Polszczyzna biblijna a polszczyzna literacka. Historyczne związki i uwarunkowania

• Authors: Stanisław Koziara

Title variants

EN

Biblical versus literary Polish language. Historical connections and conditions

Abstracts

EN

The purpose of this article is to show age-old connections between the Polish language and the Bible, as one of the foundations of Polish culture and identity. The author views these relations from the perspective of the genetic and formal interdependence between the style invariant of the biblical Polish language and its literary variety. To this end, the author mentions previous theoretical findings and material research showing directions and forms of these influences, resulting in the emergence of the main style constants in the biblical Polish language. What is more, the significance of the Bible and its native translations for the emergence of literary Polish language has been pinpointed. Attention has also been drawn to more modern options of research into the conditions of the relationship between biblical Polish vs. literary Polish which stem from reference to the rhetorical and literary heritage of the specific books of the Bible. The paper provides a number of arguments in favor of the literary value of the Bible, as a fact resulting not only from its local historical experiencesbut also features inherited from the primary biblical style. Moreover, the article discusses the critical references to the biblical translation initiatives which lead to the detachment of biblical Polish from its literary model and the norm of high style.

PL

Celem artykułu jest wskazanie na wielowiekowe związki polszczyzny z Biblią, jako jednym z fundamentów polskiej kultury i tożsamości. Relacje te autor artykułu rozpatruje na płaszczyźnie genetycznej i formalnej współzależności pomiędzy stylowym inwariantem polszczyzny biblijnej a literacką odmianą języka polskiego. W tym celu przywołane zostały dotychczasowe ustalenia teoretyczne oraz badania materiałowe ukazujące kierunki i formy owych wpływów, skutkujące powstaniem głównych konstant stylowych polszczyzny biblijnej, a także wskazujące na znaczenie Biblii i jej rodzimych przekładów na kształtowania się polszczyzny literackiej. Zwrócona została także uwaga na nowsze możliwości badań nad uwarunkowaniami relacji polszczyzna biblijna – polszczyzna literacka, które wynikają z odwołania się do retorycznego i literackiego dziedzictwa poszczególnych ksiąg Pisma Świętego. Artykuł dostarcza szeregu argumentów na rzecz obrony literackości polszczyzny biblijnej, jako faktu wynikającego z jej rodzimych doświadczeń historycznych, jak też z właściwości odziedziczonych z prymarnego stylu biblijnego. Na prawach polemicznych w artykule znalazły się również krytyczne odniesienia do tych spośród nowszych inicjatyw translacyjno-biblijnych, które zmierzają do oderwania polszczyzny biblijnej od jej wzorca literackiego oraz normy stylu wysokiego.

Keywords

EN

biblical Polish language; literary Polish language; the Bible; Polish translations of the Bible; the history of the Polish language

PL

polszczyzna biblijna; polszczyzna literacka; Biblia; polskie przekłady Biblii; historia języka polskiego

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Poznańskie Spotkania Językoznawcze
• Year: 2018
• Issue: 35-36
• Pages: 55-65

Dates

published

2018

Contributors

author

Stanisław Koziara

• Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Katedra Lingwistyki Kulturowej i Komunikacji Społecznej

