Definicje poetyckie w tekstach literackich Karola Wojtyły. Uwagi wstępne

• Authors: Anna Kozłowska

Title variants

EN

Poetic definitions in the literary works of Karol Wojtyła. Preliminaries

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest uchwycenie najważniejszych cech charakteryzujących definicje poetyckie Karola Wojtyły. Definicja poetycka jest rozumiana jako typ metaforycznej (czasami metonimicznej) struktury złożonej z dwóch elementów: definiensa i definiendum. Oba elementy są połączone relacją identyczności (X=Y), gdzie wyrażenie Y wskazuje na określone cechy wyróżniające obiektu nazwanego przez X; w ten sposób Y wyjaśnia znaczenie X-a. Równie ważne jest to, że X powinien zajmować pozycję tematu wypowiedzi, a Y komentarza, objaśnienia.Definicje poetyckie mogą realizować kilka różnych wzorców strukturalnych. W pracach literackichKarola Wojtyły są to:• X jest Y-iem; X to Y;• X znaczy Y; X-em nazwijmy Y;• relatywizujące wyrażenia X jest Y-iem dla kogoś;• konstrukcje wprowadzające wyjaśnienie w modalności warunku lub przypuszczenia: jeśliX jest Y-iem; X może być Y-iem,• apozycje X : Y; X – Y; X… Y; X Y,• konstrukcje włączne: X, czyli Y,• konstrukcje z negacją: X nie jest Y-iem,• pytania retoryczne typu Czy X jest Y-iem?; Czy X znaczy Y? W poezji i dramatach Karola Wojtyły można znaleźć blisko 200 przykładów definicji poetyckich realizujących wskazane powyżej schematy. Karol Wojtyła zazwyczaj definiował kluczowe pojęcia dla swojej poezji, które uważał za niewystarczająco lub niepoprawnie opisane. Najczęściej pojawiające się definienda to: 1. Bóg; 2. ludzkie uczucia, postawy i doświadczenia; 3. instytucje, praktyki, symbole i wydarzenia bezpośrednio związane z tradycją judaizmu bądź chrześcijaństwa; 4. czynności, stany i cechy związane z relacjami;5. kategorie czasowe – etapy i momenty w czasie; 6. zjawiska atmosferyczne, ciała niebieskie i żywioły;7. przymioty, cechy i zdolności człowieka; 8. zjawiska i byty z zakresu sztuki; 9. czynności i stany związane z percepcją i poznaniem; 10. rośliny i zwierzęta; 11. inne kategorie. Definicje Wojtyły często powielają metafory obecne w polszczyźnie, jednak jego dzieła przedstawiają także wiele definicji ukazujących niezwykle oryginalną konceptualizację. Liczne wyrażenia ujmują obiekty świata natury w kategoriach kultury i ogólnie mówiąc rzeczywistości. Kluczowe domeny wykorzystywane w definicjach to przestrzeń i woda. Charakterystycznymi cechami Wojtyłowych definicji są także: paradoks oraz treściowy związek z chrześcijaństwem. Definicje poetyckie winny być uważane za ważne narzędzie poznawcze. Pełnią one również inne funkcje (zgodnie z terminologią Romana Jakobsona): konatywną, metajęzykową, poetycką, fatyczną i ekspresywną, a także – jak pokazały ważne pojęcia wykorzystywane przez Wojtyłę – są sposobem rozumienia roli języka i wyrazem stosunku do niego.

EN

The main goal of the article is to grasp the key features characterizing the poetic definitions of Karol Wojtyła. A poetic definition is considered as a type of metaphorical (sometimes metonymic) structure composed of two elements: definiens and definiendum. Both elements are connected by the relation (X=Y), where Y points at certain distinctive features of the object X; in this way Y explains the meaning of X. Equally importantly, X takes the place of the topic of the utterance, and Y becomes the comment.Poetic definitions can realize various structural models. In the literary work of Karol Wojtyła the following ones appear :• X is Y; X it is Y;• X means Y; let us name Y X;• relativizing expression: for somebody X is Y;• structure entailing a condition or probability: if X is Y; X can be Y;• apposition: X: Y; X – Y; X… Y; X Y;• X, that is Y;• model, with the negation: X is not Y (with the optional addition: X is Z);• rhetorical question: is X Y? does X mean Y?In Karol Wojtyła’s poems and dramas one can find nearly 200 examples of poetic definitions of the types listed above.Karol Wojtyła defined the notions crucial for his poetry which he regarded as described insufficiently or incorrectly. The most often appearing definienda are: 1. God; 2. human feelings, attitudes and experiences; 3. institutions, customs, symbols and events connected with the Jewish or Christian traditions; 4. activities, states and features referring to relationships; 5. stages and moments in time; 6. atmospheric phenomena, heavenly bodies and elements; 7. attributes, features and abilities of man; 8. phenomena and objects from art; 9. activities and states associated with perception and cognition; 10. plants and animals; 11. other categories. Wojtyła’s definitions often copy metaphors that have been fixed in the Polish language; however, his artistic work brings also many definitions manifesting a very original conceptualization. Numerous expressions describe objects from the real world described in terms of culture and reality in general. Crucial domains used in the definitions are those of space and water. Distinctive features of Wojtyła’s definitions also include paradox and connections with Christianity. Poetic definitions should be considered an important cognitive tool. They also perform other functions (in line with Roman Jakobson’s terminology): conative, metalinguistic, poetic, phatic and expressive, as well as showing Wojtyła’s key concepts, the way he understands them and his attitude towards language.

