„Oj skończy się nam, skończy nasze mordowanie”. Ludowe pieśni antyfeudalne, Ściegienny, Szela i możliwy wpływ chłopskiej teologii emancypacyjnej na rabację galicyjską.

• Authors: Kasper Pfeifer

Title variants

EN

Anti-feudal Folk Songs and the Possible Impact of Peasant Liberation Theology on the Outbreak and Course of the Galician Peasant Uprising of 1846

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Opierając się na metodologii akcentującej narracyjny i dyskursywny wymiar historii, autor analizuje pieśni chłopskie towarzyszące rabacji galicyjskiej (1846) oraz rewolucyjnemu ruchowi ludowemu organizowanemu w Królestwie Polskim przez Związek Chłopski (1842–1844). Główna teza artykułu zakłada, że oba ruchy antyfeudalne były ze sobą powiązane pod względem zarówno teorii, jak i praktyki, a jej źródłem była teologia emancypacyjna księdza Piotra Ściegiennego. Liczne przesłanki potwierdzające postawioną w ten sposób hipotezę można znaleźć w zachowanych do dziś ludowych pieśniach buntowniczych. Rekonstruując powiązania między twórczością chłopów zaangażowanych w oba ruchy rewolucyjne, autor odnosi treść badanych utworów do pism politycznych Ściegiennego. Ich relacyjna lektura dostarcza dowodów pozwalających zakwestionować obecną w pismach konserwatywnych historyków dewaluację warstw ludowych jako podmiotów rewolucyjnych. Paralele, które można znaleźć we wspomnianych pieśniach rabacji i Związku Chłopskiego oraz w twórczości politycznej księdza Piotra Ściegiennego, prowadzą do wniosku, że praktyka ruchu ludowego kojarzonego zwykle z Jakubem Szelą była głęboko zakorzeniona w teorii autora Złotej książeczki, zaś jej nadrzędnym celem było obalenie ustroju feudalnego na terenie Galicji, a nie – jak chce to widzieć policyjna historiografia – użyciem przez administrację austriacką polskojęzycznych chłopów do stłumienia szlacheckiego powstania krakowskiego (1846).

EN

Using methodologies that accentuate the narrative and discursive contextsof history, the author analyzes oral literature accompanying the Galician Slaughter led by Jakub Szela (1846) and the revolutionary movement organized in the Congress of Poland by Piotr Ściegienny (1842-1844). The main thesis of this article asserts that both of these anti-feudal movements were interrelated in their theories and practices, and that Piotr Sciegienny’s theology of liberation was their common source. Support for my hypothesis can be found in rebellious folk songs lyrics which have survived to this day. Reconstructing the links between the starting points of peasant engagement in both revolutionary movements, the author compares the textual content of rebel songs from the time of the Galician Slaughter to Piotr Sciegienny’s political works. The parallels that can be found between his writings and both the Galician songs and those of Sciegienny’s own peasant movement lead me to conclude that the practice of the peasant revolutionary movement of the Galician Slaughter was deeply rooted in the theory of Piotr Sciegienny and to perceive in Jakub Szela’s actions his overarching aim – the overthrowing of the Galicia’s feudal system.

Keywords

PL

literatura oralna; pieśni ludowe; pańszczyzna; Piotr Ściegienny; Jakub Szela; rabacja galicyjska

EN

oral literature; peasant songs; serfdom; Piotr Sciegienny; Jakub Szela; Galician Slaughter; oral literature; peasant songs; serfdom; Piotr Sciegienny; Jakub Szela; Galician Slaughter

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Praktyka Teoretyczna
• Year: 2019
• Volume: 33
• Issue: 3
• Pages: 89-114

Dates

published

2019-10-25

Contributors

author

Kasper Pfeifer

• Uniwersytet Śląski Instytut Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego

References

• Anderson, Benedict. 1997. Wspólnoty wyobrażone: rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu. Tłum. Stefan Amsterdamski. Warszawa: Znak.
• Antoniewicz, Karol. 1849. Święty Izydor „Oracz”. Leszno: Ernest Gunther.
• Balicka, Zofja. 1929. „Ksiądz Piotr Ściegienny”. Księga pamiątkowa ku uczczeniu dwudziestopięcioletniej działalności naukowej Prof. Marcelego Handelsmana. Warszawa: Drukarnia Wł. Łazarskiego.
• Berghauzen, Janusz. 1956. „Z badań nad składem społecznym i ideologią organizacji spiskowych w Królestwie Polskim w latach 1835–1846”. Przegląd Historyczny 47: 119–169.
• Berghauzen, Janusz. 1974. Ruch patriotyczny w Królestwie Polskim 1833–1850. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Buck-Morss, Susan. 2014. Hegel, Haiti i historia uniwersalna. Tłum. Katarzyna Bojarska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Burszta, Józef. 1951. Społeczeństwo i karczma. Propinacja, karczma i sprawa alkoholizmu w społeczeństwie polskim XIX w. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Burszta, Józef. 1985. Chłopskie źródła kultury. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Bystroń, Jan Stanisław. 1960. Dzieje obyczajów dawnej Polski. Wiek XVI–XVIII. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Bystroń, Jan Stanisław. 1936. Kultura ludowa. Warszawa: Nasza Księgarnia.
• Chorosiński, Jan. 1952. „Życie i walka ludu ziemi kieleckiej w pieśni”. Polska Sztuka Ludowa 6: 301–315.
• Ciołkosz, Adam i Lidia Ciołkosz. 1966. Zarys dziejów socjalizmu polskiego. London: Gryf Publications Ltd.
• Czernik, Stanisław. 1954. Chłopskie pisarstwo samorodne. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy
• Czernik, Stanisław i Julian Przyboś. 1955. Wzięli diabli pana. Antologia poezji walczącej o postęp i wyzwolenie społeczne, 1543–1953. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Czernik, Stanisław. 1951. Poezja chłopów polskich. Pieśń ludowa w okresie pańszczyźnianym. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Djakow, Włodzimierz. 1974. Piotr Ściegienny: ksiądz-rewolucjonista. Tłum. Leonard Borkowicz. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Farge, Arlette. 2017. „Walter Benjamin i rozstrajanie nawyków historyka”. Tłum. Katarzyna Urbaniak. Praktyka Teoretyczna 1: 16–23.
• Foucault, Michel. 1998. Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w Colledge de France, 1976. Tłum. Małgorzata Kowalska. Warszawa: kr. Ginzburg, Carlo. 1989. Ser i robaki. Wizja świata pewnego młynarza z xvi w. Tłum. Lech Szczucki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• [Gorajska, Ludwika]. 1896. „Szela. Charakterystyka potworu tego, zestawiona przez panią Ludwikę z Boguszów Gorajską, a zatem przez osobą, która mieszkając w Siedliskach znać go mogła”. Rok 1846.
• Kronika dworów szlacheckich zebrana na pięćdziesiątą rocznicę smutnych wypadków lutego, red. Stefan Dembiński. Jasło: nakładem autora.
• Grochowski, Piotr. 2007. „Staropolskie pieśni nowiniarskie”. Pamiętnik Literacki 3: 105–123.
• Hobsbawm, Eric. 2013. Wiek rewolucji 1789–1848. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Inglot, Stefan. 1972. Historia chłopów polskich. T. 2: Okres zaborów. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Jackowski, Aleksander. 1953. „O wartości poznawczej folkloru”. Polska Sztuka Ludowa 7: 9–25.
• Jezierski, Andrzej i Cecylia Leszczyńska. 2003. Historia gospodarcza Polski. Warszawa: Wydawnictwo Key Text.
• Kieniewicz, Stefan. 1951. Ruch chłopski w Galicji w 1846 roku. Wrocław: Ossolineum.
• Kotula, Franciszek. 1965. „Legenda o Szeli [spisał Władysław Chajec z Kamienicy Górnej]”. Kamena 4: 9.
• Kuligowski, Piotr. 2012. „Miecz Chrystusa. Chrześcijańskie inspiracje polskiego socjalizmu sprzed postania styczniowego”. Ogrody Nauk i Sztuk 2: 50–61.
• Kuligowski, Piotr. 2015. „Królestwo Boże na ziemi: wokół sporu Ludwika Królikowskiego i Jana Czyńskiego”. Historia Slavorum Occidentis 1: 77–93.
• Kuligowski, Waldemar. 2016. „Chamska historia Polski. Tezy i antytezy”. Czas Kultury 3: 70–76.
• Leder, Andrzej. 2016. „Nienapisana epopeja. Kilka uwag o zapomnianym wyzwoleniu”. Teksty Drugie 6: 226–232.
• Limanowski, Bolesław. 1913. Historja ruchu rewolucyjnego w Polsce w 1846 r. Kraków: Spółka Nakładowa „Książka”.
• Löwy, Michael. 2013. „Teologia wyzwolenia a marksizm”. Tłum. Paweł Bąkowski i Maja Jagielska. Praktyka Teoretyczna 2: 19–36.
• Montrose, Louis A. 1989. „Professing the Renaissance: The Poetics and Politics of Culture”. The New historicism, red. Harold Aram Veeser. New York: Routledge.
• Nowicka-Jeżowa, Alina. 2009. Barok polski między Europą i Sarmacją. Część pierwsza: Profile i zarys całości. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