References

• Adamek Z., Koziara S. (red.), 1999, Od Biblii Wujka do współczesnego języka religijnego. Z okazji 400-lecia wydania Biblii ks. Jakuba Wujka, Tarnów.
• Bieńkowska D., 1992, Styl językowy przekładu Nowego Testamentu Jakuba Wujka (na materiale czterech Ewangelii), Łódź.
• Bieńkowska D., 1994, Odbicie stylu przekładu Biblii J. Wujka w literaturze polskiej, w: Jan Jakub Wujek tłumacz Biblii na język polski. W czterechsetną rocznicę wydania
• Nowego Testamentu 1593–1993, red. M. Kamińska, Łódź, s. 162–170.
• Bieńkowska D., 2002, Polski styl biblijny, Łódź.
• Budny S., 1994, Do czytelnika, w: Biblia. To jest Księgi Starego i Nowego Przymierza. In der Übersetzung des Simon Budny, Nieśwież, Zasław 1571–1572. Herausgegeben von H. Rothe und F. Scholz. Biblia Slavica. Serie II: Polnische Bibeln, B. 3. Ferdinand Schöningh, Paderborn–München–Wien–Zürich 1994, s. 17.
• Bukowski K., 1990, Biblia a literatura polska. Antologia, wyd. 3, Warszawa.
• Chmiel J., 2001, Retoryka a Biblia, w: Retoryka dziś. Teoria i praktyka, red. R. Przybylska, W. Przyczyna, Kraków, s. 217–224.
• Czesak A., 2009, Biblia po śląsku i podhalańsku – fakty i kontrowersje, w: Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 2, red. S. Koziara, W. Przyczyna, Tarnów, s. 145–157.
• Dubisz S., 2005, Komunikacja publiczna w dziejach polszczyzny i jej retoryczne podłoże, w: Rozprawy o historii języka polskiego, red. S. Borawski, Zielona Góra, s. 226–229.
• Frankowski J., 1983, Metafora w „Biblii”, w: Studia o metaforze II, red. M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska, Wrocław, s. 153–173.
• Gorzkowski A., Kamykowski Ł., Panuś K. (red.), 2010, Via Pulchritudinis. Wątki biblijne w literaturze i kulturze polskiej, Kraków.
• Gotfryd J., Jasińska-Wojtkowska M., Sawicki S. (red.), 1983, Sacrum w literaturze, Lublin.
• Jelonek T., 1998, Próba klasyfikacji biblijnych gatunków literackich, „Polonia Sacra”, t. 2, s. 95–115.
• Kamińska M. (red.), 1994, Jan Jakub Wujek tłumacz Biblii na język polski. W czterechsetną rocznicę wydania Nowego Testamentu 1593–1993, Łódź.
• Kennedy G.A., 1984, New Testament Interpretation through Rhetorical Criticism, Chapel Hill.
• Kochanowski J., 1977, Psałterz Dawidów. Fototypia – transkrypcja, opr. J. Woronczak, Wrocław.
• Kossowska M., 1968–1969, Biblia w języku polskim, t. 1–2, Poznań.
• Koziara S., 2005, Biblia pierwszego czy ostatniego kontaktu?, „Tygodnik Powszechny”, nr 48, s. 11.
• Koziara S., 2009, Tradycyjne biblizmy a nowe polskie przekłady Pisma Świętego (ujęcie filologiczno-normatywne), Kraków.
• Koziara S., 2015, Szkice z polskiej frazeologii biblijnej, Łask.
• Koziara S., Przyczyna W. (red.), 2009, Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1–2, Tarnów.
• Kramarek G., 2004, Tradycja biblijna w literaturze polskiej, Lublin.
• Kubiak Z., 1993, Przestrzeń dzieł wiecznych. Eseje o tradycji kultury śródziemnomorskiej, Kraków.
• Kwilecka I., 2003, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań.
• Leszczyński R.M. (junior) (red.), 2013, Biblia brzeska. Historia, język, teologia, Łódź.
• Lewaszkiewicz T., 1992, Rola przekładów Biblii w formowaniu języków literackich europejskiego kręgu kulturowego, w: Biblia a kultura Europy, t. I, red. M. Kamińska, E. Małek, Łódź, s. 232–248.
• Lisowski T., 2010, Sola scriptura. Leksyka Nowego Testamentu Biblii gdańskiej (1632) na tle porównawczym. Ujęcie kwantytatywno-dystrybucyjne, Poznań.
• Meynet R., 2001, Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej, tłum. K. Łukowicz, T. Kot, Kraków.
• Meynet R., 2005, Język przypowieści biblijnych, przekł. A. Wałęcki, Kraków.
• Ostrowska E., 1953, Walka o piękne słowo psałterzowe (Psałterz Kochanowskiego i Psałterz brzeski), „Język Polski” XXXIII, s. 285–317.
• Piela M., 2003, Grzech dosłowności we współczesnych polskich przekładach Starego Testamentu, Kraków.
• Pindel R., 2006, Biblia a retoryka, w: Język Biblii a język współczesny, red. R. Komurka, Kraków, s. 33–48.
• Rospond S., 1962, Język renesansu a średniowiecza na podstawie literatury psałterzowo-biblijnej w: Odrodzenie w Polsce, t. III: Historia języka, cz. 2, red. M.R. Mayenowa,
• Z. Klemensiewicz, Warszawa, s. 61–181.
• Sawicki S., Gotfryd J. (red.), 1986, Biblia a literatura, Lublin.
• Słowiński R. (red.), 2013, Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego, Poznań.
• Szczepińska B., 2005, Ewangelie tylekroć tłumaczone... Studia o przekładach i przekładaniu, Gdańsk.
• Szlaga J. (red.), 1986, Wstęp ogólny do Pisma Świętego, Poznań–Warszawa.
• Szurek M.M., 2013, Z dziejów polszczyzny biblijnej. Biblia Wujka (1599) a Biblia gdańska (1632). Studium komparatywne, Kraków.
• Walczak B., 2000, Rola Biblii w rozwoju języków i językoznawstwa. Zarys problematyki, w: Inspiracje chrześcijańskie w kulturze Europy, red. E. Woźniak, Łódź, s. 155–167.
• Walczak B., 2007, Pismo Święte w przekładach na gwary i slangi?, w: Język religijny dawniej i dziś, t. 3, red. ks. P. Bortkiewicz, S. Mikołajczak, M. Rybka, Poznań, s. 408–414.
• Wilkoń A., 1999, Język artystyczny. Studia i szkice, Katowice.
• Wojciechowski M., 2012, Wpływy greckie w Biblii, Kraków.

Identifiers

DOI

10.14746/psj.2018.5

Biblioteka Nauki

1395869