Keywords

PL

definicje poetyckie; znaczenie; idiolekt Karola Wojtyły; język poezji polskiej XX wieku; definiendum; definiens; metafora

EN

poetic definitions; meaning; idiolect of Karol Wojtyła; language of XXth century Polish poetry; definiendum; definiens; metaphor; poetic definitions; meaning; idiolect of Karol Wojtyła; language of XXth century Polish poetry; definiendum; definiens; metaphor

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Poznańskie Spotkania Językoznawcze
• Year: 2017
• Issue: 33

Dates

published

2018-11-26

Contributors

author

Anna Kozłowska

• Wydział Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa, Polska

References

• Chojak J., 2010, Kilka pytań o definicję poetycką, w: Człowiek, słowo, świat, red. J. Chojak, T. Korpysz, K. Waszakowa, Warszawa, s. 124–137.
• Gajda S., 2009, Osobowość językowa Jana Pawła II, w: Jan Paweł II Odnowiciel Mowy Polskiej, red. S. Mikołajczak, M. Wrześniewska-Pietrzak, Poznań, s. 83–88. Jan Paweł II, 1979, Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Przemówienia, dokumentacja. Tekst autoryzowany, Poznań.
• Kołaczkowski S., 1968, Ironia Norwida, w: tenże, Pisma wybrane, t. 1, Portrety i zarysy literackie, Warszawa, s. 131–166.
• Korpysz T., 2001, Definicje poetyckie jako problem badawczy (na przykładzie pism Cypriana Norwida), w: Semantyka tekstu artystycznego, red. A. Pajdzińska, R. Tokarski, Lublin, s. 333–346.
• Korpysz T., 2003, „Człowiek bowiem cóż jest? Cóż jest człowiek?” O wybranych definicjach poetyckich Cypriana Norwida, w: Czytając Norwida 2, red. S. Rzepczyński, Słupsk, s. 175–186.
• Korpysz T., 2006, Kilka uwag o definicjach poetyckich Cypriana Norwida (na przykładzie „Sfinksa [II]”), „Poradnik Językowy”, nr 10, s. 77–85.
• Korpysz T., 2007, Cyprian Norwid – „poeta definicji”. Kilka problemów teoretycznych, w: Poeta i sztukmistrz. O twórczości poetyckiej i artystycznej Norwida, red. P. Chlebowski, Lublin, s. 249–286.
• Korpysz T., 2009, Definicje poetyckie Norwida, Lublin.
• Korpysz T., 2010, Uwagi o definicjach poetyckich Cypriana Norwida, w: Liryka romantyczna i inne szkice, red. B. Kuczera-Chachulska, Warszawa, s. 113–146.
• Kozłowska A., 2008, Język poetycki Karola Wojtyły (próba charakterystyki), „Colloquia Litteraria”, nr 4–5, s. 193–214.
• Kozłowska A., 2009, Język poetycki Karola Wojtyły wobec tradycji romantyków, w: Jan Paweł II Odnowiciel Mowy Polskiej, red. S. Mikołajczak, M. Wrześniewska-Pietrzak, Poznań, s. 271–278.
• Kozłowska A., 2011a, O stylistycznym zróżnicowaniu idiolektu (na przykładzie tekstów Karola Wojtyły – Jana Pawła II), w: Odmiany stylowe polszczyzny – dawniej i dziś, red. U. Sokólska, Białystok, s. 89–108.
• Kozłowska A., 2011b, „Widzenie” – ważne słowo twórczości literackiej Karola Wojtyły – Jana Pawła II, w: Idee i wartości. Humaniora Jana Pawła II, red. M. Marczewska, Z. Trzaskowski, Kielce, s. 161–173.
• Kozłowska A., 2013, Od psalmów słowiańskich do rzymskich medytacji. O stylu artystycznym Karola Wojtyły, Warszawa.
• Ożóg K., 2009, Retoryka tekstów Karola Wojtyły – Jana Pawła II, w: Jan Paweł II Odnowiciel Mowy Polskiej, red. S. Mikołajczak, M. Wrześniewska-Pietrzak, Poznań, s. 139–149.
• Pajdzińska A., 1993, Definicje poetyckie, w: O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin, s. 221–236.
• Różyło A., 2006, O treściach łączonych w polszczyźnie ogólnej ze słowem „Bóg”, w: Bóg w językach, tekstach artystycznych i narracjach, red. A. Różyło, Sandomierz 2006, s. 33–50.
• Rybka M., 2014, Kształtem jest miłość. Obraz miłości w tekstach Jana Pawła II, Poznań.
• Szymański W.P., 2005, Z mroku korzeni. O poezji Karola Wojtyły, Kraków. Dalgiewicz M. (red.), 2007, Świat słowa Jana Pawła II. Refleksje – wspomnienia – opinie, oprac. M. Dalgiewicz, Tarnów.
• Walczak B., 2001, Jana Paweł II a język polski, w: Jan Paweł II – człowiek i dzieło, red. B. Walczak, Poznań, s. 157–163.
• Wojtyła K., 1995, Znak sprzeciwu. Rekolekcje w Watykanie od 5 do 12 marca 1976, słowo wstępne Stefan Kardynał Wyszyński, Kraków.
• Wojtyła K., 2004, Poezje, dramaty, szkice, Jan Paweł II, Tryptyk rzymski, wstęp M. Skwarnicki, Kraków.
• Wojtyła K., 2009, „Aby Chrystus się nami posługiwał”, wybór i układ J. Hennelowa, Kraków.
• Zarębianka Z., 2006, Medytacja znaczeń. O specyfice dykcji poetyckiej Karola Wojtyły, w: Karol Wojtyła – poeta, red. J. Głażewski, W. Sadowski, Warszawa, s. 251–256.

Identifiers

DOI

10.14746/psj.2017.33.4