuszko (red.). 2016. Edukacja antydyskryminacyjna. Ostatni dzwonek! O deficytach systemu edukacji formalnej w obszarze przeciwdziałania dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami. Warszawa: Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej.
• Czarnowski, Stefan. 1956. „Ludzie zbędni w służbie przemocy”. W Stefan Czarnowski. Dzieła. Tom II. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Decker, Frank. 2016. „»The Alternative for Germany«: Factors Behind its Emergence and Profile of a New Right-wing Populist Party”. German Politics and Society 2: 1–16.
• Downes, James F. i Matthew Loveless. 2017. „Do centre-right parties win back votes from the far right by talking about immigration? Democratic Audit UK, 27 listopada, http://www.democraticaudit.com/2017/11/27/do-centre-right-parties-win-back-votes-from-the-far-right-by-talking-about-immigration/
• Du Bois, William Edward Burghardt. 1977. Black Reconstruction in the United States, 1860–1880. New York: Russell & Russell.
• Dziubka, Kazimierz. 1998. „Populizm”. W Leksykon politologii, red. Andrzej Antoszewski i Ryszard Herbut. Wrocław: Atla 2.
• Farris, Sara R. 2017. In the Name of Women’s Rights: The Rise of Femonationalism. Durham–London: Duke University Press.
• Filc, Dani. 2006. „Inclusive and Exclusionary Populism: An Attempt to Define a Blurred Concept”. W Populizm na przełomie XX i XXI wieku: Panaceum czy pułapka współczesnych społeczeństw?, red. Maria Marczewska-Rytko. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Frank, Thomas. 2008. Co z tym Kansas? Czyli opowieść o tym, jak konserwatyści zdobyli serce Ameryki. Tłum. Julian Kutyła. Warszawa: Wydawnictwo „Krytyki Politycznej”.
• Garewicz, Jan. 1983. „Pokolenie jako kategoria socjofilozoficzna”. Studia Socjologiczne 1: 75–87.
• Gawlicz, Katarzyna, Paweł Rudnicki i Marcin Starnawski (red.). 2015. Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona: O budowaniu edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Warszawa: Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej.
• Geisser, Vincent. 2009. Nowa islamofobia. Tłum. Ewa Cylwik. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.
• Głowacki, Antoni. 2016. Patriotyzm, nacjonalizm i stosunek do obcych. W Młodzież 2016. Warszawa: CBOS, Krajowe Biuro ds . Przeciwdziałania Narkomanii.
• Górak-Sosnowska, Katarzyna. 2006. „Wizerunek islamu w Polsce na przykładzie podręczników szkolnych”. W Islam i obywatelskość w Europie, red. Katarzyna Górak-Sosnowska, Paweł Kubicki i Konrad Pędziwiatr. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• Hayward, Jack. 2010. „Populistyczne wyzwanie dla demokracji elit w Europie”. Tłum. Agnieszka Kościańska i Michał Petryk. W Populizm, red. Olga Wysocka. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Heberle, Rudolf. 1951. Social Movements: An Introduction to Political Sociology. New York: Appleton–Century–Crofts.
• Herbut, Ryszard. 2004. „Partie dalekiej prawicy w Europie Zachodniej”. W Doktryny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego, red. Edward Olszewski. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Hermet, Guy. 2010. „Przemiana populizmu”. Tłum. Katarzyna Marczewska. W Populizm w Europie: Defekt i przejaw demokracji?, red. Jean-Michel De Waele i Anna Pacześniak. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Hertz, Aleksander. 1994. „Militaryzacja stronnictwa politycznego”. W Aleksander Hertz. Szkice o totalitaryzmie. Wyb. Jan Garewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Jakubowska, Urszula. 2005. Ekstremizm polityczny: Studium psychologiczne. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Jaskulowski, Krzysztof i Adrianna Surmiak. 2015. „Teaching history, teaching nationalism: a qualitative study of history teachers in a Polish post-industrial town”. Critical Studies in Education 1: 36–51.
• Jonczy-Adamska, Małgorzata. 2015. „Dyskryminacja i edukacja antydyskryminacyjna w społecznościach szkolnych na podstawie wywiadów indywidualnych z nauczycielkami i nauczycielami z dużych miast”. W Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona: O budowaniu edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce, red. Katarzyna Gawlicz, Paweł Rudnicki i Marcin Starnawski. Warszawa: Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej.
