O zapomnianych XIX-wiecznych wyrazach i związkach wyrazowych z kręgu leksyki religijnej (na przykładzie dokumentów Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej)

• Authors: Małgorzata Wojtaszek

Title variants

EN

Forgotten nineteenth-century words and expressions of religious vocabulary (on the example of the documents of the Sisters of Divine Providence)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule zaprezentowane zostały wyrazy i związki wyrazowe z kręgu leksyki religijnej, które funkcjonowały w XIX-wiecznej polszczyźnie, a które nie występują we współczesnych tekstach o tematyce religijnej. Źródłem badanego materiału językowego są teksty XIX-wiecznych dokumentów Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej stanowiących normę prawną tej rodziny zakonnej: Zbiór Ustaw Zgromadzenia Panien Opatrzności (1857) i Ustawy Zgromadzenia Sióstr Opatrzności z 1882 roku. Analiza etymologiczno-strukturalna i semantyczna wyodrębnionych jednostek językowych, poświadczona cytatami odpowiednich zapisów, w których te wyrazy i połączenia występują, wskazuje, że prawie wszystkie wymienione w artykule zapomniane wyrazy i związki wyrazowe wyekscerpowane z dokumentów Zgromadzenia to archaizmy leksykalne. Archaizmem rzeczowym jest leksem pokutnica. Najczęściej powtarzającymi się w analizowanym materiale wyrazami są rzeczowniki admonitorka i pokutnica, następnie próbantka i kolejno frazeologizmy dawać pokuty, cnota gruntowna, rzeczownik szafarka i wyrażenie postępek duchowny. Leksemy cnota i pokora nabrały z kolei nieco negatywnego zabarwienia, zwłaszcza w rzeczywistości laickiej.

EN

The article presents words and expressions from the religious vocabulary which functioned in the nineteenth-century Polish language, and which do not exist in contemporary texts about religion. The source of the study is the nineteenth-century documents of the Sisters of Divine Providence that constitute the legal norms of that religious community: Zbiór Ustaw Zgromadzenia Panien Opatrzności (Collection of Regulations of the Assembly of Maidens of Providence) from 1857 and Ustawy Zgromadzenia Sióstr Opatrzności (Laws of the Sisters of Providence) from 1882. Etymological -structural and semantic analysis of the chosen linguistic units, attested by appropriate quotations in which these words appear, shows that almost all the forgotten words and expressions mentioned in the article taken from the documents of the Congregation of the Sisters of Divine Providence are lexical archaisms. The word pokutnica (penitent) is an archaism. Most often repeated in the analysed material words are the nouns admonitorka and pokutnica, then próbantka and idioms dawać pokuty, cnota gruntowna, the noun szafarka and idiom postępek duchowny. The words cnota (virtue) and pokora (humility) gained a slightly negative connotation, especially in secular reality.

Keywords

PL

język religijny; leksyka; etymologia; semantyka; archaizmy leksykalne; archaizmy rzeczowe

EN

religious language; lexicon; etymology; semantics; lexical archaisms; material archaisms; religious language; lexicon; etymology; semantics; lexical archaisms; material archaisms

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Poznańskie Spotkania Językoznawcze
• Year: 2017
• Issue: 33

Dates

published

2018-11-26

Contributors

author

Małgorzata Wojtaszek

• Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Fredry 10, 61-701 Poznań, Polska

References

• Ahearn Laura A., 2013, Antropologia lingwistyczna, Kraków.
• BJ – Biblia Jerozolimska, Poznań 2006.
• Franciszek, 2014, List apostolski do wszystkich osób konsekrowanych z okazji Roku Życia Konsekrowanego, https://w2.vatican.va/content/francesco/pl/apost_letters/documents/papafrancesco_lettera-ap_20141121_lettera-consacrati.html [dostęp: 23.09.2015].
• Grzegorczykowa R., 2012, O istocie, zakresie i cechach swoistych języka religijnego, w: R. Grzegorczykowa, Świat widziany poprzez słowa. Szkice z semantyki leksykalnej, Warszawa, s. 256–263.
• Jan Paweł II, 2005, Pamięć i tożsamość, Kraków.
• SW – Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W., Słownik języka polskiego, t. 1–8, Warszawa 1900–1927, http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/publication?id=254 [dostęp: 8.07.2016].
• Korczak J., 1992, Dziecko salonu, w: Dzieła, t. 1, Warszawa.
• Kumaniecki K., 1983, Słownik łacińsko-polski według słownika Hermana Mengego i Henryka Kopii, Warszawa.
• SL – Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 1–6, Warszawa 1807–1814, http://kpbc.umk.pl/publication/8173 [dostęp: 8.07.2016].
• Markowski A., 2009, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa.
• Markowski A., 2012, Wykłady z leksykologii, Warszawa.
• SJPD – Słownik języka polskiego, t. 1–11, red. W. Doroszewski, Warszawa 1958–1969, http://doroszewski.pwn.pl/ [dostęp: 8.07.2016].
• ESJP XVII–XVIII – Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, Kraków 1996–, http://xvii-wiek.ijp-pan.krakow.pl/pan_klient/index.php [dostęp: 8.07.2016].
• SPXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–36, red. M.R. Mayenowa (później F. Pepłowski, K. Mrowcewicz), Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–2012, http://kpbc.umk.pl/publication/17781 [dostęp: 8.07.2016].
• SStp – Słownik staropolski, t. 1–11, red. S. Urbańczyk, Kraków 1953–2002, http://www.rcin.org.pl/publication/39990 [dostęp: 8.07.2016].
• USJP – Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, red. S. Dubisz, E. Sobol, wersja 2.0, Warszawa 2006.
• Wojtaszek M. s., 2016, Nasza historia, Zielona Góra.
• Wojtaszek M. s., w druku, Kto jest kim w domu zakonnym? O sposobach nominacji na przykładzie Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej.
• Wytrwał T., 2012, Przełożony, w: Encyklopedia katolicka, red. E. Gigilewicz, t. 16, Lublin, s. 64.
• SWil – Zdanowicz A. (i in.), Słownik języka polskiego, cz. 1–12, Wilno 1861, http://eswil.ijp-pan.krakow.pl/ [dostęp: 8.07.2016].

Identifiers

DOI

10.14746/psj.2017.33.11