• Ong, Walter J. 2002. Orality and Literacy. London–New York: Routledge.
• Ostaszewski-Barański, Kazimierz. 1897. Krwawy rok. Opowiadanie historyczne. Złoczów: Wilhelm Zukerkandl.
• Pobłocki, Kacper. 2016. „Niewolnictwo po polsku”. Czas Kultury 3: 60–66.
• Przyboś, Julian. 1953. Jabłoneczka. Antologia polskiej pieśni ludowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Putek, Józef. 1969. Miłościwe pany i krnąbrne chłopy włościany. Szkice i sylwetki z dziejów poddaństwa, pańszczyzny, grabieży wojskowych, procesów sądowych i innych form ucisku społecznego na dawnym pograniczu śląsko-polskim. Kraków: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Rauszer, Michał. 2016. „Buntów chłopskich nie było. Pańszczyzna i opór”. Czas Kultury 3: 90–97.
• Rauszer, Michał. 2017. „Chłop-niewolnik? Pańszczyzna w perspektywie antropologii historii”. Lud 101: 107–127.
• Rawiński, Marian. 1971. „Rok 1846 w literackiej legendzie”. Literatura polska wobec rewolucji, red. Maria Janion. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Rysiewicz, Piotr. 1956. „Jakub Szela”. W Pięć prac o Jakubie Szeli, red. Czesław Wycech. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Schnür-Pepłowski, Stanisław. 1896. Krwawa karta. Opowieść z przeszłości Galicji. Lwów: Księgarnia Gubrynowicza i Schmidta.
• Sieradzki, Józef i Czesław Wycech. 1958. Rok 1846 w Galicji. Materiały źródłowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Simons Jr. Thomas. 1971. „The Peasant Revolt of 1846 in Galicia. Recent Polish Historiography”. Slavic Review 4: 795–815.
• Skąpski, Antoni. 1978. Pamiętnik dla moich dzieci i wnuków pisany przez kilka lat zacząwszy od r. 1880. W Antoni Skąpski, Antoni Filipowski, Stanisław Krzyżanowski. Nadziei promienie: trzy pamiętniki z XIX w., wstęp i oprac. J. Pociecha. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Słotwiński, Henryk. 2008. Z krwawych dni. Dębica: Muzeum Regionalne w Dębicy.
• Słotwiński, Konstanty. 1832. Katechizm poddanych galicyjskich o prawach i powinnościach ich względem Rządu, Dworu i samych siebie. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Sosnowska, Anna. 2004. Zrozumieć zacofanie. Warszawa: Trio.
• Sowa, Jan. 2011. Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas. Szubert, Tomasz. 2014. Jak(ó)b Szela. (14) 15 lipca 1781–21 kwietnia 1860. Warszawa: DiG.
• Ściegienny, Piotr. 1981. Ewangelia i rewolucja. Wybór pism, wstęp Adam Sikora. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Ślusarek, Krzysztof. 2016. „Zanim nadeszła rabacja. Uwagi na temat sytuacji społecznej na wsi galicyjskiej w latach czterdziestych XIX w.”. W Rok 1846 w Krakowie i Galicji: odniesienia, interpretacje, pamięć, red. Krzysztof K. Daszyk, Tomasz Kargol i Tomasz Szubert. Kraków: Historia Iagiellonica.
• Śmiałkowski, Józef. 1996. „Gospodarczo-społeczne przesłanki i skutki ruchu księdza Piotra Ściegiennego”. W Ksiądz Piotr Ściegienny. Epoka, dzieło, pokłosie, red. Wiesław Caban. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe.
• Turowski, Jan. 1958. „Geneza, treść i ocena zasad myśli społecznej Ludwika Królikowskiego”. Rocznik Nauk Społecznych 2: 135–172.
• Valenta, Jaroslav. 1972. „Nieznany apokryf ks. Piotra Ściegiennego w Czechach”. Przegląd Historyczny 3: 485–491.
• Waliński, Michał. 1998. „Pieśń jarmarczna? Nowiniarska? Ballada? Czy – pieśń dziadowska? Prolegomena do badań pieśni dziadowskiej”. W Wszystek krąg ziemski. Antropologia, historia, literatura. Prace ofiarowane Profesorofi Czesławowi Hernasowi, red. Piotr Kowalski. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Wasiewicz, Jan. 2014. „Bunty chłopskie”. Polskie miejsca pamięci. Dzieje toposu wolności, red. Stefan Bednarek, Bartosz Korzeniewski. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
• Wycech, Czesław. 1949. Z dziejów chłopskich walk o społeczne wyzwolenie. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Chłopski Świat”.
• Wycech, Czesław. 1952. Z przeszłości ruchów chłopskich (1768–1861). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Wycech, Czesław. 1953. Ks. Piotr Ściegienny. Zarys programu społecznego i wybór pism. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Wycech, Czesław. 1955. Powstanie chłopskie w roku 1846. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Ziejka, Franciszek. 1969. „Dwie legendy o Jakubie Szeli”. Kwartalnik Historyczny 4: 831–852
• Ziejka, Franciszek. 1997. „Wesele” w kręgu mitów polskich. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Żychowski, Marian. 1954. „Stosunki gospodarczo-społeczne w Rzeczypospolitej Krakowskiej w przeddzień rewolucji 1846”. Przegląd Historyczny 45: 36–55.

Identifiers

DOI

10.14746/prt.2019.3.5