• Kitschelt, Herbert. 2007. „Niezadowolenie z demokracji: Populizm jako reakcja na niewydolność systemów partyjnych”. W Demokracja w obliczu populizmu, red. Yves Mény i Yves Surel. Tłum. Anna Gąsior-Niemiec. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Kornak, Marcin. 2009. Brunatna Księga 1987–2009. Warszawa: Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”–Collegium Civitas.
• Kornak, Marcin. 2011. Brunatna Księga 2009–2010. Warszawa: Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”–Centrum Monitorowania Rasizmu w Europie Wschodniej.
• Kornak, Marcin i Anna Tatar 2013. Brunatna Księga 2011–2012. Warszawa: Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”.
• Krawczyk, Tomasz. 2010. „Populizm we współczesnych demokracjach Europy: Perspektywa krytyczna wobec obecnego stanu badań”. W Populizm w Europie: Defekt i przejaw demokracji?, red. Jean-Michel De Waele i Anna Pacześniak. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Kubala, Konrad. 2008. „Analiza dyskursu a badania semantycznych fundamentów socjalizacji politycznej”. W Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii, red. Anna Horolets. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Laclau, Ernesto. 2009. Rozum populistyczny. Tłum. Astrid Alchimowicz i inni. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
• Laclau, Ernesto. 2010. Co oznacza populizm. Tłum. Adam Ostolski. W Populizm, red. Olga Wysocka. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Lentin, Alana i Gavan Titley. 2011. The Crises of Multiculturalism: Racism in a Neoliberal Age. London–New York: Zed Books.
• Lesińska, Magdalena. 2010. „Populizm a kwestia migracji we współczesnej Europie”. W Populizm w Europie: Defekt i przejaw demokracji?, red. Jean-Michel De Waele i Anna Pacześniak. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• López, Ian Haney. 2014. Dog Whistle Politics: How Coded Racial Appeals Have Reinvented Racism and Wrecked the Middle Class. New York: Oxford University Press
• Lucassen, Leo. 2017. „Peeling an onion: The »refugee crisis« from a historical perspective”. Ethnic and Racial Studies, https://doi.org/10.1080/01419870.2017.1355975.
• Mair, Peter. 2007. „Demokracja populistyczna a demokracja partyjna”. W Demokracja w obliczu populizmu, red. Yves Mény i Yves Surel. Tłum. Anna Gąsior-Niemiec. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Mannheim, Karl. 1952. „The Problem of Generations”. W Karl Mannheim. Essays on the Sociology of Knowledge. London: Routledge & Kegan Paul.
• Marszewski, Mariusz i Marek Troszyński. 2015. Dyskurs wokół muzułmanów i islamu w polskim internecie. Warszawa: Sieć Tolerancji.
• Mendel, Maria. 2005. „Między socjalizacją i wychowaniem, między domem i szkołą”. Problemy Wczesnej Edukacji 2: 31–40.
• Mény Yves i Yves Surel. 2007. „Zasadnicza dwuznaczność populizmu”. W Demokracja w obliczu populizmu, red. Yves Mény i Yves Surel. Tłum. Anna Gąsior-Niemiec. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Moroska, Aleksandra. 2010. Prawicowy populizm a euro sceptycyzm (na przykładzie Listy Pima Fortuyna w Holandii i Ligi Polskich Rodzin w Polsce). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Mudde. Cas. 2007. Populist Radical Right Parties in Europe. Cambridge: Cambridge University Press.
• Muszyński, Wojciech. 2008. „Wizerunek współczesnych polskich nacjonalistów w nowych mediach”. W Współczesne nacjonalizmy, red. Marek Jeziński. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Narkowicz, Kasia i Konrad Pędziwiatr. 2017a. „From unproblematic to contentious: mosques in Poland”. Journal of Ethnic and Migration Studies 3: 441–457.
• Narkowicz, Kasia i Konrad Pędziwiatr. 2017b. „Saving and fearing Muslim women in ‘post-communist Poland: Troubling Catholic and secular Islamophobia”. Gender, Place & Culture: A Journal of Feminist Geography 2: 288–299.
• Nawrocki, Jan. 2000. „Populizm”. W Encyklopedia socjologii. Tom 3. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Ossowska, Maria. 1963. „Koncepcja pokolenia”. Studia Socjologiczne 2: 47–51.
• Ost, David. 2007. Klęska „Solidarności: Gniew i polityka w postkomunistycznej Europie. Tłum. Hanna Jankowska. Warszawa: Muza SA.
• Otto Alkis Henri i Max Friedrich Steinhardt. 2017. „The Relationship between Immigration and the Success of Far-Right Political Parties in Germany”. ifo DICE Report 4: 20–23.
• Pankowski, Rafał. 2006. Rasizm a kultura popularna. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
• Papadopoulos, Yannis. 2007. „Populizm, demokracja i współczesny model rządzenia”. W Demokracja w obliczu populizmu, red. Yves Mény i Yves Surel. Tłum. Anna Gąsior-Niemiec. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Pawełczyk, Piotr, Karolina Churska-Nowak i Barbara Jankowiak. 2012. „Zachowania wyborcze młodych dorosłych w wyborach parlamentarnych i prezydenckich: Ocena wpływu podmiotów socjalizacji politycznej – na podstawie badań własnych”. Studia Edukacyjne 21: 233–248.
• Pędziwiatr, Konrad. 2007. Od islamu imigrantów do islamu obywateli: Muzułmanie w krajach Europy Zachodniej. Kraków: Nomos.
• Pędziwiatr, Konrad. 2015. „Islamofobia jako nowy wymiar lęków i obaw Polaków”. W Narody i stereotypy 25 lat później: Nowe granice, nowe horyzonty, red. Robert Kusek, Jacek Purchla i Joanna Sanetra-Szeliga. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
• Pędziwiatr, Konrad. 2016. „Islamophobia in Poland: National Report 2015”. W European Islamophobia Report 2015, red. Enes Bayraklı i Farid Hafez. SETA: Istanbul.
• Pędziwiatr, Konrad. 2017. „Islamophobia in Poland: National Report 2016. W European Islamophobia Report 2016, red. Enes Bayraklı i Farid Hafez. SETA: Istanbul.
• Płatek, Daniel i Piotr Płucienniczak. 2016. „Institutionalization of the Polish Extreme Right”. W Social Movements in Central and Eastern Europe: A Renewal of Protests and Democracy, red. Ionel Nicu Sava i Geoffrey Pleyers. Bucureşti: Editura Universităţii din Bucureşti.
• Ponczek, Eugeniusz. 2006. „Syndrom populizmu: Trwałość – zmienność – następstwa”. W Populizm na przełomie XX i XXI wieku: Panaceum czy pułapka współczesnych społeczeństw?, red. Maria Marczewska-Rytko. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Poushter, Jacob. 2016. „European opinions of the refugee crisis in five charts”, Pew Research Center, http://www.pewresearch.org/fact-tank/2016/09/16/european-opinions-of-the-refugee-crisis-in-5-charts/.
• Prokuratura Krajowa. 2017. Wyciąg ze sprawozdania dotyczącego spraw o przestępstwa popełnione z pobudek rasistowskich, antysemickich lub ksenofobicznych prowadzonych w 2016 roku w jednostkach organizacyjnych prokuratury. PK II P 404.4.2016, Warszawa, 23 marca 2017.
• Radomski, Grzegorz. 2008. „Puryfikacja czy instrumentalizacja? Narodowe Odrodzenie Polski wobec kanonu kultury narodowej”. W Współczesne nacjonalizmy, red. Marek Jeziński. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Rawłuszko, Marta. 2015. „Dyskryminacja, przemoc i mowa nienawiści w społecznościach szkolnych – charakterystyka zjawiska oraz strategie przeciwdziałania na podstawie wywiadów z nauczycielami i nauczycielkami ze wsi oraz małych i średnich miast”. W Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona: O budowaniu edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce, red. Katarzyna Gawlicz, Paweł Rudnicki i Marcin Starnawski. Warszawa: Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej.
• Riedel, Rafał. 2010. „Populizm jako wyzwanie dla współczesnego rozumienia demokracji (w wariancie przedstawicielskim)”. W Populizm w Europie: Defekt i przejaw demokracji?, red. Jean-Michel De Waele i Anna Pacześniak. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Roediger, David R. 2007. The Wages of Whiteness: Race and the Making of the American Working Class. London–New York: Verso.
• Rohac, Dalibor, Sahana Kumar i Andreas Johansson Heinö. 2017. „The Wisdom of Demagogues: Institutions, Corruption and Support for Authoritarian Populists”. Economic Affairs 3: 382–396.
• Sobkowiak, Leszek. 1998. „Socjalizacja polityczna”. W Leksykon politologii, red. Andrzej Antoszewski i Ryszard Herbut. Wrocław: Atla 2.
• Sosnowski, Jerzy. 2016. „Naród nie znosi próżni”. Tygodnik Powszechny, 20 sierpnia, https://www.tygodnikpowszechny.pl/narod-nie-znosi-prozni-35157.
• Starnawski, Marcin. 2012. „Wyzysk ideologiczny, tożsamość i wyzwania pedagogiki emancypacyjnej”. W Władza, sens, działanie: Studia wokół związków ideologii i edukacji, red. Paweł Rudnicki, Marcin Starnawski i Mirosława Nowak-Dziemianowicz. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
• Starnawski, Marcin. 2012/2013. „Antyrasizm po Breiviku: wyzwania i perspektywy”. Recykling Idei 14: 68–74.
• Starnawski, Marcin. 2015. „Edukacja globalna – perspektywa Polski jako europejskiego kraju półperyferyjnego”. W Edukacja globalna: Polskie konteksty i inspiracje, red. Magdalena Kuleta-Hulboj i Marta Gontarska. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
• Steinmayr, Andreas. 2017. „Did the Refugee Crisis Contribute to the Recent Rise of Far-Right Parties in Europe?”. ifo DICE Report 4: 24–27.
• Taggart, Paul. 2007. „Populizm i patologie polityki przedstawicielskiej”. W Demokracja w obliczu populizmu, red. Yves Mény i Yves Surel. Tłum. Anna Gąsior-Niemiec. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Taguieff, Pierre-André. 2010. „Nauki polityczne w konfrontacji z populizmem: Od konceptualnego mirażu do realnego problemu”. Tłum. Agnieszka Kościańska i Michał Petryk. W Populizm, red. Olga Wysocka. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Tillman, Klaus-Jürgen. 1996. Teorie socjalizacji: Społeczność, instytucja, upodmiotowienie. Tłum. Grzegorz Bluszcz i Bartek Miracki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Tismaneanu, Vladimir. 2000. Wizje zbawienia: Demokracja, nacjonalizm i mit w postkomunistycznej Europie. Tłum. Hanna Jankowska. Warszawa: Muza SA.
• Tokarczyk, Roman. 2004. „Teoretyczna a praktyczna istota współczesnego ekstremizmu politycznego”. W Doktryny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego, red. Edward Olszewski. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Tokarczyk, Roman. 2006. „Cechy konstytutywne myśli populizmu”. W Populizm na przełomie XX i XXI wieku: Panaceum czy pułapka współczesnych społeczeństw?, red. Maria Marczewska-Rytko. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Urry, John. 2009. Socjologia mobilności. Tłum. Janusz Stawiński. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Vertovec, Steven. 2012. Transnarodowość. Tłum. Izabela Kołbon. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Wiles, Peter. 2010. „Syndrom, nie doktryna: Kilka podstawowych tez o populizmie”. Tłum. Karolina Lossman. W Populizm, red. Olga Wysocka. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Witkowski, Lech. 2010. Tożsamość i zmiana: Epistemologia i rozwojowe profile w edukacji. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
• Wodak, Ruth. 2008. „Dyskurs populistyczny: Retoryka wykluczenia a gatunki języka pisanego”. Tłum. Jan Wawrzyniak i Adam Wójcicki. W Krytyczna analiza dyskursu: Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej. Kraków: Universitas.
• Wysocka, Olga (red.). 2010a. Populizm. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Wysocka, Olga. 2010b. „Rozważ(a)nie o populizmie i demokracji”. W Dawne idee, nowe problemy, red. Paweł Śpiewak. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Źródła internetowe:
• bialyrasizm.pl
• Breivik, Andrew. 2011. 2083: A European Declaration of Independence. London.
• konserwatyzm.pl
• Nie dla islamizacji Europy – ndie.pl
• polskaligaobrony.org.pl
• polskaniepodległa.pl
• ram.neon24.pl
• Xportal.pl
• www.youtube.com – kanały: Anty-Multi Kulti, Jacek Międlar, Marcin Rola, Max Tv News, ONR.

Identifiers

DOI

10.14746/prt.2017.4.3